A. Talimat Verme Hakkı
4. Talimatların Hukuka Uygunluğu
Herhangi bir yetkili makam tarafından verilen talimatın hukuka uygun olup olmaması hususu da oldukça önemlidir. Bu kapsamda iĢçinin iĢverence verilen talimatı yerine getirip getirmemesine göre de farklı durumlar ortaya çıkmaktadır. Öyleyse iĢveren tarafından verilen talimatların hukuka uygunluğunun veya aykırılığının iĢçinin bunlara uyup uymadığı kapsamında değerlendirilmesi gerekir.
a. Hukuka Uygun Talimatlar
aa. ĠĢçinin Hukuka Uygun Talimatı Yerine Getirmesi
ĠĢçinin iĢveren tarafından verilen emir ve talimatlara uyması iĢverenin yönetim hakkının karĢısında yer aldığından iĢçinin hukuka uygun talimatlara “dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde” uymak zorunluluğu bulunmaktadır.
ĠĢ görme borcunun gereği gibi ifa edilebilmesi için, iĢçinin ifa sırasında iĢveren tarafından verilen talimatlara uygun davranmıĢ olması gerekir. ĠĢ görme borcu açısından, iĢçinin iĢverence verilecek iĢin görülmesine iliĢkin hukuka uygun talimatlara uyma borcu bağımsız bir borç olarak değil, iĢ görme borcunun bir parçası,
492
bir unsuru olarak nitelendirilmektedir493. Neticede iĢçi, iĢ görme edimini, iĢverenin belirlediği birtakım kurallar çerçevesinde yerine getirmektedir. ĠĢçinin borcunu gereği gibi ifa ettiğini söyleyebilmek için iĢverenin talimatlarına uygun hareket etmiĢ olması gerekir ki bunun iĢ görme borcunu tamamlayan bir yükümlülük olduğu söylenebilir.
Bunun yanı sıra iĢçi, iĢ görme borcunu özenle494
yerine getirmelidir. Bu anlamda özen borcu, iĢ görme borcu içinde yer alan ve onu tamamlayan bir yan edim yükümlülüğüdür495. ĠĢçinin özen borcu, asli edim olan iĢ görme borcunun gereği gibi
yerine getirilmesine hizmet etmekte ve bunun ihlali, asli edim yükümlülüğünün ihlali anlamını taĢımaktadır496
. Nitekim Türk Borçlar Kanunu‟nun 396. maddesinde de belirtildiği üzere iĢçi, yüklendiği iĢi özenle yapmak ve iĢverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranmak zorundadır. ĠĢçinin, iĢverene kusuruyla verdiği her türlü zarardan sorumlu olacağı ve bu sorumluluğun belirlenmesinde; iĢin tehlikeli olup olmaması, uzmanlığı ve eğitimi gerektirip gerektirmemesi ile iĢçinin iĢveren tarafından bilinen veya bilinmesi gereken yetenek ve niteliklerinin göz önünde tutulacağı Kanun‟un 400. maddesinde düzenlenmiĢtir (TBK. m.400). Buna göre, iĢveren iĢçiye iĢin görülmesine yönelik bir talimat veriyorsa, iĢçinin uzmanlığı, eğitimi, iĢverence bilinen veya bilinmesi gereken yetenek ve niteliklerini dikkate almalıdır. Bunlar dıĢında kalan iĢleri yapmaya iĢçiler zorlanmamalıdır497
.
Bununla birlikte, iĢverenin bütün talimatlarının doğrudan iĢ görme edimi ile ilgili olmadığını daha önce belirtmiĢtik. Doğrudan iĢin görülmesi ile ilgili talimatlar bakımından talimatlara uyma borcu, iĢ görme borcunun bir parçasıdır. Ancak bunun dıĢında, genel olarak iĢin iĢleyiĢi, iĢyerinin düzeni, iĢçinin iĢyerindeki davranıĢlar ile
493
SOYER, ĠĢ Görme, s. 44; EKONOMĠ, s. 125; SÜZEK, s.82; aynı yazar, Yönetim Hakkı, s. 226;
494
Özen borcu için bkz. SOYER, ĠĢ Görme, s.120 vd.; ESENER, s.154 vd.; EKONOMĠ, s.121 vd.;
SAYMEN, 180 vd.; EYRENCĠ/TAġKENT/ULUCAN, s.116 vd.. 495
SÜMER, s.74; SÜZEK, 2017, s.353-354.
