1. Avrupa Konseyi Tarafından Yapılan Çalışmalar
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin, üye devletlere kamusal cezalar ve tedbirler hakkında Avrupa kurallarının uygulanmasının geliştirilmesi konusunda R(2000) 22 sayılı Tavsiye Kararı’nı,1 29 Kasım 2000 tarihli 731 inci oturumunda kabul etmiştir. Bu Tavsiye Kararı’yla, kamusal ceza ve tedbirlerin2 daha etkin bir biçimde hapis cezası yerine uygulanması, bu doğrultuda bir hapis cezasına hükmedilmeksizin, müstakil bir denetimli serbestlik tedbirine hükmedilmesi, hapis cezasının öngörülecek yükümlülüklerle birlikte ertelenmesi, mağdurun zararının tazmini, şeklinde yaptırımlar uygulanması öngörülmüştür. Bu Tavsiye Kararı’yla, anayasal ilkeler ve hukuksal geleneklerin izin verdiği ölçüde hapis cezasının kullanılmasının azaltılarak, kamusal ceza ve tedbirlerin kullanımının artırılması ve mağdurların tazmin edilmesinin sağlanması amaçlanmıştır.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 30 Eylül 1999 tarihli 681 inci oturumunda, Üye Devlet’lere ceza evinin aşırı kalabalıklaşması ve ceza evi mevcudu enflasyonu hakkındaki R(99) 22 sayılı Tavsiye Kararı’nı yayınlamıştır. Adı geçen Tavsiye Kararı’yla, hürriyeti kısıtlayan hapis cezasına en son başvurulması gerektiğinin düşünülmesini, bu doğrultuda, suçun ağırlığını başka bir tedbir veya cezayı açıkça yetersiz hale getirdiği durumlarda kullanılması gerektiğini belirtir. Bu nedenle, kamusal ceza veya tedbirlerin, kısa süreli hapis cezaları için güvenilir bir alternatif olduğunu, hapis cezasının ertelenmesinin, denetimli serbestlik tedbirlerine hükmedilmesinin, kamu
1Necati Nursal, “Uluslararası Cezaevi Standartları ve Denetimli Serbestlik Kuralları”, Adalet Bakanlığı Yayın İşleri Dairesi Başkanlığı, 4 vd.
2Kamusal ve ceza veya tedbirler deyimiyle, suçlunun toplum içerisinde tutularak, üzerine yüklenen koşullar ve/veya yükümlülüklerle özgürlüğüne bir takım kısıtlamalar konulması ve bunların kanunla oluşturulmuş birimler tarafından yerine getirilmesi ifade edilmektedir. Anılan deyim, herhangi bir mahkeme ya da hâkim tarafından verilen cezayı ve bir ceza kararından önce ya da o cezanın yerine alınmış olan bir tedbirin, aynı zamanda bir hapis cezasının ceza evi dışında infaz edilmesini ifade etmektedir (Nursal, 64).
yararına çalışmanın, sanık- mağdur uzlaşmasının iyi birer alternatif ceza veya tedbir olabileceğini, hâkim ve savcılara kamusal ceza ve tedbirlerin uygulanması konusunda eğitim verilmesi ve mümkün olan en geniş ölçüde bu tedbirlerin kullanılmasına özen gösterilmesini önerir. 1
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 19 Ekim 1992 tarihli 48 inci oturumunda, Üye Devlet’lere, kamusal cezalar ve tedbirler hakkındaki R(92) 16 sayılı Tavsiye Kararı ile yine kamusal ceza ve tedbirler oluşturulması ve toplumda kullanılması, bu tür ceza ve tedbirlerin, suçluluların temel insan haklarına olan saygılarını azaltması tehlikesine karşın kriterler getirmeyi, bu ceza ve tedbirlerin uygulanmasının neden olabileceği her türlü istisnanın, örneğin belirli sosyal grupların zarar görmesinin önüne geçilmesine karşı teminat sağlanmasına yönelik tavsiyelerde bulunur.2
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 17 Eylül 1987 tarihli 410 uncu oturumunda, üye devletlere, çocuk suçluluğuna karşı toplumsal tepkiler hakkındaki R(87) 20 sayılı Tavsiye Kararı’nı yayınlamıştır. Bu Tavsiye Kararı’yla, üye devletlere, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Deklerasyonu’nda belirlenen ilkeleri dikkate alarak, çocuk suçluluğunun ve uyumsuzluğunun önlenmesi için çaba harcamaları, bu doğrultuda, çocuklara büyüklerinkinden daha hafif bir cezalandırma sistemi getirilmesini, hapsetme uygulamasının dereceli olarak terk edilmesini ve alternatif tedbirlerin sayısının artırılmasını önermiştir.3
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 22 Ocak 1965 tarihli oturumda, Üye Devlet’lere cezanın ertelenmesi, probasyon ve hapis cezasına diğer alternatifler hakkında R(65) 1 sayılı Tavsiye Kararı’nı yayınlamıştır. Bu karar doğrultusunda, özellikle ilk defa suç işleyenler bakımından hapsedilmenin yol açacağı dezavantajların dikkate alınarak, fail hakkında özgürlüğü bağlayıcı bir
1Nursal, 15 vd.
