B. Genel Olarak Erteleme Kurumu
2. Tanım, Kavram ve Türleri
a. Tanım ve Kavram
Çalışmamızda, “yargılamanın farklı aşmalarındaki erteleme” olarak ifade ettiğimiz, kamu davasının açılmasının ertelenmesi, hükmün açıklanmasının geri bırakılması, duruşmanın ertelenmesi ve cezanın ertelenmesi kurumlarının her biri, hukuki niteliği haiz yapılanmalardır. Bu doğrultuda erteleme, en geniş anlamda; suçlu hakkında kamu davasının açılmasının, duruşma yapılmasının, mahkûmiyet hükmü verilmesinin veya mahkûmiyet hükmü açıklanmış ise infazının, belirlenen denetim süresi içinde göstereceği iyi hale bağlı olarak ertelenmesi veya hükümlülüğün gerçekleşmemiş ya da cezasının infaz edilmiş sayılması sonucunu meydana getirmesidir.3
Yargılamanın farklı aşamalarındaki erteleme türlerine hâkim olan ana fikir, fail hakkında cezanın yerine getirilmesinden, öngörülecek belirli süreler
1 Önder (Tecil), 50 vd.; Önder (Ceza), C.3, 692.
2Doğan Soyaslan , “Ceza Hukuku Genel Hükümler”, 3. Baskı, (Ankara 2005), 554.; Önder (Tecil), 60-61, Artuk-Yenidünya,, 57.; Çolak-Altun (Ceza ve Güvenlik Tedbirleri),(Ceza ve Güvenlik Tedbirleri), 109.; Artuk-Gökcen-Yenidünya (Ceza), 885.
3 Önder (Tecil), 6; Öztürk-Erdem (Ceza), 367.; Dönmezer-Erman, 11.; Artuk- Yenidünya,, 55. Çolak-Altun (Ceza ve Güvenlik Tedbirleri),(Ceza ve Güvenlik Tedbirleri), 104.
içinde göstereceği iyi hal sonucunda feragat edilmesi; cezaevine konulmasına yine suçlunun göstereceği gayret ölçüsünde engel olunmasıdır.1
Bu kurumun esasını, ilk kez suç işleyen veya bu kurumların tekrar uygulanmasına layık olan faile karşı daha merhametli olunması, zorunluluk olmadıkça cezaevine konulmaması, toplum içinde kalmasının sağlanarak yeniden bir şans daha tanınması ve öngörülecek deneme süresince yüklenen sorumlulukların da etkisi altında, cezasının infaz edilmeksizin, iyileştirilmesine (ıslahına) yardımcı olunması amacı, teşkil eder. Fail, ilgili adlî makam tarafından belirlenen deneme süresi boyunca öngörülen yükümlülüklere uyar ve deneme süresi içinde ertelemenin geri alınmasını gerektirir bir suç işlemezse, hakkında yürütülen soruşturma veya kovuşturma devam etmez veyahut da mahkûmiyet hükmü verilmiş ise bu hükmün infazı yoluna gidilmez.
Cezanın ertelenmesi kararıyla birlikte fail için öngörülen yükümlülüklerin denetim süresinin iyi halle geçirilmesi durumunda, ceza yargılamasına engel olunabilmesi, aksi takdirde yargılamanın devam edeceği veya hakkında hükmedilen cezanın yerine getirileceği hususunun sürekli bir baskı unsuru olarak failin üzerinde bulunması, bu kişinin ıslahına faydalı olacağı gibi, ileride yeniden suç işlemesine de engel olması mümkün olabilecektir. Bu doğrultuda, ilgili adlî organ tarafından belirlenen denetim süresini, ertelemenin geri alınmasını gerektirecek bir davranışta bulunmadan geçiren failin, “iyi hal” sahibi olduğu, hukuk düzenince öngörülen kuralları tekrar ihlal etmeyeceği ve cezanın infaz edilmesine gerek kalmadan, düzenli ve kanunlara saygılı bir hayat sürmeye alışmış olduğu karinesi kabul edilmektedir.2
Bu şekilde, belirlenen denetim süresi içinde, iyi hal gösterilmesi sonucunda, ertelemenin uygulandığı aşamaya göre, fail hakkında kamu
1 Öztürk-Erdem (Ceza), 367; Çolak-Altun (Ceza ve Güvenlik Tedbirleri),(Ceza ve Güvenlik Tedbirleri), 104.
