GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Nüfus artış eğilimlerine bakıldığında, insan ömrünün uzamakta olduğu ve buna bağlı olarak yaşlı nüfu-sun arttığı görülmektedir. Bunun yanında gelişmekte olan ülkelerde genç nüfusta artan talep ve refahın artışına bağlı olarak beslenme şekillerinde farklılaşmalar gözlenmektedir. Tüm bunların ışığında gıda üretiminin artışı yanında tüm kesimlere hitap edecek ürün çeşitliliğinin de sağlanması gerektiği gerçeği ortaya çıkmaktadır. Ürün çeşitlendirme ise Ar-Ge’ye yatırım yapılmasını gerektirmektedir.

Türkiye imalat sanayi içerisinde gıda ve içecek imalatı sektörü, firma sayısı, istihdam, dış ticaret, ciro, üretim değeri, katma değer gibi birçok değişkende ilk sıralarda iken Ar-Ge harcamalarında aynı durumun söz konusu olmadığı görülmektedir. Ar-Ge’ye yapılacak yatırımlarla sağlanacak olan ürün çeşitlendirme, kaynakların daha iyi kullanılmasını, dolayısıyla kapasite kullanımını arttıracaktır.

Hatay ili TR63 Düzey 2 bölgesindeki diğer iller (Kahramanmaraş ve Osmaniye) ile karşılaştırıldığında gıda ve içecek sektöründe firma sayısı bakımından ilk sırada iken istihdam edilen kişi sayısı bakımından Kah-ramanmaraş’ın ardından ikinci sırada gelmektedir. Bu durum mevcut işletmelerin nispeten küçük ölçekli olduğu şeklinde değerlendirilmektedir.

Gıda ve içecek imalatı alt sektörlerinde ortak olarak dile getirilen problemler arasında yetişmiş ara ele-man eksikliği, kapasite kullanım oranlarının düşüklüğü, gıda güvenliği riskleri ve tüketici sağlığını önem-semeyen işletmelerin düşük maliyetlerle üretim yapması ve satış fiyatlarını düşürerek haksız rekabet ortamı oluşturması çözüm bekleyen öncelikli sorunlar arasında bulunmaktadır.

5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağılığı, Gıda ve Yem Kanunu Ek-1’e göre belirli kapasitenin altın-daki (30 beygir altında motor gücü bulunan veya toplam 10 kişiden az personel çalıştıran) işletmelerde İZP (İstihdamı Zorunlu Personel) çalıştırılma zorunluluğu ortadan kaldırılmıştır.¹ Ancak bununla birlikte 17.12.2011 tarihli Gıda Hijyeni Yönetmeliği’ne göre gıda üreten işyerlerinin HACCP (Hazard Analysis Criti-cal Control Points – Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları) ilkelerine göre üretim yapma zorunluluğu işletmelere bazı yükümlülükler getirmiştir.² İlk bakışta, İZP çalıştırma zorunluluğu olmaması işletmeler-deki maddi yükün kalkması bakımından faydalı olduğu şeklinde yorumlansa da aslında hem gıda güven-liğinin sağlanması, hem de HACCP sisteminin kurularak uygulanması ile ilgili olarak firmaların sıkıntı yaşamakta olduğu gözlenmektedir. Bu konuda TMMOB Gıda Mühendisleri Odası (GIDAMO)’nın “Yetki-lendirilmiş Gıda Danışmanlığı” projesini Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB)’na sunduğu bilinmektedir.³ Söz konusu proje kapsamında görevlendirilecek olan alt sektör bazında uzmanlaşmış gıda mühendisleri aracılığı ile ilgili kamu otoritelerine raporlama yapılarak denetimlerin etkin şekilde gerçekleştirilmesi yönünde ciddi gelişmeler kaydedileceği değerlendirilmektedir. TOB il ve ilçe müdürlüklerinin gıda dene-timleri ile ilgili yoğun bir çalışma içinde oldukları ve sürekli sahada bulundukları, ancak bununla birlikte sektördeki sorunları gidermeye yönelik çabalarının zaman zaman yetersiz kaldığı değerlendirilmektedir.

