Okul Zorbalığı: Pişkin (2002: 536) zorbalığı bir grup ya da bir kişinin kendilerinden
güçlü olmayan kişilere bilerek ve isteyerek, sıklıkla rahatsızlık verdiği ve mağduriyet yaşayan kişinin kendini savunamadığı bir saldırganlık türü olarak tanımlamıştır. Zorbalık statüsüne katılanlar genellikle üç gruba ayrılmaktadır:
-Zorba: Kendisinden daha zayıf (güçlü olmayan) öğrencilere zorbalık davranışında
bulunanlar.
-Zorba/kurban: Hem zorbalık yapan hem de diğer zorbaların zorbalık davranışına
maruz kalanlar (Pişkin, 2002: 544).
Anne-Baba Tutumları: Çocuğun ailede gördüğü her davranış biçimi onun davranışlarını
etkilemektedir. Aile tutumları çocuğun düşünce ve duygu dünyasını etkilemekte ve çocuğun karakteri bunun üzerinde şekillenmektedir (Kaya vd., 2012: 209). Ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken onlara karşı sergiledikleri yaklaşımları aile tutumlarını oluşturur. Ebeveynlerin çocuklarına anlayışlı davranması ama aynı zamanda onlara bazı sınırlar çizmesi, çocuklarını gereğinden fazla kollaması, aşırı hoşgörü göstermesi, çok sert ve cezalandırıcı davranması aile tutumları kapsamına girer (Toksöz, 2010: 27). Araştırmacılar aile tutumlarını çeşitli kategorilere ayırmışlardır. Aile tutumları konusunda en temel sınıflandırma Baumrind tarafından yapılmıştır. Bunlar demokratik anne baba tutumu,
otoriter anne baba tutumu ve koruyucu/istekçi anne baba tutumudur (Toksöz, 2010: 31).
-Demokratik Anne-Baba Tutumu: Bu tutumun benimsendiği ailelerde çocuk birey olarak saygı görür. Onların da ev içerisinde söz hakları vardır. Çocuğa yaşına göre sorumluluklar verilir. Bağımsızlığı desteklenir. Aynı zamanda ev içinde uyulması gereken çeşitli kurallar da vardır. Aile içinde sorunlar sağlıklı bir şekilde çözülür (Yörükoğlu, 2007: 152).
-Otoriter (Baskıcı) Anne-baba Tutumu: Bu tutumda anne baba tarafından aşırı şekilde
baskı görür. Kurallarda esneme olmaz. Çocuk anne baba tarafından birey olarak görülmez. Çocuk yaptığı davranışın sonucunda ne tepki alacağını kestiremez. Çocuğun kendine güveni azdır. Çocuk ya her şeye başkaldırır ya da bir diğer uç noktada aşırı şekilde her şeyi kabul eden kendi fikrini ortaya koyamayan bir birey olur (Yavuzer, 1998: 28-29).
-Koruyucu/ İstekçi Anne-Baba Tutumu: Koruyucu istekçi anne baba tutumunu
benimseyen anne babalar çocuğu merkeze alarak hayatlarını sürdürürler. Onu aşırı şekilde kollarlar. Çocuğun yapabileceği şeyleri de çocuğa kıyamadıkları için kendileri yaparlar. Çocuk anne babaya her istediğini yaptırabilir. Ancak böyle bir tutumla yetiştirilen çocuk da kendine güven az olabilir. Ayrıca sosyal ortamlara uyum sağlamakta güçlük çekebilir (Yörükoğlu, 2007:145).
Ergenlik: Çocukluktan yetişkinliğe geçiş olarak kabul edilen ergenlik dönemi kişide her
12-21 yaşları arasını kapsar ve çocuklukla yetişkinlik arasında bulunan bir gelişim ve değişim dönemidir (Yörükoğlu, 2007: 13).
2.5. Sayıltılar
1. Araştırmanın örneklemi evreni temsil niteliğine sahiptir
2. Araştırmada kullanılan kişisel bilgi formu, anne baba tutumları ölçeği ve akran zorbalığı ergen formu araştırmanın amaca uygun niteliktedir.
