Şekil 31-Hatay’ın Balık Ürünleri İhracatının Yıllara Göre Dağılımı (Milyon $) 5,0
4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5
0,0
2012 2011
0,2
0,4 1,6
1,7
2,2
0,9
4,3
2013 2014 2015 2016 2017
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Ülkeler bazında Hatay’ın balık ürünleri alt sektöründeki ihracatına bakıldığında, ilk sırayı Libya’nın aldığı görülmektedir.
Sektörün Türkiye genelinde il bazında ihracat rakamlarına bakıldığında Hatay, iller sıralamasında 13.
sırada yer almaktadır.
Tablo 34-Hatay İlinin Balık Ürünleri Alt Sektöründe İhracat Yaptığı İlk 5 Ülke (2017)1
[1] TÜİK tarafından illerin hangi ülkelere ihracat yaptığı alt sektör bazında yayınlanmamakta olup bu rakamlar TÜİK’ten resmi yazıyla talep edilmiştir.
Sıralama Ülke Adı İhracat Değeri ($)
1 Libya 2.789.501,00
2 İspanya 1.134.000,00
3 Yunanistan 161.224,00
4 Suriye 150.328,00
5 Ürdün 76.782,00
Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu
90 91
Tablo 35-Balık ve Balık Ürünleri İşlenmesi Alt Sektöründe İllere Göre İhracat Rakamları (2017)
Sıralama İl İhracat (Milyon $) Türkiye’deki payı (%)
1 İzmir 131,4 32,4
2 Muğla 78,1 19,1
3 İstanbul 47,8 11,7
4 Samsun 38,3 9,4
5 Balıkesir 20 4,9
: : : :
13 Hatay 4,3 1,1
Türkiye Toplam 408,2 100
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
TOBB sanayi veri tabanında NACE kodlarına göre listelenmiş olan faaliyet alanlarından gıda ürünlerinin imalatı kırılımında balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması alt sektö-ründe Hatay ilinde faaliyette bulunan kayıtlı 2 adet firma bulunmaktadır.
ISIC Rev.3.1’e göre “Balıkçılık” sektörü “05” kodu ile ayrı bir sektör olarak incelendiğinde Hatay’ın 2008 yılındaki ihracat rakamı 9,3 milyon $ iken 2017 yılında 18,9 milyon $’a ulaşmıştır. 2017 yılında Hatay’da balık ihracatında 5 bin tonu aşan rakamlara ulaşan firmalar da bulunmaktadır.
Ülkeler bazında Hatay’ın balıkçılık alt sektöründeki ihracatına bakıldığında, ilk sırayı Lübnan’ın aldığı görülmektedir. 2017 yılı ihracatının tamamı bu üç ülkeye gerçekleştirilmiştir.
1990’ların sonuna kadar sadece kara tesislerinde bulunan alabalık çiftliklerindeki küçük üretimlerin yer aldığı ilimizde, sahillerde levrek ve çipura üretimi için kurulan kafes tesisleri ile birlikte 2000’li yılların başından itibaren hem ürün çeşitliliği artmış hem de üretim rakamları hızlı bir şekilde yükselmiştir. Top-lam 4 tür balığın yetiştirildiği TR63 Bölgesinde alabalık ağırlıklı olarak Kahramanmaraş’ta, diğer üç tür ise sadece Hatay’da yetiştirilmektedir. TÜİK verilerine göre su ürünleri sektörü içerisinde yer almayan akvaryum balıkçılığı üretimine ilişkin Hatay ilinde bir adet, 100 bin adet/yıl kapasiteli tesis bulunmakta-dır.2
Sektörün Türkiye genelinde il bazında ihracat rakamlarına bakıldığında Hatay, iller sıralamasında 4. sı-rada yer almaktadır.
