Belirli süreli iş sözleşmesinin öğretideki en genel tanımına göre; tarafların kararlaştırdığı bir süreye tabi olan ya da süre kararlaştırılmayıp işin amacından ve niteliğinden ne kadar sürede biteceği öngörülebilen, feshe gerek kalmadan sürenin bitimi ile kendiliğinden sona eren iş sözleşmesidir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi sadece zaman içinde herhangi bir anda sona erdirileceği önceden kararlaştırılmış bir sözleşme değildir. Kurulduğu anda taraftarlarınca sona erme zamanının bilindiği veyahut öngörülebildiği, bu zamanın yapılan sözleşmede açık bir şekilde ya da örtülü olarak kararlaştırıldığı bir sözleşmedir.
Bu nedenle sözleşmenin sona ereceği zaman taraflarca bilinmediği ya da öngörülemediği sürece kararlaştırılmış olan herhangi bir süre sözleşmeyi belirli süreli iş sözleşmesi yapmaz.110 Başka bir ifadeyle taraflarca işçinin üstlendiği işe göre, işinin sona ereceği anın “öngörüldüğü” iş sözleşmesi, belirli sürelidir.
Dolayısıyla iş sözleşmesinin sona ereceği zamanın belirlenmesi işverenin iradesine bırakılmaz; bırakılırsa bu gerçek anlamda bir fesih olur ve bu
110 Ünal Narmanlıoğlu, İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri, 3. Bası, DEÜHF Yayını, No:91, İzmir, 1998, s.
179.
sözleşmede belirsiz süreli iş sözleşmesi olarak kabul edilir.111
Belirtmek gerekir ki Türk Borçlar Kanunu uyarınca, aynı zamanda öğreti ve yargı kararlarında da sözleşmenin süresinin açık bir şekilde kararlaştırılmadığı hallerde işin özelliği ve amacı da yapılan iş sözleşmesini belirli süreli iş sözleşmesi haline getirebilir. Bir başka ifadeyle yapılan işin amacından ve niteliğinden sona erme zamanı objektif olarak belirlenebildiği durumlarda da sözleşmenin belirli bir süreye bağlı olduğu sonucuna ulaşılabilir. Burada görülen işin amacının sözleşme süresinin sınırını ve ölçüsünü oluşturduğunun taraflarca ve özellikle işçi açısından bilinmesi gerekir. Bu duruma örnek olarak;
plaj, tiyatro, fuar, kaplıca gibi yılın bir döneminde yapılan mevsimlik işlerde bir yol ya da köprünün yapımı, bir iş merkezi inşaatı, yıkılan bacanın onarılması, bahçe tanziminin yapılması, bilgisayar donanımının kurulması gibi belli bir süre devam eden işler için yapılan sözleşmeler gösterilebilir. Bunun yanı sıra;
işyerinde sürdürülen faaliyetler ile ilgili olarak, hasta olan veya yıllık izine çıkan işçilerin yerlerine ya da sipariş mevsimsel satışlar gibi iş yoğunluğunu artıran sebeplerle geçici işçilerin çalıştırılması da bu kapsama girer. Verilen örneklerden de anlaşılacağı gibi kararlaştırılan işin niteliği ve amacı, söz konusu işlerin tamamlanmasıyla gerçekleşeceğinden ve bu taraflarca bilindiğinden bu iş sözleşmelerini belirli süreli iş sözleşmesi şeklinde kabul etmek gerekmektedir.112
4857 sayılı İş Kanunu’nun 11. maddesinin 1. fıkrasına göre; belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmelerinde tarafların sadece belli bir süre kararlaştırarak yani sübjektif olarak süre belirlenmesi suretiyle belirli süreli iş sözleşmesi yapma imkânı söz konusu değildir. Niteliği itibariyle belirli süreli işlerde yani ne kadar süreceği ya da tamamlanacağı bilinen işlerde ya da bir edimin tamamlanmasına dair olarak
111 Münir Ekonomi, Bireysel İş İlişkilerinin Kurulması ve İşin Düzenlenmesi, Yargıtay'ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi, Yargıç Utkan Araslı'ya Armağan, Ankara, 2004, s. 33.