2 Önder (Tecil), 6 ; Çolak-Altun (Ceza ve Güvenlik Tedbirleri),(Ceza ve Güvenlik Tedbirleri), 105.
davasının açılmasından, duruşmanın yapılmasından, mahkûmiyet hükmünün verilmesinden veya verilen cezanın infazından vazgeçilmektedir.
İyi hal göstermeyen, yani erteleme kararıyla eş zamanlı olarak belirlenen yükümlülüklere uygun davranmayan veya bu süre içinde kasten yeni bir suç işleyen fail hakkında, yine yargılamanın bulunduğu aşamaya göre, soruşturma veya kovuşturma devam eder, hüküm verilmişse açıklanır veya verilen ceza infaz edilir. Bu şekilde yargılamanın farklı aşamalarında uygulanan erteleme, suçluların haklarında yürütülen ceza soruşturması veya kovuşturmasına devam olunmadan veyahut da ceza infaz edilmeden ıslah edilmelerine yardımcı olur.1
Yargılamanın farklı aşamalarındaki erteleme, cezalar sistemini tamamlayan, kendine özgü bir kurum ve aynı zamanda cezanın bireyselleştirilmesi ve onarıcı adalet çerçevesinde, mağdurun zararının giderilmesinde de etkili olan, çok önemli bir araçtır. Kısa süreli hürriyeti bağlayıcı cezaların, bir takım seçenek yaptırımlara bağlanmasının gerekçesi, erteleme kurumu için de geçerlidir. Bu şekilde, kamu düzeninin bozulmasına neden olan suçlar, karşılıksız kalmayacağı gibi, hakkında kısa süreli hürriyeti bağlayıcı ceza hükmedilmiş olan suçlu, günlük yaşamından koparılmadan, cezaevinin muhtemel kötü etkilerinden kurtarılmış olacaktır.2 Yargılamanın farklı aşamalarında uygulanan erteleme, toplumda başına buyruk bırakılmayan, uygun şekillerde denetlenen suçlu üzerinde, hapis cezasıyla karşılaştırıldığında, çok daha olumlu sonuçlar orta koyar.3 Bunun nedeni, alınan tüm önlemlere rağmen hapishane ortamının, suçlunun ıslahını sağlamaya yeterli ve elverişli olmamasıdır.4 Bu nedenle, özellikle kısa süreli hapis cezalarının cezaevlerinde
1 Artuk-Yenidünya,, 55.; Çolak-Altun (Ceza ve Güvenlik Tedbirleri),(Ceza ve Güvenlik Tedbirleri), 105.
2 Yenidünya, 63.; Özbek (İzmir Şerhi), 509.; Çolak-Altun (Ceza ve Güvenlik Tedbirleri),(Ceza ve Güvenlik Tedbirleri),, 105.
3 Erdem (Erteleme), 21.
4 Herbert G.Callison, “Introduction to Community- Based Correction.”, (New York 1983), 234.
infazından kaynaklanan sakıncaların engellenmesinde, erteleme oldukça yerinde bir seçenektir. 1 Anılan erteleme türleriyle amaçlanan, kamusal kontrolün tümüyle ortadan kaldırılması değildir. Aksine, bütün vatandaşların geniş kapsamlı kapsamlı desteğiyle, o kontrolün güçlendirilmesine yardımcı olmaktır.2 Diğer yandan, yaptırımlar sistemi içerisinde,üçüncü bir iz olarak kabul edilmeye başlanan onarıcı adalet anlayışı sayesinde, suç mağdurlarının da tatmini yönünde oldukça etkili olduğu söylenmelidir.
b. Türleri
Bu başlık altında, olabildiğince kısa biçimde, yargılamanın farklı aşamalarında uygulanan erteleme türlerinden bahsedilecektir. Çalışmamızın ana bölümlerini oluşturacak bu yapılanmalardan, soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı tarafından uygulanacak olan, kamu davasının açılmasının ertelenmesi; kovuşturma aşamasında, mahkeme tarafından uygulanabilecek olan, hükmün açıklanmasının geri bırakılması ve kovuşturma aşamasının sonunda verilecek ceza hükmü bakımından uygulanacak olan, cezanın ertelenmesi kurumlarından kısaca bahsedilecektir. Ulusal ceza hukukumuzda yer almaması nedeniyle davanın ertelenmesi kurumundan da yalnızca bu başlık altında bahsedilmeye çalışılacaktır.