3. Araştırmaya grubundaki öğrenciler araştırmada kullanılan ölçekleri içtenlikle ve doğru yanıtlamışlardır.
2.6. Sınırlılıklar
1. Çalışma grubu Sincan ilçesinde rastgele seçilen altı farklı ortaokulda öğrenim gören 6. ve 7. Sınıf öğrencileri ile sınırlıdır.
2. Çalışma 6. ve 7. Sınıf öğrencilerine uygulanacak ölçekler ile sınırlıdır.
2.7.Araştırmanın Modeli
Öğrencilerin okulu sevip sevmeme, okula mazeretsiz devamsızlık, yaş, cinsiyet, anne babanın medeni durumu,anne baba eğitim seviyesi , çalışma durumu algıladıkları anne baba tutumlarının öğrencilerin zorba ya da kurban olma durumlarını yordayıp yordamadığını incelemeye yönelik bir araştırmadır.
Bu araştırma betimsel bir çalışmadır. Betimsel çalışmalar mevcut duruma müdahale etmeksizin bir durumu betimlemeye dönüktür.
2.8.Evren Ve Örneklem
Bu çalışmanın evrenini Ankara ilinin Sincan ilçesinde bulunan ortaokullara devam eden 6. ve 7. Sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise Sincan ilçesinde bulunan iki özel ortaokul, iki devlet ortaokulu ve iki imam hatip ortaokulunda 6. ve 7. Sınıf düzeyinde öğrenim gören 511 kız ve 401 erkek öğrenciden oluşmaktadır.
2.9.Araştırmanın Problemi
Anne baba tutumları, ortaokul 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama ve zorbalık yapma düzeylerini yordamakta mıdır?
Demokratik anne baba tutumu, ortaokul 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama düzeyini yordamakta mıdır?
Koruyucu/istekçi anne baba tutumu ortaokul 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama düzeyini yordamakta mıdır?
Otoriter anne baba tutumu, ortaokul 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama düzeyini yordamakta mıdır?
Demokratik anne baba tutumu, ortaokul 6. ve 7. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma düzeyini yordamakta mıdır?
Koruyucu/istekçi anne baba tutumu, ortaokul6. ve 7. sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma düzeyini yordamakta mıdır?
Otoriter anne baba tutumu akran zorbalığı yapma düzeyini yordamakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama(fiziksel zorbalık,sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık)ve zorbalık yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyleri öğrenime devam ettikleri okul türüne göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi öğrenime devam edilen okul türüne göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi öğrenime devam edilen okul türüne göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) ve zorbalık yapma
(fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyleri öğrencilerin cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi öğrencilerin cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi öğrencilerin cinsiyetlerine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) ve zorbalık yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyleri anne ve babalarının eğitim düzeylerine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi anne eğitim düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi anne eğitim düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi baba eğitim düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi baba eğitim düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) ve zorbalık yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyleri anne ve babalarının çalışma durumlarına göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi annelerinin çalışma durumlarına göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi annelerinin çalışma durumlarına göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi babalarının çalışma durumlarına göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi babalarının çalışma durumlarına göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) ve zorbalık yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyleri aile ortalama gelir düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi aile ortalama gelir düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığı yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyi aile ortalama gelir düzeyine göre farklılaşmakta mıdır?
6. ve 7. Sınıf öğrencilerinin akran zorbalığına uğrama (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) ve zorbalık yapma (fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, izolasyon, söylenti yayma, eşyalara zarar verme ve cinsel zorbalık) düzeyleri, öğrencilerin yaşları ve genel not ortalaması ile anlamlı ilişkiler
2.10. Kullanılan Ölçekler
2.10.1. Kişisel Bilgi Formu:
Kişisel Bilgi Formunda öğrencilerin cinsiyeti, sınıf düzeyi, yaşları, devam ettikleri okul türü,anne baba medeni durumu, anne baba çalışma durumu, gelir düzeyi, akademik not ortalaması, devamsızlık ve okulu sevip sevmeme durumlarına ilişkin sorular sorulmuştur.