112 Lütfi İncirlioğlu, Sorulu-Cevaplı Yeni İş Hukuku Uygulaması, 3. Bası, Legal, İstanbul, 2005, s.
69.
yapılan işlerde taraflar belirli süreli iş sözleşmesi yapabileceği gibi aynı şekilde bir olgunun ortaya çıkması durumunda da taraflarca belirli süreli bir iş sözleşmesinin yapılması mümkündür. Örneğin; yalnızca bir iş gezisi için bir şoför alınması ya da aniden meydana çıkan bir sipariş için işçi çalıştırılması halinde belirli süreli iş sözleşmesinin varlığından söz edilmesi için işçilerin o iş gezisinin ya da siparişin karşılanması için iş sözleşmesinin kurulduğunu bunların bitimi ile sözleşmenin sonlanacağını bilmeleri gereklidir.113
Kanunun tanımında geçen belirli süreli iş sözleşmesi için öngörülen objektif sebepler örnek olarak belirtildiğinden başkaca objektif sebepler bulunması hallerinde de belirli süreli iş sözleşmesi yapılabilmektedir.
Görüldüğü üzere taraflar ancak objektif nedenlere bağlı olarak belirli süreli iş sözleşmesi yapabilirler. Burada önemli olan işin nitelik itibariyle belirli süreli olmasıdır. Yoksa nitelik itibariyle devamlılık arz eden işlerde yapılan iş sözleşmeleri belirli süreli iş sözleşmesi olarak ifade edilemez. Fakat Yargıtay 2002 tarihinde verdiği bir kararında,114 hastaneyle hemşire arasında yapılan birbirini takip eden sözleşmelerin her birinin belirli süreli nitelikte olduklarını kabul etmiştir.115
Belirli süreli iş sözleşmesinin yapılması için nesnel sebebin varlığı, sözleşmenin mutlak şekilde belirli süreli olmasını da gerektirmez. Dolayısıyla taraflar isterlerse objektif sebebin varlığı durumunda belirsiz süreli sözleşme yapabilirler. Örneğin; bir üst geçit yapım işi, belirli süreli iş olarak nesnel sebep oluşturabilir, fakat bu iş için belirsiz süreli iş sözleşmesi kurulabilir. Zira, işe alınan işçiyle daha sonra diğer yapım işlerinde çalıştırılmak üzere belirsiz süreli iş sözleşmesi yapılabileceği gibi, sırf bu inşaatta çalışmak üzere belirli süreli iş sözleşmesi yapılmış da olabilir. Belirtmek gerekir ki, objektif sebeplere dayalı olarak meydana getirilecek belirli süreli iş sözleşmesinde taraflar, süreyi diledikleri gibi tespit edemezler ve bu nedenle taraflarca bu konuda var olan
113 Sümer, İş Hukuk, s. 41.
114 Yargıtay 9. HD'nin 09.05.2002 tarih, 2001/20847 esas ve 2002/7404 sayılı kararı.
115 Aktay, Arıcı, Kaplan, s. 85.
sınırlamaların dikkate alınması gerekir. Bu bağlamda belirli süreli iş sözleşmesinin sadece objektif nedenlere dayalı olarak tanımlaması doğru değildir. Tarafların istekleri ve işçilerin üstlendiği işin niteliği, türü ve amacı objektif nedenlerle uyumlu olmak üzere süreyi belirleyecektir. Kısacası 4857 sayılı İş Kanunu’nun 11. maddesi çerçevesinde bir tanım yapılacak olursa;
belirli süreli iş sözleşmesi, belli nesnel sebeplerin varlığı halinde, tarafların sözleşmenin sona erme süresini, zamanını ya da tarihini belirleyebildikleri bir sözleşme türüdür.116