Söz konusu projenin kamunun üzerindeki yükü de hafifleteceği düşünülmektedir. Ayrıca tüketicilerin so-ğuk zincir, ürün menşei, etiket bilgileri, çapraz bulaşma gibi konularda bilinç düzeyinin düşük olması, sektörde otokontrol sisteminin oluşmasında engel teşkil etmektedir. Bu sebeple tüketicileri belirli bir bilinç seviyesine yükseltmek için kamu kurumları, STK’lar ile gıda güvenliği ve tüketici sağlığını önem-seyen özel sektör temsilcileri ortak çalışmalar yürütmelidir. Dış ticaret verileri bakımından değerlendi-rildiğinde Türkiye imalat sektörü içinde %7’nin üzerinde bir ihracat payına sahip olduğu görülen gıda ve içecek sektörü içinde, alt sektör bazında ilk sırada işlenmiş sebze ve meyvelerin bulunduğu görülmek-tedir. İçinde bulunduğu iklim kuşağı ve sahip olduğu toprak yapısı bakımından gıda ve içecek sektörüne hammadde sağlama konusunda oldukça şanslı olan ülkemiz, taze sebze meyve ihracatında da, işlenmiş

[1] 5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağılığı, Gıda ve Yem Kanunu, 11.06.2010, Erişim Adresi: http://www.mevzuat.gov.tr/

MevzuatMetin/1.5.5996.pdf

[2] Gıda Hijyeni Yönetmeliği, 17.12.2011, Erişim Adresi: http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.15592&-MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=g%C4%B1da%20hijyen

[3] Türkiye’de Ekmek İsrafı Araştırması, Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü, Aralık 2013, TMMOB Gıda Mühendisleri Odası, Erişim Tarihi: 04.07.2018, Erişim Adresi: http://www.gidamo.org.tr/genel/bizden_detay.php kod=4173&tipi=1&sube=0

sebze ve meyve ihracatında da önemli bir potansiyele sahiptir. Ülkeler bazında ihracatta ilk sırada Irak, ikinci ve üçüncü sırada ise sırasıyla Almanya ve ABD bulunmaktadır. 2013-2017 yılları arasındaki beş yıl-lık süreçte gıda ve içecek sektörünün ithalat rakamlarının, imalat sektörü içindeki ortalama payının %2,9 civarında olduğu ve en fazla ithalat yapılan alt sektörün %44,2 gibi ciddi bir payla bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağlar olduğu görülmektedir. Bunun sebebinin gıda ve içecek imalatı sektörünün hemen hemen her kolunda bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların kullanılması dolayısıyla önemli bir talep oluştur-ması olduğu değerlendirilmektedir. Gıda ve içecek imalatı sektöründe en çok ithalatın sırasıyla Malezya, Rusya Federasyonu ve Hollanda’dan yapılmakta olduğu görülmektedir.

Hatay’ın gıda ve içecek ürünleri ihracatında TR63 Düzey 2 bölgesinde 2008-2017 yılları arasındaki on yıllık süreç değerlendirildiğinde %87,6 pay ile ilk sırada olduğu görülmektedir. Alt sektör bazında ince-lendiğinde 2017 yılında ihracat değeri bakımından ilk sırada 43,2 Milyon $ ile işlenmiş sebze ve meyveler yer almaktadır. Söz konusu değerlendirme ISIC Rev.3.1’e göre yapıldığından yaş sebze ve meyve ihracatı bu rakamlara dâhil edilmemiştir. Yaş sebze ve meyve ihracatı ayrı bir başlık olarak değerlendirildiğinde Hatay ili 2017 yılında 448,2 Milyon $’lık ihracatıyla Mersin’den sonra ikinci il konumundadır. Gıda ve içecek sektöründe dış ticaretteki öncelikli pazarın Orta Doğu olduğu görülmektedir. Zira tüm alt sektörlerde en çok ihracat yapılan ülkelere bakıldığında Irak, Suriye, Suudi Arabistan ve Libya gibi ülkelerin öne çıktı-ğı görülmektedir. İşlenmiş sebze meyve ürünlerinde Romanya gibi Doğu Avrupa ülkeleri ile yaş sebze ve meyvede Rusya gibi ülkelerin ilk sıralarda yer aldığı gözlense de genel değerlendirme, pazarın Orta Doğu’ya dönük olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla Orta Doğu coğrafyasındaki siyasi gelişmelerden etkilenmeye oldukça açık olan dış ticaret için pazarın çeşitlendirilmesi ile ilgili çalışmaların yapılması gerekmektedir.

İhracat rakamları bakımından öne çıkmayan ancak potansiyel taşıyan süt ürünleri, balık ürünleri, fırın ürünleri (Antakya Künefesi), arıcılık ve bal üretimi gibi alt sektörlerde teknolojik alt yapının sağlanama-ması, ihracat odaklı sürdürülebilir ticarete yönelik üretim ve depolama alanlarının tahsis edilememesi, markalaşma faaliyetlerinin yürütülmemesi ve katma değeri yüksek ürün elde edilememesi gibi sorunlar ön plâna çıkmaktadır. Bu alt sektörlerin imalat sanayi ile entegrasyonu sağlanmalı, aralarında simbiyotik ilişki kurulabilecek alt sektörlerin belirlenerek potansiyellerini artırması yönünde çalışmalar yürütül-melidir. Ürün çeşitlendirmeye imkân verecek alt yapı ve teknoloji yatırımları ile Ar-Ge ve Ür-Ge süreçle-rinin desteklenmesi, markalaşma ile ilgili yol gösterici bilgi paylaşımı ve tüketicilerde piyasa koşullarını belirleyici talep oluşturma gücünü ellerinde bulundurduklarına dair farkındalık yaratma gibi konuların gündeme alınması gerekmektedir.

Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu

138 139

KAYNAKÇA

2016 Süt Raporu, Ulusal Süt Konseyi.

5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağılığı, Gıda ve Yem Kanunu, 11.06.2010, Erişim Adresi: http://

www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5996.pdf

Akdeniz Meyve Sineği, TOB Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Alata Bahçe Kül-türleri Araştırma Enstitüsü Erdemli-Mersin, 2015, Erişim Adresi: https://arastirma.tarim.gov.tr/alata/

Belgeler/Diger-belgeler/TurungilZararl%C4%B1lar%C4%B1LCing%C3%B6z.pdf Antakya Künefesi Coğrafi İşaret Tescil Belgesi, T.C Türk Patent Enstitüsü, 27.12.2007.

Bal Ormanı Eylem Planı 2013-2017, T.C. Orman ve Su İşler Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, (Ta-rih Yok), Erişim Adresi: https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Yayinlar/Bal%20Orman%C4%B1%20 Eylem%20Plan%C4%B1%20%282013-17%29.pdf

BM Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi İstatistik Bölümü Ticaret İstatistikleri, Erişim Adresi: https://

comtrade.un.org/data, Erişim Tarihi: 18.07.2018

BM Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi, Erişim Adresi: https://esa.un.org/unpd/wpp/Download/Stan-dard/Population/, Erişim Tarihi: 17.05.2018.

BM Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi, Erişim Adresi: https://esa.un.org/unpd/wpp/Graphs/Probabilis-tic/POP/TOT/, Erişim Tarihi: 17.05.2018.

Domates Güvesi, TOB Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü, İzmir, 2011, Erişim Adresi: https://

arastirma.tarim.gov.tr/bzmai/Belgeler/Yay%C4%B1nlar/domates%20guvesi.pdf

Dünya Balıkçılık ve Su Ürünleri Yetiştiriciliği Raporu, FAO, 2016, Erişim Adresi: http://www.fao.org/3/

a-i5555e.pdf

Dünya Bankası, http://pubdocs.worldbank.org/en/862271433768092396/Holger-Kray-RO-Sustainab-leAg-hkray-ENG.pdf, Erişim Tarihi: 17.05.2018.

EUMOFA Avrupa Birliği Balık Piyasası Raporu, 2017, Erişim Adresi: http://www.eumofa.eu/docu-ments/20178/108446/The+EU+fish+market+2017.pdf/80acad95-907f-4b90-b2a7-1086964df3d9 FAO, Erişim Adresi: http://www.fao.org/dairy-production-products/production/en/

FAO, http://www.fao.org/3/a-I5703E.pdf, Erişim Tarihi: 17.05.2018.

FAOSTAT, Erişim Tarihi: 22.05.2018.

Food Drink Europe, Data&Trends Report 2017, Erişim Adresi: http://www.fooddrinkeurope.eu/uploa-ds/publications_documents/DataandTrends_Report_2017.pdf

Gıda Endüstrisinde Dijitalleşme Evrimi, GE Türkiye, Mayıs 2017.

Gıda Hijyeni Yönetmeliği, 17.12.2011, Erişim Adresi: http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?-MevzuatKod=7.5.15592&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=g%C4%B1da%20hijyen

Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektörel Analiz Raporu, Çukurova Kalkınma Ajansı, Temmuz 2015.

Hatay İli Potansiyel Yatırım Konuları Araştırması, DOĞAKA, 2018.

Hatay İli Tarımsal Danışma Rehberi, (Tarih yok), TOB Strateji Geliştirme Başkanlığı Tarımsal Yatırımcı Danışma Ofisi.

Kültür Balıkçılığı Sektör Raporu, DOĞAKA,2014.

NACE Rev.2, Statistical Classification of Economic Activities in the European Community, EUROSTAT, Erişim Tarihi: 16.05.2018.

SGK İstatistik Yıllıkları, (2008-2016), Erişim Adresi: http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurum-sal/istatistik/sgk_istatistik_yilliklari

Sofralarımızın Vazgeçilmez Besin Kaynağı Ekmek, Ankara Ticaret Borsası, 2006, Erişim Adresi: htt-ps://www.ankaratb.org.tr/lib_upload/21_EKMEK_04_10_2006.pdf

Şekerli ve Çikolatalı Mamuller Sektör Raporu, T.C Ekonomi Bakanlığı, 2017.

