8 Hatay 15,7 1,5
Türkiye Toplam 1.024,6 100
TOBB sanayi veri tabanında NACE kodlarına göre listelenmiş olan faaliyet alanlarından gıda ürünlerinin imalatı kırılımında bulunan sıvı ve katı yağ imalatı alt sektöründe Hatay ilinde faaliyette bulunan kayıtlı 95 adet firma bulunmaktadır.
Zeytin, özellikle Akdeniz ülkelerinin tarım sektöründe önemli rol oynayan ve ekonomik değeri yüksek olan bir meyvedir. Sofralık olarak değerlendirilmesinin yanı sıra yağa işlenebilmesi, değerli bir besin maddesi olması ve insan sağlığı açısından öneminin özellikle son yıllarda ön plana çıkması, zeytini çok daha değerli kılmaktadır. Dünya genelinde üretilen zeytinin yaklaşık olarak %90’ı yağlık, %10’u sofralık olarak değerlendirilmektedir. Zeytin üretim ve dış ticaretinde önde gelen ülkeler, Avrupa Birliği ülkeleri olup, son dönemlerde Avustralya, İsrail ve Kuzey Afrika ülkelerinde sektörü geliştirme yönünde çalışma-lar yapılmaya başlanmıştır.
Türkiye, bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleriyle, İtalya, İspanya, Yunanis-tan ve Tunus gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerin-dendir. 2017 yılı itibarıyla toplam meyvelik alanlarımızın % 25,3’ü; tarım alanlarımızın %3,62’si zeytin-liklerden oluşmaktadır. Hatay ilinde ise toplam meyvelik alanların %58,2’si; tarım alanlarının %21,6’sı zeytinliklerden oluşmaktadır.2
Kaynak: TÜİK Bitkisel Üretim İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Hatay’ın 2008-2017 yıllarındaki zeytin üretim miktarları incelendiğinde 2008’den 2011 yılına kadar top-lam zeytin üretim miktarında artış trendi gözlenmektedir. 181,6 bin ton ile en yüksek üretim miktarına sahip olduğu 2011 yılından sonra 2015 yılına kadar düşüşe geçen toplam zeytin üretim miktarı 2015 yı-lında tekrar artarak 177,7 bin tona ulaşmıştır. 2016 yıyı-lındaki düşüşün ardından 2017 yıyı-lında bir önceki yıla göre artış göstererek 147,2 bin ton olmuştur. Yağlık ve sofralık olarak ayrı ayrı ele alındığında 2017 yılında sofralık zeytin üretiminin 7,6 bin ton ile incelenen yıllar arasında en düşük miktara sahip olduğu görülmektedir. Yağlık zeytin üretim miktarı ise 2017 yılında bir önceki yıla göre % 19,5 artış göstererek 139,6 bin ton olmuştur.
Hatay’ın sofralık ve yağlık zeytin üretiminde TR63 Bölgesi ve Türkiye’deki durumu incelendiğinde 2017 yılı verilerine göre sofralık zeytinde TR63 bölgesi üretiminin % 51’ini yağlık zeytin üretiminin % 67’sini karşıladığı görülmektedir. Sofralık zeytinde Türkiye üretiminin ise %1,7’sini karşılayan Hatay, yağlık zey-tin üretiminin ise %8,5’ini karşılamaktadır. Toplamda ise TR63 bölgesinin zeyzey-tin üretiminin %66’sını, Türkiye toplam zeytin üretiminin %7,2’ini karşılamaktadır.
Şekil 34-Hatay’ın Yıllar İçinde Zeytin Üretim Miktarları (Bin Ton)
2008 Yağlık 102,0
21,3 20,3 27,8 34,3 32,0 19,4 23,6 25,9 19,1 7,6 2009
106,2 106,6 147,3 146,7 139,0 108,1 151,8 116,8 139,6 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 200,0
Hatay’da toplam meyvelik alanların %58,2’si;
tarım alanlarının %21,6’sı zeytinliklerden
oluşmaktadır.
Tablo 46-Hatay’ın Sofralık ve Yağlık Zeytin Üretim Miktarları ve TR63 Bölgesi ile Türkiye’deki Payları (2017)
Tablo 47-Hatay İlçelerinin Sofralık ve Yağlık Zeytin Üretim Miktarları (2017)
Üretim Miktarı (Bin ton) TR63 Bölgesindeki Payı Türkiye’deki Payı
Sofralık Zeytin 7,6 %51 %1,7
Yağlık Zeytin 139,6 %67 %8,5
Toplam 147,2 %66 %7,2
Kaynak: TÜİK Bitkisel Üretim İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Kaynak: TÜİK Bitkisel Üretim İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Hatay’ın ilçeler bazında zeytin üretim miktarlarına bakıldığında Altınözü, Antakya ve Kırıkhan ilçelerinin ilk üç sırada olduğu görülmektedir.