496
Polat SOYER, “Genel Hizmet SözleĢmesine ĠliĢkin Yeni Borçlar Kanunu Hükümlerinin ĠĢ Hukuku Bakımından Önemi, “Yeni” Türk Borçlar Kanunu‟nda Yer Alan “Genel Hizmet SözleĢmesi”ne ĠliĢkin Bazı Düzenlemelerin ĠĢ Hukuku Açısından Önemi”, ĠĢ ve Sosyal Güvenlik Hukuku 2011 Yılı toplantıları, Ġstanbul Barosu ĠĢ Ve Sosyal Güvenlik Hukuku Komisyonu Galatasaray Üniversitesi ĠĢ Ve Sosyal Güvenlik Hukukuna ĠliĢkin Sorunlar Ve Çözüm Önerileri 15. Yıl Toplantıları 3/4 Haziran 2011, Ġstanbul 2012, s.170.
497
Fikret EREN, Borçlar Hukuku, Özel Hükümler, 6.Baskı, Ankara 2018, s.541-542, 544-545;
ilgili talimatlar açısından talimatlara uyma borcunun daha geniĢ kapsamlı olduğu söylenebilir.
ĠĢçinin iĢverenin iĢyerindeki davranıĢlara iliĢkin- sigara içme yasağı, giriĢ-çıkıĢ kontrolleri ve kılık kıyafete iliĢkin talimatlar vb. talimatlarına uyması, iĢ görme borcundan ayrı, bağımsız bir borç niteliği kazandığı belirtilmektedir498
. Doktrinde, iĢçinin iĢverenin yönetim hakkına dayanarak verdiği iĢyerindeki davranıĢlara iliĢkin talimatlara uyma borcu,“itaat borcu” olarak adlandırılmakta499, iĢçinin dürüstlük
kuralı uyarınca bu talimatlara uyması gerekmektedir. Nitekim iĢçinin iĢyerindeki davranıĢlarına iliĢkin iĢverence verilen talimatlara uyma yükümlülüğü Türk Borçlar Kanunu‟nun 399. maddesi ile yasal olarak da düzenlenmiĢtir.
ĠĢçinin iĢyerindeki davranıĢlara iliĢkin talimatlara uyma borcu, iĢyeri düzeninin sağlanması ve iĢçinin korunması amacı taĢımaktadır. ĠĢçinin bu doğrultuda verilen talimatlara uygun hareket etmesi, iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyma ve iĢyeri düzenini bozmama yükümlülüğünü yerine getirdiği anlamına da gelmektedir. ĠĢçinin bu talimatlara uyma gerekliliği, iĢverenin menfaatlerini koruma ve ona zarar vermeme yükümlülüğü sınırları içerisinde ve kendisinden beklenebilecek olan talimatları kapsamaktadır. Bir baĢka deyiĢle, iĢçinin iĢyerindeki davranıĢlarına iliĢkin talimatlara uyma borcu, iĢverenin ve iĢyerinin çıkarlarını korumayı ve bunlara zarar verme ihtimali olan davranıĢlardan kaçınmayı de mecbur kılar. Ayrıca diğer iĢçilere karĢı olumsuz davranıĢların ortaya çıkmasın engellemeye yönelik talimatlar da söz konusu olabilir. ĠĢverenin iĢin ve iĢyerindeki düzenin sağlanmasına iliĢkin talimatlar vermesi, onun yöneten konumu ve iĢ organizasyonunu sağlaması açılarından da kaçınılmazdır. ĠĢçi de bu talimatlara uygun hareket etmekle yükümlüdür. ĠĢverenin, iĢyerindeki düzeni ve güvenliği sağlamak için iĢçinin davranıĢlarına müdahale oluĢturabilecek talimatlar vermesi de mümkün olduğundan bunun sınırlarının da belirlenmesi gerekir. Bu kapsamda iĢverenin yönetim hakkının sınırları, iĢçinin iĢyerindeki davranıĢlarını, dıĢ görünüĢünü(kılık-kıyafet) iĢçinin
498
TAġKENT, s.44-45; EKONOMĠ, s. 125, 133; ÇELĠK, s. 133-135; SÜZEK, Yönetim Hakkı, s. 227; aynı yazar, s.347; MOLLAMAHMUTOĞLU/ASTARLI/BAYSAL, s.147; EKONOMĠ, s. 125;133.