Sıralama Ülke Adı İhracat Değeri ($)
1 Lübnan 13.599.153,00
2 Suriye 3.517.170,00
3 Irak 1.742.879,00
Tablo 36-Hatay İlinin Balıkçılık Sektöründe İhracat Yaptığı Ülkeler (2017) 1
[1] TÜİK tarafından illerin hangi ülkelere ihracat yaptığı alt sektör bazında yayınlanmamakta olup bu rakamlar TÜİK’ten resmi yazıyla talep edilmiştir.
[2] Kültür Balıkçılığı Sektör Raporu, DOĞAKA, 2014
Sıralama İl İhracat (Milyon $) Türkiye’deki payı (%)
1 İzmir 121,7 27,0
2 İstanbul 37,7 8,4
3 Samsun 24,6 5,5
4 Hatay 18,9 4,2
5 Mersin 17,1 3,8
Türkiye Toplam 451 100
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Tablo 37-Balıkçılık Sektöründe İllere Göre İhracat Rakamları (2017)
Türkiye’de su ürünleri sektöründe ihracat ve yetiştiricilik sürekli artmış olmakla birlikte iç tüketimde hiç gelişme olmamıştır. 2013 yılında kişi başına su ürünleri tüketimi Türkiye’de 6,07 kg iken, dünya ortala-ması 18,98 kg, AB ortalaortala-ması 22,47 kg’dır.1 Bu bağlamda sektörün temsilcilerine, üretici örgütlerine, düzenleyici ve denetleyici kurumlarına düşen görev dünyanın en gelişmiş ekonomilerine ihracat yapacak kadar kaliteli üretim yapılan Türkiye’de balık tüketiminin artmamasının nedenlerinin araştırılarak, çıkan sonuçlara göre halkı balık tüketimi konusunda bilinçlendirecek faaliyetler yürütmektir. Yürütülecek fa-aliyetler hem sağlıklı nesiller yetiştirilmesi hem de sektörün geleceği açısından büyük öneme sahiptir.2 Tesislerin etkin ve verimli kullanılmasının yanında yüksek katma değerli üretim yapmak için de ürün çeşitlendirilmesine yönelik çalışmalar yürütülmelidir. Dünya yetiştiricilik üretiminde önemli bir yer tutan ve birim getirisi balıklara göre nispeten yüksek olan kabuklular ve yumuşakçaların ülkemizde yetiştirici-liğinin artırılmasına yönelik araştırmalar ve çalışmalar yürütülmelidir. Sadece su ürünlerinin kendisinin değil bu ürünlerden elde edilecek diğer ürünlerin (havyar, kozmetik ve ilaç hammaddesi, tekstil ürünleri) de üretilmesine imkân verecek sektörün pazarını büyütmeye yönelik çalışmalara hız verilmelidir.3
VII. III SEBZE VE MEYVELERİN İŞLENMESİ VE SAKLANMASI
Türkiye, farklı ekolojik bölgeleri nedeniyle her bölgesinde meyve ve sebze yetiştirme potansiyeline sahip-tir. Dünyanın birçok ülkesiyle karşılaştırıldığında ülkemizde hemen hemen her mevsimde ve her bölgede meyve ve sebze üretimi söz konusudur. Türkiye birçok meyve türünde dünyada en büyük üretici konum-dadır.
Üretim hacmi ve ürün çeşitliliği bakımından Türkiye’nin en önemli tarımsal üretim merkezlerinden biri olan TR63 Bölgesi (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) hem kişi başı bitkisel üretim değerinde hem böl-ge bazında hem de tek tek iller bazında Türkiye ortalamalarından daha yüksek değerlere sahiptir. Tarım kültürü, toprak yapısı, iklim ve diğer doğal koşulları ürün deseninde çeşitliliğe, hasatta erkenciliğe, ikinci ürün yetiştirilebilmesine imkân vermektedir. Bu şartlarda yılın dört mevsiminde üretim yapmak müm-kündür. Yaş meyve ve sebze sektörü, üretim sürecine girdi sağlayan kanallar, ürün üretimi süreci, ürün-lerin pazara hazırlanması, muhafazası, işlenmesi, soğuk zincirde dağıtımı ve gıda sektörüne girdi olması yönleriyle ekonomik faaliyetlerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması alt sektörü içinde patatesin işlenmesi ve saklanması, sebze ve meyve suyu imalatı, baş-ka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması alt sektörleri bulunmaktadır.