2.10.2. Ana-Baba Tutumları Ölçeği:
Araştırmada uygulanan ölçeklerden birisi Anne baba tutum ölçeğidir. Bu ölçek demokratik tutum otoriter tutum ve koruyucu tutum olmak üzere üç alt boyuttan oluşmaktadır. Demokratik tutum alt boyutunda 15 madde, koruyucu tutum alt boyutu için 15 madde, otoriter tutum alt boyutu için ise 10 madde bulunmaktadır. Ölçek toplamda 40 maddeden oluşmaktadır.
Ölçeğin alt ölçekleri faktör analiziyle belirlenmiştir. Ölçeğin tipi beş basamaklı likert tipidir. Cevaplandırmada 1 “hiç uygun değil”. 2 “çok az uygun” , 3 “Kısmen uygun”,4“Oldukça uygun” , 5 “Tamamen uygun” olarak kodlanmıştır. Ölçeğin her bir maddesinden en az 1 puan en fazla 5 puan alınabilmektedir.Bu ölçeğin iç tutarlılık kat sayısı Cronbach Alpha formülü ile hesaplanmış, Demokratik tutum alt ölçeğinin iç tutarlılık kat sayısı 0.89, Koruyucu istekçi tutum alt ölçeğinin iç tutarlılık kat sayısı 0.82, otoriter tutum alt ölçeğinin iç tutarlılık kat sayısı 0.78 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin kararlılık kat sayıları şu şekildedir; Demokratik tutum ölçeğinin0.92, Koruyucu istekçi tutumun 0.75, otoriter tutumun ki ise 0.79 olarak hesaplanmıştır (Eldeleklioğlu, 1996: 39- 43). Ölçeğin bu araştırmada kullanılan örneklem için hesaplanan Cronbach Alpha katsayısı ise .86’dır.
2.10.3.Akran Zorbalığı Ölçeği Ergen Formu:
Akran zorbalığı ölçeği ergen formu 6. Sınıftan 12. Sınıfa kadar olan öğrencileri kapsamaktadır. Bu ölçek öğrencilerin zorba ve zorbalık mağduru olma seviyelerini ölçmektedir. Kurban ölçeğinin Cronbachα iç tutarlılık güvenirlik katsayısı 0.93 olarak zorba ölçeğinin ise cronbach α iç tutarlılık güvenirlik katsayısı 0.92 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin 1 -15. maddeleri fiziksel zorba ve kurban olma durumunu, 16- 22. maddeler sözel zorba ve kurban olma durumunu, 23-28. maddeler izolasyon 29-33. maddeler söylenti yayma ya da söylenti yaymaya maruz kalma durumunu, 34-43. Maddeler eşyalara zarar verme ya da eşyalarına zarara verilmesine maruz kalma durumunu, 44-53. maddeler ise cinsel zorba ve kurban olma durumunu oluşturmaktadır.
Bu ölçek zorba ölçeği ve kurban ölçeği olmak üzere iki paralel alt ölçekten oluşmaktadır. Bu ölçekler aynı maddelerin farklı şekillerde sorulması şeklinde oluşturulmuştur. Zorba ölçeğinde zorbalıkla ilgili eylemleri hangi sıklıkta sergiledikleri , kurban ölçeğinde ise zorbalıkla ilgili olan söz ve davranışlara ne sıklıkta maruz kaldıklarını işaretlemeleri istenmektedir. Ölçekte zorba ve kurban boyutlarından 53-265 puan arasında puan alınabilmektedir. Ölçekten alınan puanlar arttıkça zorba ve kurban olma seviyelerinin de arttığı görülmektedir (Ayas ve Pişkin, 2015: 323). Bu araştırma için kullanılan örneklemde ise bu ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlık katsayısı .94 olarak hesaplanmıştır.