Zeytinyağı üretimi ile ilgili verilere bakıldığında Dünya zeytinyağı üretiminin yaklaşık 2,9 milyon ton oldu-ğu görülmektedir. Dünya genelinde toplam üretimin %62,3’ü AB ülkeleri tarafından gerçekleştirilmekte-dir. Dünya zeytinyağı üretiminde ilk sırada, zeytin üretiminde olduğu gibi İspanya bulunmaktadır. Türkiye, zeytinyağı üretiminde 287 bin ton ile dünya zeytinyağı üretiminin %9,9’unu karşılamaktadır.1
Zeytin ve zeytinyağı dış ticareti ile ilgili verilere bakıldığında Hatay’ın 2016 yılında 8,8 milyon $’lık ihracatı ve %4,6’lık pay ile Türkiye genelinde 7.sıradayken 2017 yılında 13,3 milyon $’lık ihracatı ve %4,1’lik pay ile 5. sıraya yükseldiği görülmektedir.
Sofralık Zeytin (Ton) Yağlık Zeytin (Ton) Toplam (Ton)
Altınözü 1.622 49.537 51.159
Antakya 642 16.952 17.594
Kırıkhan 163 16.186 16.349
Hassa 1.391 11.702 13.093
Arsuz 431 11.006 11.437
Samandağ 826 9.284 10.110
Erzin 391 6.148 6.539
Yayladağı 169 5.930 6.099
Reyhanlı 63 5.838 5.901
Defne 814 3.318 4.132
İskenderun 73 2.731 2.804
Dörtyol 829 - 829
Kumlu 47 704 751
Belen 90 218 308
Payas 89 - 89
[1] Uluslararası Zeytin Konseyi (IOC), 2017
Tablo 48-İller Bazında Zeytin ve Zeytinyağı İhracatı ve Türkiye İhracatındaki Paylar
Kaynak: Türkiye İhracatçılar Meclisi İhracat Rakamları (2016-2017)
Erişim adresi: http://www.tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari.html
*Sıralama 2017 yılı ihracat değerlerine göre yapılmıştır.
TR63 Bölgesi’nde zeytin üreticilerinin pek çoğu üretmiş oldukları zeytinleri sıktırmak suretiyle zeytinyağı elde etmekte ve ürünlerini bireysel olarak pazarlamaktadır. Bölgede üretilen zeytinyağının büyük bölümü bölge içerisinde pazarlanmakta, sadece birkaç zeytinyağı firması ihracat yapmaktadır. Bölgede üreti-len zeytinyağlarının kalitesinin standart olmaması, pazarlama aşamasında yaşanan en önemli sorundur.
Bölgede küçük ölçekli üretimin yaygın olması ve sofralık çeşitlerin de zeytinyağına işlenmesi nedeniyle sadece yağlık zeytin üretim miktarından hareketle zeytinyağı üretim miktarını tespit etmek zor olmak-tadır. Özellikle Hatay ilindeki zeytin çeşitliliğinin fazla olması ve her bir zeytin çeşidinin randımanındaki farklılıklar yine bölgedeki üretim miktarını tahmin etmede zorluk yaşanmasına neden olmaktadır.1 TR63 Bölgesi Hatay ili Altınözü ilçesinde yer alan ve düşük kapasite ve teknoloji kullanımına sahip zey-tinyağı üretim tesislerinin teknoloji seviyelerinin yükseltilmesi, kalite standartlarının sağlanması ve tanı-tımının yapılması sektörün pazar payını artıracaktır. Bu noktada Altınözü ilçesinde kurulması planlanan Zeytin ve Hayvancılık İhtisas OSB yatırımlarının tamamlanması önemli görülmektedir.2
ISIC Rev.3.1 sınıflandırmasına göre süt ürünleri imalatı; süthane işletmeciliği ve peynir imalatı ile don-durma imalatı olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı grubuna taze sıvı süt üretimi, pastörize edilmiş, sterilize edilmiş, homojenize ve/veya yüksek ısıdan geçirilmiş, sütten yapılan hafif içeceklerin imalatı, taze sıvı sütten kaymak üretimi; pastörize edilmiş, sterilize edilmiş, ho-mojenize edilmiş, tatlandırılmış veya tatlandırılmamış konsantre edilmiş süt veya süt tozu imalatı, tere-yağı imalatı, yoğurt imalatı, peynir ve lor imalatı, peynir suyu imalatı, kazein ve laktoz imalatı girmektedir.