1 M.Emin Artuk, A.Caner Yenidünya “Türk Hukukunda Kısa Süreli Hürriyeti Bağlayıcı Cezalar.”, Legal Hukuk Dergisi , Şubat2003: 294.; Füsun Sokullu Akıncı, “Adalet Reformu ve Alternatif Ceza Yaptırımlar.” Prof.Dr. Nurullah Kunter’e Armağan.; (İstanbul 1998), 327 ve devamı.; Artuk-Gökcen-Yenidünya (Ceza), 883.
2 Claus Roxin,“Ceza Hukukunun Bir Geleceği Var mıdır?”, Çev.Yener Ünver, “Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi 5, Suç Politikası”, Ankara: Seçkin Yayıncılık: 2006, 57.
(1) Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi
Maslahata uygunluk prensibine1 yer veren kanunların geçerli olduğu ülkelerde, savcılık makamı, soruşturma evresi sonunda fail hakkında yeterli delil bulunması halinde dahi, kamu davasını açmaya mecbur değildir. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi, fail hakkında, kişiliği ve işlediği suç dikkate alınarak, belirlenecek bir süre içinde iyi halli olması kaydıyla, kamu davasının açılmasından vazgeçileceğinin faile bildirilmesi ve bu şekilde ceza takibatının ertelenmesidir.2
Kamu davasının açılmasının ertelenmesi, başlıca iki şekilde uygulanmaktadır. Bir şekle göre, soruşturma evresindeki yetkili adlî makamın, yani savcının, yetkisi mutlaktır. Mutlaklıktan kasıt, başka bir makamın onayına veya iznine gerek olmadan savcının kamu davasının açılmasının ertelenmesinde tek yetkili olmasıdır. Diğer bir şekle göre ise savcının yetkisi, mutlak olmamakta, mahkemeden hâkimin onayının alınması koşulu da aranmaktadır.3
(2) Duruşmanın Ertelenmesi
Hakkında kamu davası açılan özellikle küçük faillerin, aleni duruşmalara çıkarılmasının hâkim tarafından mahsurlu görüldüğü hallerde duruşmanın ertelenmesine karar verilebilmektedir.4
1 Bahri Öztürk, Mustafa Ruhan Erdem,”Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku” 11. Baskı, (Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2007), 190 vd; Nurullah Kunter, Feridun Yenisey, Ayşe Nuhoğlu, “Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku.”, 16. Baskı, (İstanbul: Beta Yayınevi, 2008), 217.
2 Önder (Tecil), 15.; Artuk-Yenidünya,, 59.; Artuk-Gökcen-Yenidünya (Ceza), 888. Demirbaş (Ceza),, 606.; Erdem (Seçenek Yaptırımlar), 202.
3Önder (Tecil), 15.
(3) Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması
Bu erteleme türünde hâkim, fail hakkında vermeyi planladığı ceza hükmünü, belirlediği bir süreyle ertelemektedir. Bu sistem de, kendi içerisinde farklı iki alt bölüme ayrılmaktadır. Bunlardan birine göre, fail hakkında suçluluk kararı verilmeden, yani herhangi bir hüküm tesis edilmeden, hâkim vereceği hükmü erteleyebilmektedir (without proceeding to conviction). Diğerine göre ise, hâkim, failin suçluluğuna hükmettikten sonra, hakkında bir ceza tayini yoluna gitmekte ancak, bu cezanın açıklanmasını, belirleyeceği süre içerisinde ertelemektedir.1
(4) Cezanın Ertelenmesi
Cezanın ertelenmesi kurumu, hâkimin, fail hakkında hükmettiği cezayı açıklamasından sonra, bu cezanın infazının denetim süresinin iyi hal ile geçirilmesi koşuluyla ertelemesidir. Bu sürenin, iyi halli olarak geçirilmesinin sonuçları bakımından farklı sistemler mevcuttur. Bir sisteme göre fail, denetim süresini iyi hal ile tamamladığı takdirde hakkında verilmiş bulunan mahkûmiyet hükmü, “esasen vaki olmamış” sayılmaktadır. Diğer bir sisteme göre, denetim süresi, iyi hal ile tamamlandığı takdirde, hükmedilmiş olan ceza, infaz edilmiş sayılmaktadır. Sonuncu sisteme göre ise, denetim süresi iyi hal ile geçirildiği takdirde, hükmedilen cezanın infazından vazgeçilmektedir.2