499
onuru ve kiĢilik hakları ve özel hayatın korunması ilkesiyle bağdaĢacak bir biçimde belirlenmelidir.
Sonuçta iĢçi, iĢveren tarafından hukuka uygun olarak verilen, iĢin görülmesi ve iĢyerindeki davranıĢlarına yönelik talimatlara, dürüstlük kuralı çerçevesinde, uymakla yükümlüdür. Bu yükümlülük iĢçinin hem iĢ görme borcunun hem de itaat borcunun gereğidir.
bb. ĠĢçinin Hukuka Uygun Talimata Aykırı Davranması
ĠĢçi, iĢverenin yönetim hakkı sınırları dâhilinde vereceği hukuka uygun talimatlarına dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymakla yükümlüdür. ĠĢverenin iĢin yürütümüne iliĢkin verdiği talimatlara iĢçinin aykırı davranması iĢ sözleĢmesinden doğan iĢ görme borcunun, iĢyerindeki davranıĢlarına iliĢkin talimatlara dürüstlük kurallarının gerekleri kapsamında uymaması ise itaat borcunun ihlali anlamına gelir ve sözleĢmeye aykırılığın hukuki sonuçlarına bağlı olur500. Birçok iĢ uyuĢmazlığı iĢçinin iĢverenin hukuka uygun talimatını takip etmemesinden kaynaklanmaktadır501
.
Doktrinde, iĢverenin iĢçinin iĢyerindeki davranıĢlarına iliĢkin talimatları iĢ görme borcunun ifası ile doğrudan veya dolayısıyla bağlantılı değilse, bu davranıĢ iĢ görme borcunun dıĢında kalmakla birlikte iĢçinin bir yan borcu olacağı belirtilmektedir. Bu yönde bir borçtan bahsedebilmek ve bu borca karĢı bir aykırılığın kabulü için kanuni ve diğer düzenlemelerin de bunu öngermesini, bu yönde bir borcun ortaya çıkmasına uygun bir içerik bulundurumasını lüzumlu kılar502
.
ĠĢ görme borcunun ihlali, iĢ sözleĢmesi gereği yapılması gereken iĢin hiç ifa edilmemesi503 veya gereği gibi ifa edilmemesi (kötü ifa, özensiz ifa)504 Ģeklinde meydana gelebilir. Kötü ifa, edimin borç iliĢkisindeki niteliğine uygun olmayan bir
500 SÜZEK, s.85, 343-347. 501 HUNSCHA, 2016, s.130. 502 TAġKENT, s.49. 503
Borcun ifa edilmemesi, borçlunun, borç iliĢkisi uyarınca yerine getirmekle yükümlü olduğu edimi yapmaması ya da gereği gibi yerine getirmemesidir. EREN, s.1053-1054; OĞUZMAN/ÖZ, 2010, s. 293; KILIÇOĞLU, s.631-32; Mustafa ReĢit KARAHASAN, Sorumluluk Hukuku, SözleĢmeden Doğan Sorumluluk, Ġstanbul 2003, s. 159, dn. 2; AYAN, s.329.