2 Nursal, 51 vd.
ceza yerine, koşullu bir tedbire, denetimli serbestliğe veya cezanın ertelenmesine ilişkin kararlar verilmesini önermiştir.
2. Birleşmiş Milletler Tarafından Yapılan Çalışmalar
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 2 Nisan 1991 tarihli Kararı ile “Tokyo Kuralları” da denilen Hapis Dışı Tedbirlere İlişkin Birleşmiş Milletler Minimum Standart Kuralları’nı kabul etmiştir. Bu kurallarla, hapis cezasına alternatif ceza ve tedbirlerin, suçluların iyileştirilmesine hem kendileri hem de içinde yaşadıkları toplum için üst seviyede yarar sağlayacağı belirtilmiştir. Ayrıca, bu kuralların ilgili hükümlerinin, ceza adaleti yönetiminin her aşamasında, kovuşturulan, yargılanan ve cezası infaz edilen herkese uygulanacağı ve hapis cezasının gereksiz yere kullanılmasından kaçınılması için, tutukluluk aşamasından infaz aşamasına kadar tüm yargılama boyunca, hapis dışı tedbirlerin uygulanması önerilmektedir. Sözleşmeyle, mağdura yönelik tazmin ve iade, infazı durdurulmuş veya ertelenmiş ceza ve denetimli serbestlik tedbirleri uygulanması yönünde yaptırımlar tavsiye edilmiştir.1
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 29 Kasım 1985 tarihli Kararı ile “Pekin Kuralları” da denilen Çocuk Adaletinin İcrasına Dair Birleşmiş Milletler Minimum Standart Kuralları’nı kabul etmiştir.2 Bu kararda, çocuk, birbirinden farklı hukuk sistemleri içinde işleyebileceği bir suçtan ötürü, kendisine yetişkinlerden farklı davranılan küçük veya genç kişi olarak tanımlanmıştır. Bu doğrultuda, küçükler bakımından mümkün olabilecek en geniş oranda hapsetme tedbirlerinden kaçınabilmesi için, yargı makamının gerekli esnekliğe sahip olmasını sağlayacak çeşitli yaptırımların bulunması gerektiği belirtilmiştir. Alternatif tedbirlerin uygulanacağı bir güven ve başvuru yolunun bulunması halinde, toplumsal temele dayalı ıslahın, hürriyeti bağlayıcı
1 Nursal, 275 vd.
2 “Küçükler Bakımından Adaletin Yürütümü Hakkında Birleşmiş Milletler Asgari Standart Kuralları (Pekin Kuralları)” Çev. M.Semih Gemalmaz, “Karşılaştırmalı Güncel Ceza Hukuku Serisi 4, Çocuklar İçin Suç ve Ceza”, ed.Yener Ünver, (Ankara:Seçkin Yayınevi, 2005), 49 vd.
cezalardan daha etkili bir ıslah metodu olacağı belirtilmiştir. Bu doğrultuda, çocuklar bakımından denetimli serbestlik, tazmin ve aynen iade, aile yanında toplumsal yaşam merkezlerine ya da diğer eğitim kuruluşlarına yerleştirme, kamu hizmetinde çalıştırma gibi, hapis cezasına alternatif ceza ve tedbirler önerilmiştir.1
1 Nursal, 298 vd.
İKİNCİ B Ö L Ü M
CEZANIN ERTELENMESİ