Meyve ve sebze sularının hazırlanması ve muhafaza edilmeleri dahil, pişmiş veya pişmemiş meyve ve sebzelerin dondurularak muhafaza edilmesi, kurutma, yağa veya sirkeye batırma gibi diğer yollarla mu-hafaza etme, patates işleme, hazır sebze yemekleri imalatı, patates unları imalatı, meyve ve sebzelerin konservelenerek muhafaza edilmesi, reçel, marmelat, pelte imalatı konuları bu kapsama girmektedir.
[1] TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Su Ürünleri Raporu, Yayın Tarihi: 10.02.2017, Güncellenme Tarihi: 01.02.2018, Erişim Adresi: http://www.zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=27302&tipi=17&sube=0
[2], [3] Kültür Balıkçılığı Sektör Raporu, DOĞAKA, 2014
Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması alt sektörü içinde ise seb-ze, sert kabuklu yemiş veya meyvelerin saklanması, dondurulması, kurutulması, yağa ve sirkeye batı-rılması, konserveleşmesi vb. sebze veya meyve gıda ürünlerinin imalatı, reçel, marmelat ve jöle imalatı bulunmaktadır.1
ISIC Rev.3.1’de “Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması” alt sektörü, “15.13” alt sektör koduyla
“15. Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı” sektörü altında incelenmektedir (Bkz. Tablo 1.1). Hatay ilinde yoğun bir şekilde faaliyet gösteren yaş meyve sebze firmaları ise ürünlerinde basit işleme süreçleri uyguladık-ları ve tam anlamıyla bir dönüşüme neden olmadıkuyguladık-ları için gıda imalat sanayi içinde değil, “01. Tarım, av-cılık ve ilgili hizmet faaliyetleri” grubunda sınıflandırılmışlardır. Hatay’da yaş sebze ve meyve sektörüne dair veriler ve analizler de bu başlık altında incelenmiştir.
Hatay’ın sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması alt sektöründe 2008 yılındaki ihracat rakamı 29,7 milyon $ ve Türkiye ihracatındaki payı %1,3 iken 2017 yılında 43,2 milyon $ ve payı da %1,4 olmuştur. İh-racat rakamını on yıl içinde %45 artırmıştır. 2017 yılındaki ihİh-racat değeri ile sektör, Hatay ilinde en fazla ihracat yapılan alt sektör konumundadır.
Ülkeler bazında Hatay’ın sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması alt sektöründeki ihracatına bakıl-dığında, ilk sırayı Romanya’nın aldığı görülmektedir.
[1] TÜİK Sınıflama Sunucusu, Erişim Adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/DIESS/
Şekil 32-Hatay’ın İşlenmiş Sebze ve Meyve İhracatının Yıllara Göre Dağılımı (Milyon $) 60,0
2009 2010 2011 2013 2014 2015 2016 2017
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması alt sektöründe Hatay’ın 2017 yılında diğer iller arasında sıralaması 12 olmuştur.