504
ĠĢ görme borcunun kötü ifası hakkında bkz.EKONOMĠ, s. 122 vd.; SOYER, ĠĢ Görme, s.119 vd.;
biçimde, eksik ve yanlıĢ olarak yerine getirilmesidir. Kötü ifada, ifa edilen edimin nitelikleri tam olmadığından, kötü ve/veya ayıplı olarak nitelendirilir. ĠĢ görme ediminin niteliği gösterilen özene göre belirlenir. Borçludan beklenen özenden ayrılma ya da sapma, nitelik eksikliği olarak değerlendirilir ve kötü ifa ortaya çıkar505. Yani, iĢ görme borcunu kusurlu olarak hiç yerine getirmeyen veya özensiz
bir biçimde yerine getiren iĢçi, iĢverene karĢı verdiği zarardan sorumludur. Bu durumda iĢçi; tazminat, ücretinden yoksun kalma, disiplin cezası, ihbar tazminatı ve fesih yaptırımları506
ile karĢılaĢmaktadır.
Öncelikle iĢçi, iĢverenin hukuka uygun talimatı doğrultusunda iĢ görme borcunu tam ve olması gerektiği biçimde yerine getirmek yükümlülüğü altındadır. SözleĢmeden doğan sorumluluğa iliĢkin Türk Borçlar Kanunu‟nun 112. maddesi ve devamı hükümleriyle borcun hiç yerine getirilmemesinden doğan sorumluluk düzenlenmiĢtir. Türk Borçlar Kanunu m.112‟de yer alan, “Borç hiç veya gereği gibi ifa edilmezse borçlu, kendisine hiçbir kusurun yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alacaklının bundan doğan zararını gidermekle yükümlüdür” hükmü gereği iĢçi, iĢ görme borcundan dolayı iĢverene verdiği zararlardan sorumludur. Bununla birlikte iĢ görme borcunun kötü (özensiz) ifa edilmesi yani gereği gibi ifa edilmemesi halinde iĢçinin iĢ edimini sözleĢmeye uygun bir Ģekilde yerine getirmediği, ihlal ettiği anlamındadır507
.
ĠĢçi iĢverenin hukuka uygun talimatlarına uyarak iĢ görme edimini ifa etmekle yükümlüdür. ĠĢçinin iĢ görme edimini ifa etmemesi sonucunda iĢverenin sözleĢmeyi feshetme imkânı bulunmaktadır. ĠĢverene iĢçinin iĢ sözlĢemesini haklı nedenle fesih hakkı veren haklı nedenlerden birisi, ĠĢK. m.25/2, h bendinde düzenlenmiĢtir. Hükme göre, iĢçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi halinde iĢveren iĢçinin iĢ sözleĢmesini feshedebilir. ĠĢverenin yönetim hakkına dayanarak iĢçiye verdiği hukuka uygun talimata uyulması
505
EREN, s. 1074-1075; KILIÇOĞLU, s.664, 665; AYAN, s.345-346; ĠĢ görme borcunun kötü ifası hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.EKONOMĠ, s. 122 vd.; SÜZEK, s.344-345.; SOYER, ĠĢ Görme Borcu, s.119 vd.; BAYCIK , Sorumluluk, s.30 vd., 123 vd.
506SOYER, ĠĢ Görme, s.111-114; TAġKENT, s.77-78; SÜZEK, s.85, 343; ÇELĠK / CANĠKLĠOĞLU/ CANBOLAT, s.285 vd. Ayrıca bkz. MOLLAMAHMUTOĞLU, YaklaĢım I, s.120-122; YaklaĢım II,
s.280 vd.
507
BAYCIK, Sorumluluk, s.20, 22, 28 vd.; ÇELĠK/CANĠKLĠOĞLU/CANBOLAT, s.289; SÜZEK,
gereklidir. Eğer iĢçi bu talimata uymazsa iĢveren, vermiĢ olduğu talimatın gereği gibi yerine getirilmesi için iĢçiye hatırlatma508
yaparak iĢçinin borcunu yerine getirmesini talep eder. Buna rağmen iĢçi, yükümlü olduğu borcu yerine getirmezse sözleĢmesi iĢverence sona erdirilebilir. Ayrıca somut olayın özeliğine göre iĢçinin bu davranıĢı, iĢveren bakımından geçerli nedenle fesih sebebi de olabilir509. ĠĢverenin iĢçiden talep
edebileceği tazminat hakkı, ĠĢK. m.26/2 gereği saklıdır.