Dondurma imalatı grubundaki tek alt sınıf ise dondurma ve yemek arasında ağız tadını tazelemek için yenen sebze/meyveli buz gibi yenilebilen buz imalatı şeklinde tanımlanmaktadır.3 Hatay ili kapsamında değerlendirmek üzere süthane işletmeciliği ve peynir imalatı ve bunun alt sınıfları dikkate alınmıştır.
[1] Uluslararası Zeytin Konseyi (IOC), 2017
[2] TR63 Bölgesi Yaş Sebze Meyve Sektör Raporu, DOĞAKA, 2015
[3] TÜİK Sınıflama Sunucusu, Erişim Adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/DIESS/
Sıralama* İl 2016 (Milyon $) Pay (%) 2017 (Milyon $) Pay (%)
1 İzmir 50.160,0 26,3 157.706,8 48,8
2 İstanbul 39.168,8 20,5 52.642,1 16,3
3 Aydın 16.332,5 8,6 26.653,1 8,2
4 Bursa 27.989,2 14,7 25.458,0 7,9
5 Hatay 8.816,7 4,6 13.334,4 4,1
6 Manisa 13.170,2 6,9 12.280,8 3,8
7 Gaziantep 19.156,1 10,0 11.126,4 3,4
8 Çanakkale 2.012,9 1,1 5.500,9 1,7
9 Konya 4.191,8 2,2 4.025,6 1,2
10 Mersin 1.476,5 0,8 3.857,7 1,2
11 Diğer 8.354,3 4,4 10.490,1 3,2
Türkiye Toplam 190.829,02 100,00 323.075,79 100,0
VII. V SÜT ÜRÜNLERİ
Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu
102 103
IDF (International Dairy Federation – Uluslararası Sütçülük Federasyonu) verilerine göre dünya toplam süt üretimi 2015 yılında %2 oranında artarak yaklaşık 818 milyon tona ulaşmış, üretim artışında en bü-yük paya sahip ülkeler Avrupa Birliği (AB) ve Hindistan olmuştur. AB’de 2015 yılı içerisinde görülen %2 oranındaki üretim artışı ile Hindistan’ın süt üretimini %6,3 oranında artırması dünya toplam üretiminde kayda değer bir artış etkisi yaratmıştır.1
Her ne kadar dünyada üretilen toplam süt miktarının büyük bir kısmı üretildiği bölgede tüketilmekte, or-talama olarak yalnızca %9’u uluslararası ticarete konu olmakta ise de, uluslararası ticaret küresel sektör ekonomisi için hayati önem taşımaktadır.
Yeni Zelanda, dünya toplam süt ve süt ürünleri uluslararası ticaretinin %28’sini temsil ederek en büyük ihracatçı ülke konumundadır. Avrupa Birliği ise dünya toplam ticaretinde %27 oranındaki payı ile en bü-yük ikinci ihracatçı iken Birliğin toplam ihracat miktarının yarıdan fazlası Hollanda, Almanya ve Fransa tarafından gerçekleştirilmiş ve genel anlamıyla dünya toplam ticaretinin %80’i 5 ülke tarafından yapıl-maktadır.
[1] 2016 Süt Raporu, Ulusal Süt Konseyi
Tablo 49-Dünya İnek Sütü Üretiminde Lider Ülkeler (2015)
Ülkeler Üretim Miktarı (Milyon Ton) Pay (%)
ABD 94,6 14,0
Hindistan 73,7 10,9
Çin 37,5 5,6
Brezilya 35,3 5,2
Almanya 32,7 4,9
Rusya Federasyonu 30,5 4,5
Fransa 25,8 3,8
Yeni Zelanda 21,6 3,2
Türkiye 16,9 2,5
Pakistan 15,5 2,3
İngiltere 15,4 2,3
Hollanda 13,5 2,0
Polonya 13,1 1,9
Meksika 11,7 1,7
Arjantin 11,7 1,7
Ukrayna 10,4 1,5
Tüm Dünya Toplam 674 100
Kaynak: 2016 Süt Raporu, Ulusal Süt Konseyi
Dünyada yaklaşık 150 milyon hane süt üretimi yapmaktadır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin çoğun-da süt, küçük işletmeciler tarafınçoğun-dan üretilmekte ve süt üretimi hane halkı geçimine, gıçoğun-da güvenliğine ve beslenmeye katkıda bulunmaktadır. Süt, küçük ölçekli üreticiler için nispeten hızlı getiri sağlar ve önemli bir nakit gelir kaynağıdır. Son yıllarda, gelişmekte olan ülkeler küresel süt üretimindeki paylarını artır-mıştır. Bu büyüme, hayvan başına verimdeki artıştan ziyade, üretim yapan hayvan sayısının artmasından kaynaklanmaktadır.1 Zira Türkiye de hayvan başına verimliliğin az olduğu ülkelerden biridir. Bunun temel nedeni olarak ise yem arzındaki eksiklikten dolayı yem fiyatlarının yüksek olması gösterilmektedir.