TCMB Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS), (Tarih yok), Erişim Adresi: https://evds2.tcmb.gov.tr/

The European Cluster Observatory, (Tarih yok), Erişim Adresi: http://www.clusterobservatory.eu TMMOB Gıda Mühendisleri Odası, Erişim Tarihi: 04.07.2018, Erişim Adresi: http://www.gidamo.org.tr/

genel/bizden_detay.php?kod=4173&tipi=1&sube=0

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Su Ürünleri Raporu, Yayın Tarihi: 10.02.2017, Güncellenme Tarihi:

01.02.2018, Erişim Adresi: http://www.zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=27302&tipi=17&su-be=0

TOB Hatay İl Müdürlüğü 2017 Faaliyet Raporu.

TOBB Sanayi Veri Tabanı, Erişim Tarihi: 29.08.2018, Erişim Adresi: http://sanayi.tobb.org.tr/kitap_

nace.php

TR63 Bölgesi Yaş Sebze Meyve Sektör Raporu, DOĞAKA, 2015.

TR63 Bölgesi Yaş Sebze Meyve Sektör Raporu, DOĞAKA, 2015.

Trade Map-International Trade Centre (ITC), (Tarih yok), Erişim Adresi: https://www.trademap.org/

Trade Map-International Trade Centre (ITC), Kasım 2014, Erişim adresi: https://www.trademap.org/

Docs/TradeMap-Userguide-EN.pdf

TÜİK Bitkisel Üretim İstatistikleri, (2008-2017).

TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, (2013-2017).

TÜİK Ekonomik Faaliyet Sınıflarındaki Yoğunlaşma Oranları, (Revizyon Tarihi: Temmuz 2017).

TÜİK Hayvancılık İstatistikleri, 2017.

TÜİK Sınıflama Sunucusu, (Tarih yok), Erişim Adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/DIESS/

TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri, (2009-2015).

TÜİK, Hane Halkı Bütçe Araştırması, (2012-2016).

TÜİK, Sanayi Hizmet Kuruluşları Araştırma Geliştirme Faaliyetleri İstatistikleri, (2012-2016).

Türk Gıda ve İçecek Envanteri 2015, Gıda Hattı, Basım Tarihi: Temmuz 2016.

Türk Gıda ve İçecek Envanteri 2016, Gıda Hattı, Basım Tarihi: Haziran 2017.

Türk Patent Kurumu, (Tarih yok), Erişim Adresi: http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/geograp-hicalRegisteredList/

Türk Patent Kurumu, (Tarih yok), Erişim Adresi: http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/geograp-hicalList/

Türk Patent Kurumu, (Tarih yok), Erişim Adresi: http://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resour-ces/temp/6B3F914C-E72C-437C-8A30-F50C51DE0A23.pdf

Türkiye İhracatçılar Meclisi İhracat Rakamları (2016-2017), Erişim Adresi: http://www.tim.org.tr/tr/

ihracat-rakamlari.html

Türkiye Maden Suyu Üreticileri Derneği, Erişim Tarihi: 08.06.2018, Erişim Adresi: http://www.masu-der.org.tr/MadenSuyu/MadenSuyuPotansiyeli/tabid/1105/Default.aspx

Türkiye Yaş Meyve Sebze İhracatçı Birlikleri, 2017, Erişim Adresi: http://www.yms.org.tr/files/downlo-ads/istatistikler/2017/ocak-aralik-2017.pdf

Türkiye’de Ekmek İsrafı Araştırması, Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü, Aralık 2013.

Türkiye-Malezya Serbest Ticaret Anlaşması Kapsamlı Değerlendirme Notu, 2015, Erişim Adresi: ht- tps://www.ticaret.gov.tr/portal/content/conn/UCM/path/Contribution%20Folders/web/D%C4%B1%- C5%9F%20%C4%B0li%C5%9Fkiler/Serbest%20Ticaret%20Anla%C5%9Fmalar%C4%B1/Y%C3%BC-r%C3%BCrl%C3%BCkte%20Bulunan%20STAlar/ekler/Malezya%20STA%20Analiz.pdf?lve

Uluslararası Zeytin Konseyi (IOC), 2017.

UNSTATS, Erişim tarihi: 16.05.2018.

World Manufacturing Production Statistics for Quarter IV, 2017, UNIDO, Yayın Tarihi: 22 Mart 2018, Erişim Adresi: http://stat.unido.org/content/publications/world-manufacturing-production;jsessioni-d=56D35F2BF7490F2055F3A02C860AE783

World Manufacturing Production Statistics for Quarter IV, 2017, UNIDO, Yayın Tarihi: 22 Mart 2018.

Yumurta Tavukçuluğu Verileri Raporu, Türkiye Yumurta Üreticileri Merkez Birliği, 2017.

Zeytincilik Sektör Raporu, DOĞAKA, 2015.

Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu Hatay İli Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektör Raporu

142 143

RAPOR ÇALIŞMALARI KAPSAMINDA ZİYARET