ĠĢçinin özen borcuna aykırı davranması sonucunda verdiği zararlardan sorumlu olacağı TBK. m.400/1‟de düzenlenmiĢtir. Buna göre iĢ görme borcunu ihlal eden iĢçi zararı tazminle yükümlüdür. Ancak iĢçinin kusuruyla verdiği her türlü zarardan sorumlu olacağı birinci fıkrada hüküm altına alınmakla beraber bu sorumluluğun sınırlandırılması aynı maddenin ikinci fıkrasında hüküm altına alınmıĢtır. Nitekim iĢçinin göstermesi gereken özen, her somut olaya göre değiĢmektedir510. Hükme
göre; “iĢin tehlikeli olup olmaması, uzmanlığı ve eğitimi gerektirip gerektirmemesi ile iĢçinin iĢveren tarafından bilinen veya bilinmesi gereken yetenek ve nitelikleri göz önünde tutulur” (TBK. m.400/2). ĠĢçinin iĢ görme borcunu özenle yerine getirmemesi sözleĢmeye aykırı bir davranıĢ ve borcun ihlalidir. Daha önce açıkladığımız üzere, iĢçinin özen borcu için genel ve objektif ölçütler bulunmadığından 511
hafif ihmalle vermiĢ olduğu zarardan sorumlu tutulmaması512 iĢ iliĢkisinin devamı için de yerinde olacaktır.
ĠĢçinin özen borcuna aykırılığının sözleĢmeye aykırılık olarak nitelendirilebilmesi için zararın doğması aranmaz. Ortada bir zarar olmasa bile iĢçinin özenli davranmaması neticesinde iĢ görme borcuna aykırı davranmıĢ olması
508
Yargıtay bir kararında ihtara gerek olmadan iĢçinin iĢ sözleĢmesinin feshedilebileceği yönünde karar vermiĢtir. Karara göre;. “…Davacı güvenlik görevlisi olarak çalıĢmaktadır, davacı tanığının anlatımına göre iĢinin gereklerini yerine getirmediği, görevi sırasında uyumuĢ olduğu anlaĢılmaktadır. Söz konusu eylemin sadece bir kez olduğu anlaĢıldığından, bu durum iĢverence haklı değil geçerli fesih nedenidir.” Y9HD., 09.02.2009, 2008/11037 E., 2009/1879 K. https://legalbank.net. ET:04.06.2016.
509
Yargıtay‟ın bu yönde bir kararına göre; “…ĠĢverenin yönetim hakkı kapsamında verdiği talimatlara iĢçi uymak zorundadır. ĠĢçinin talimatlara uymaması iĢverene duruma göre iĢ sözleĢmesinin haklı ya da geçerli nedenle fesih hakkı verir…iĢçi görevini uyarılara rağmen hiç yerine getirmeme iĢveren haklı nedenle derhal eksik, kötü yetersiz bir biçimde yerine getirirse süreli, geçerli fesih hakkını kullanabilecektir.”. Y9HD, 07.04.2008, 2007/14449E., 2008/7571K., https://legalbank.net. , ET:04.06.2016.
510
SÜZEK, s.345. Ayrıntılı bilgi için bkz. BAYCIK, Sorumluluk, s.78 vd., 100 vd., 123 vd..
511
SÜMER, s.74.
512
yeterlidir. Sonuçta iĢçinin iĢ görme borcunun ihlali, ya hiç ifa etmeme ya da kötü (özensiz) ifa etme Ģeklinde meydana gelir. ĠĢçinin iĢ görme borcuna aykırı davranıĢı sonucunda zararın doğması, iĢverenin bu zararı tazmin edebilmesi bakımından veya doğan zararın iĢçinin otuz günlük ücretini aĢması durumunda iĢ sözleĢmesinin ĠĢK. m.25/2, (ı) uyarınca haklı nedenle feshetmesi açısından önemlidir. BaĢka bir deyiĢle, zarar doğmadığı için iĢçinin iĢ görme borcuna aykırı davranmadığı yönünde bir sonuca varılamaz. Sonuçta, iĢçinin üstlendiği edimi talimatlara uygun yerine getirmemesi veya gereği gibi yerine getirmemesi baĢtan sona borca aykırılık olarak nitelendirilebilir. ĠĢçinin iĢ görme borcunu kötü ifası iĢveren bakımından haklı neden olabilecek ağrlıkta değilse bile geçerli fesih nedeni olabilecek nitelikte kabul edilebilmektedir513. Bununla birlikte iĢçinin iĢ görme edimini ifası sırasında iĢiyle ilgili olan her zarar verici davranıĢı geçerli neden olarak kabul edilmesi sonucunu doğurmaz514
.