Türkiye’nin 2017 yılı süt ürünleri dış ticaretine ürün bazında bakıldığında peynir ve pıhtılaşmış ürünler ka-tegorisinin süt ürünleri içinde %45 ile en yüksek payı aldığı görülmektedir. Türkiye’de olduğu gibi dünya dış ticaretinde de süt ürünleri içinde en önemli ihracat kalemi peynirdir.2
Kaynak: 2016 Süt Raporu, Ulusal Süt Konseyi
Şekil 35-Dünya Süt ve Süt Ürünleri İhracatında Lider Ülkelerin Dünya Ticaretindeki Payları 30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
ZellandaYeni AB-28 ABD Avustralya Belarus Arjantin Uruguay Diğer Dünya Ülkeleri 27%28% 26%27%
15%14% 16%15%
6% 6% 5% 5%
3% 3%
2% 2%
2015 2014
Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu 103
[1] FAO, Erişim Adresi: http://www.fao.org/dairy-production-products/production/en/
[2]TOB Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Dış Pazar Çalışması, 2016
Tablo 50-Türkiye’nin Ürün Gruplarına Göre Süt ve Süt Ürünleri İhracatı (2017)
Ürün Grubu1 İhracat
Değeri (Milyon $)
Süt Ürünleri İçindeki Payı (%)
Süt ve Krema (Konsantre Edilmemiş, İlave Şeker veya Diğer Tatlandırıcı
Madde İçermeyen) 28,5 8,4
Süt, Krema (Konsantre Edilmiş, İlave Şeker veya Diğer Tatlandırıcı
Madde İçerenler) 66,7 19,5
Yayık Altı Süt, Pıhtılaşmış Süt Ve Krema, Yoğurt, Kefir Veya Diğer
Fermente Edilmiş Veya Asitliği Arttırılmış Süt ve Krema 16,1 4,7 Peynir Altı Suyu Ve Tabii Süt Bileşenlerinden İbaret Diğer Ürünler 30,8 9,0 Sütten Elde Edilen Yağlar, Sürülerek Yenilen Süt Ürünleri 6,7 2,0
Peynir ve Pıhtılaşmış Ürünler 153,6 45,0
Tereyağı 5,8 1,7
Dondurma ve Yenilen Diğer Buzlar 32,8 9,6
TOPLAM 341,1 100,0
[1] Ürün bazında tablo oluşturmak için TÜİK veri tabanından ISIC Rev.3 yerine Armonize Sistem (HS) (Bkz. 1. Sektörün Tanımı ve Kapsamı) seçilerek veri elde edilmiştir. ISIC Rev.3 sınıflandırma sistemine göre süt ürünleri kırılımından elde edilen toplam ihracat verileri ile HS’ den elde edilen veriler arasında farklılık olabilmektedir.
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Türkiye genelinde olduğu gibi Hatay ili de süt ürünleri imalatı sektöründe elindeki mevcut potansiyelden yeterince yararlanamamaktadır. Yem fiyatlarının pahalılığı, hayvan başına süt verimliliğinin düşüklüğü, küçük ölçekte yapılan hayvancılık gibi nedenlerden ötürü süt arzında yaşanan sıkıntılar süt ürünleri ima-latı sektörünün temel sıkıntıları arasındadır.
Hatay ilinde 2017 yılı süt üretim miktarlarına bakıldığında 2017 yılında büyükbaş hayvanlardan toplam 162 bin 837,5 ton, küçükbaş hayvanlardan 14 bin 484,5 ton, toplamda 177 bin 322 ton süt elde edildiği görülmektedir.