TR63 bölgesinde ve Hatay ilinde sebze meyve işleme tesis sayısının yetersiz olduğu görülmektedir. Bu durumun temel nedeni, bu tesislerin kuruluşu için gerekli olan başlangıç maliyetlerinin bölgedeki yatı-rımcı için yüksek ve riskli bulunmasıdır. Hatay ili narenciye başta olmak üzere yaş sebze meyve üreti-minde ülke genelinde öne çıkan illerden birisidir. Bu ürünlere yönelik sofralık talep zaten yüksek olduğu için bölge ve ildeki tüccarlar basit muhafaza ve paketleme süreçleri uygulayarak ürünlerini dünyanın de-ğişik ülkelerine satabilmektedirler. Pazarı hazır ve üretim maliyeti daha düşük olan yaş sebze ve meyve ticaretin yerine sebze meyve sektörü için yatırım yapmak bir risk olarak algılanmaktadır. Özellikle, kon-santre meyve suyu sektöründe giriş maliyetleri yüksektir. İlaveten meyve suyu sektöründe markalaşma en önemli unsurlardan biri olduğu için pazarlama ve reklam faaliyetlerine önemli miktarlarda harcama yapmak gerekmektedir. Bütün bunlar bölgede ve Hatay’da işlenmiş sebze ve meyve sektörüne yatırım yapmak isteyen girişimci sayısını azaltmaktadır. Bölgede endüstriyel ürün talep eden işlenmiş sebze ve meyve firmalarının artması bu ürünlerin tarımsal üretimini artıracağı gibi, endüstriye uygun tarımsal üretimin artması da fiyatların düşerek bu ürünlere olan talebin yükselmesini ve endüstriyel üretimde daha kaliteli ürün işlenmesini sağlayacaktır.
Yaş sebze meyve sektörü; gıda imalatının alt sektörü olarak incelenmemekle beraber tarım sektörü içe-risinde yer alan en önemli alt sektörlerden biridir.
[1] TÜİK tarafından illerin hangi ülkelere ihracat yaptığı alt sektör bazında yayınlanmamakta olup bu rakamlar TÜİK’ten resmi yazıyla talep edilmiştir.
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Tablo 38-Hatay İlinin Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması Alt Sektöründe İhracat Yaptığı İlk 5 Ülke (2017)1
Tablo 39-Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması Alt Sektöründe İllere Göre İhracat Rakamları (2017)
Sıralama Ülke Adı İhracat Değeri ($)
1 Romanya 8.007.704,00
2 Suudi Arabistan 6.551.640,00
3 Suriye 5.259.802,00
4 Almanya 3.983.358,00
5 Mısır 2.628.605,00
Sıralama İl İhracat (Milyon $) Türkiye’deki payı (%)
1 İzmir 722 23,7
2 İstanbul 568,8 18,7
3 Manisa 353,7 11,6
4 Trabzon 296,7 9,7
5 Gaziantep 171 5,6
: : : :
12 Hatay 43,2 1,4
Türkiye Toplam 3.046,8 100
Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu
94 95
TR63 Düzey 2 Bölgesi ve Hatay ilinin en önemli ekonomik faaliyetlerinden biri olduğundan ve Hatay ilinde üretilen birçok yaş sebze ve meyvenin Türkiye ortalamasının çok üzerinde olmasından dolayı bu çalışma-da Hatay iline ait veriler arasına yaş sebze meyve ile ilgili verilerin de dâhil edilmesi uygun bulunmuştur.
Yaş sebze meyve sektörü, meyve ve sebzelerin tarımsal faaliyetlerle yetiştirilmesi ve yetiştirilen ürünle-rin doğal bozunum süresinin tamamlanmasından önce ve üzerleürünle-rinde asli yapılarını değiştirici bir işlem yapılmadan nihai tüketicilere ya da işleme tesislerine ulaştırılması faaliyetlerini içerir. Yaş sebze meyve kategorisine, yumru kökler (patates, yer elması vb.) ve ağaçta yetişen kabuklu yemişler (fındık, ceviz, fıstık, vb.) haricinde bilinen bütün meyve ve sebze türleri girmektedir.1
Hatay ili birden fazla sebzede Türkiye ortalamasının üzerinde üretim miktarlarına sahiptir. Türkiye pazı üretiminin %72,7’si, maydanoz üretiminin %57,1’i ve dereotu üretiminin %55,9’u Hatay’da gerçekleşti-rilmektedir.