ĠĢçinin sorumluluğunun belirlenmesinde iĢçinin iĢvereni yanıltmamıĢ olması da önemlidir. Aksi halde iĢçinin iĢ sözleĢmesi ĠĢK. m.25/2, a gereği haklı nedenle feshedilebilir. Sonuçta; hukukuka uygun bir talimata uymayan iĢçinin somut olaya göre tazminat (TBK. m.112 vd.), disiplin cezası, iĢten çıkarma ve tazminat (ĠĢK. m.25/2, h, m.26/2) yaptırımları ile karĢılaĢma ihtimali vardır515. Neticede iĢçi, iĢverenin yönetim hakkı sınırları dâhilinde verdiği hukuka uygun talimatlara aykırı davranmamalıdır. Aksi durum iĢ sözleĢmesinin iĢçi aleyhine geçerli veya haklı nedenle sona ermesine, iĢçinin tazminat ödemesi gibi olumsuz sonuçlara yol açar.
b. Hukuka Aykırı Talimatlar
aa. ĠĢçinin Hukuka Aykırı Talimatı Yerine Getirmesi
ĠĢveren yönetim hakkını kullanırken kanuna, toplu iĢ sözleĢmesi veya iĢ sözleĢmesine yahut ahlaka ve adaba aykırı talimat vermesi mümkündür. ĠĢçi, iĢveren tarafından kendisine verilen talimatları yerine getirmeden önce söz konusu talimatlar
513
TULUKÇU, ĠĢe Ġade, s.179 vd.; Gaye Burcu YILDIZ, “ĠĢçinin ĠĢ Saatleri Ġçinde Özel Amaçlı Ġnternet Kullanımının ĠĢ SözleĢmesinin Feshi Açısından Değerlendirilmesi”, Sicil ĠHD, Aralık 2009, s.114-115.
514
Cevdet Ġlhan GÜNAY, “ĠĢçinin DavranıĢlarından Kaynaklanan Geçerli Fesih”, Sicil ĠHD., Haziran 2009, s.68.
515
SÜZEK, s.343; TAġKENT, s.78; SOYER, ĠĢ Görme, s.1112. Ayrıca bkz. HUNSCHA, 2016,
hakkında değerlendirme yapma imkânına sahiptir. BaĢka bir deyiĢle iĢverenin kanunlara veya diğer düzenlemelere aykırı olan talimatlarının hukuka aykırı olması durumunda buna uymama hakkına sahiptir. ĠĢverenin kanuna aykırı talimat vermesi halinde hem kendisinin hem de bu talimata uyan iĢçinin cezai veya hukuki sorumluluğu söz konusu olabilir. Bu kiĢilerin cezai anlamda sorumlulukları516
Ģahsi olacağından (cezaların Ģahsiliği ve kanunilik ilkesi) kanuna aykırı talimatı verenle buna uyan kiĢinin sorumlulukları kendi içinde değerlendirilmektedir.
ĠĢverenin talimatlarının hukuka aykırı veya uygunsuz yahut anlamlı olmayan Ģeylere iliĢkinse, iĢçi, iĢverenin veya amirinin dikkatini çekmeli ve öncelikle söz konusu tehlikeler konusunda uyarıda bulunmalıdır. ĠĢverenin hukuka aykırı talimat vermesi halinde buna uyması gerekmeyen iĢçinin iĢvereni veya temsilcisini önceden bilgilendirmesi ortaya çıkabilecek sorunların önlenmesi bakımından gereklidir517.