Hatay İli (Ton) Türkiye (Ton) Türkiye’deki Payı (%)
Pazı 5.648 7.770 72,7
Maydanoz 45.828 80.304 57,1
Dereotu 4.027 7.208 55,9
Havuç 53.121 569.533 9,3
Soğan (Kuru) 197.923 2.131.513 9,3
Bezelye (Taze) 8.605 107.124 8,0
Marul (Göbekli) 15.440 223.449 6,9
Soğan (Taze) 6.579 138.993 4,7
Biber (Salçalık, Kapya) 45.728 1.107.713 4,1
Patlıcan 29.925 883.917 3,4
Fasulye (Taze) 17.565 630.347 2,8
Hıyar (Sofralık) 45.745 1.687.927 2,7
Börülce (Taze) 470 17.414 2,7
Sarımsak (Taze) 690 26.328 2,6
Mantar (Kültür) 150 5.913 2,5
Kavun 45.235 1.813.422 2,5
Sarımsak (Kuru) 2.893 121.805 2,4
Bakla (Taze) 776 37.511 2,1
Tablo 40-Seçilmiş Ürünlerde Hatay İlinin Sebze Üretiminde Türkiye'deki Payı (2017)
Kaynak: TÜİK Bitkisel Üretim İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Sebze üretiminde olduğu gibi meyve üretiminde de birçok üründe Türkiye ortalamasının üzerinde üretim miktarlarına sahip olan Hatay’da özellikle narenciye ürünleri önde gelen meyvelerdendir. Toplam naren-ciye üretiminde Türkiye üretiminden %21,1 pay alan Hatay, narennaren-ciye ürünleri içinde en fazla payı %38,82 ile mandalina üretiminden almaktadır.
[1] TR63 Bölgesi Yaş Sebze Meyve Sektör Raporu, DOĞAKA, 2015 [2] Tüm mandalina türlerinin toplam üretimi baz alınmıştır.
Tablo 41-Seçilmiş Ürünlerde Hatay İlinin Meyve Üretiminde Türkiye'deki Payı (2017)
Kaynak: TÜİK Bitkisel Üretim İstatistiklerinden yola çıkılarak DOĞAKA tarafından oluşturulmuştur.
Türkiye Yaş Meyve Sebze İhracatçı Birlikleri’nden edinilen Akdeniz İhracatçı Birlikleri Yaş Meyve ve Seb-ze Sektörü Türkiye Geneli Değerlendirme Raporu’na göre 2016 ve 2017 yıllarında yaş meyve sebSeb-ze ihra-catında Hatay, Türkiye genelinde 2. sıradadır.
Hatay İli (Ton) Türkiye (Ton) Türkiye’deki Payı (%)
Mandalina (Satsuma) 429.617 817.158 52,6
Mandalina (Diğer) 168.177 627.722 26,8
Portakal (Washington) 303.922 1.447.971 21,0
Yağlık Zeytinler 139.554 1.640.000 8,5
Turunç 180 2.124 8,5
Trabzon Hurması (Cennet Elması) 3.172 38.043 8,3
Diğer Portakallar 34.924 430.279 8,1
Greyfurt (Altıntop) 15.839 260.000 6,1
Nar 27.460 502.606 5,5
Portakal (Yafa) 3.341 71.750 4,7
Limon ve Misket Limonu 46.430 1.007.133 4,6
Erik 11.236 291.934 3,8
Sofralık Üzüm, Çekirdekli 53.953 1.441.000 3,7
Yenidünya (Malta Eriği) 482 15.184 3,2
Mandalina (Klemantin) 2.939 100.025 2,9
İncir (Yaş) 6.495 305.689 2,1
Mandalina (King) 117 5.564 2,1
Biber, Kuru, İşlenmemiş 3.484 179.264 1,9
Sofralık Zeytinler 7.640 460.000 1,7
Şaraplık Üzümler 6.973 488.000 1,4