ĠĢverenin kanuna, toplu iĢ sözleĢmesi veya iĢ sözleĢmesine aykırı talimat vermesi durumunda iĢçi aleyhine verilmiĢ bir talimat söze konu olmaktadır. ĠĢçinin iĢveren tarafından verilen hukuka aykırı talimata uyması durumunda üçüncü kiĢilerin zarara uğrama ihtimali bulunmaktadır518
.
Öncelikle, iĢçinin hukuka aykırı bir talimata uyması neticesinde üçüncü kiĢilerin zarara uğrama ihtimalinden bahsetmek yerindedir. Anayasaya göre, konusu suç oluĢturan bir talimatı iĢçi hiçbir Ģekilde yerine getirmemesi gerekir. Eğer yerine getirirse bunun sorumluluğundan kurtulamaz. Nitekim Anayasa‟da; “Konusu suç teĢkil eden emir, hiçbir surette yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz” hükmüne yer verilmiĢtir. (m.137/2). Bunun yanı sıra Türk Borçlar Kanunu‟nun 49. maddesi uyarınca, “Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille baĢkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille baĢkasına kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlüdür.” (TBK. m.49).
516
Bkz. Berrin AKBULUT, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 4.B, Ankara 2017, s.73 vd; Mahmut
KOCA/Ġlhan ÜZÜLMEZ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11.Baskı, Ankara 2018, s.55 vd.; Doğan SOYASLAN, Ceza Hukuku, Genel Hükümler, Ankara 1998, s.121 vd.; Kayıhan ĠÇEL/Füsün SOKULLU AKINCI/ Ġzzet ÖZGENÇ/Adem SÖZÜER/Fatih S. MAHMUTOĞLU/Yener ÜNVER, Yaptırım Teorisi, Ġstanbul 2000, s.11 vd.
517
HUNSCHA, 2016, s.129-130.
518
ĠĢçi sadece iĢveren değil iĢveren vekili tarafından verilen talimatlara da uymakla yükümlüdür. Yönetim hakkını kullanmaya yetkili kiĢilerden olan iĢveren vekilinin de iĢçiye hukuka aykırı talimat vermesi mümkündür. Yargıtay‟ın bir kararında; “…davacının Ģirket müdürün talimatı ile hareket etmesi, verilen talimatlarda usulsüzlük olsa bile verilen emri yerine getirmesi feshi haksız kılan olgular değildir. Usulsüz iĢlemler müdürün talimatı ile de olsa yerine getirilmesi iĢçinin sadakat borcu nedeni ile doğru değildir. Çünkü iĢçilerin amirlerinin suç teĢkil eden eyleme izin vermesi iĢçinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Haksız fiile izin geçerli kabul edilemez.”519. Öyleyse iĢçiye verilen talimatın konusu hukuka aykırı
nitelik taĢıyorsa, ister iĢverenden isterse iĢveren vekilinden verilsin, iĢçinin buna uymaması gerekir. Özellikle konusu suç teĢkil eden eylemlerde, kiĢinin tam fiil ehliyetine sahip olması durumunda hiyeraĢik bakımından üstte bulunan kiĢinin emri yerine getirme veya suç olduğunu bilmeme yönünde kendisini savunması da onu sorumluluktan kurtaramaz. Hukuka uygunluk sebepleri Ceza Kanunu‟nda sayılmıĢtır520. Bunların haricinde kiĢinin cezai sorumluluk taĢıdığı açıktır.
ĠĢverenin toplu veya iĢ sözleĢmesi hükümlerine aykırı talimat vermesi de hukuka aykırılığa sebep olur. Esasen iĢverenin sözleĢmede yer alan hükümleri aĢan talimatları hukuka aykırı bir durum yaratır. Bu halde verilen talimatlara iĢçinin uyup uymamasına göre farklı sonuçlar meydana gelecektir. Ayrıca talimatın iĢ sözleĢmesinde değiĢikliğe yol açıp açmaması da iĢçinin bu talimatı kabul edip etmeme hakkının varlığını etkiler.
ĠĢverenin talimat verme hakkı, kanun, toplu iĢ sözleĢmesi ve bireysel iĢ sözleĢmesi ile daraltılıp geniĢletilebilir. ĠĢverenin iĢ sözleĢmesinin asli unsurlarını içeren talimat vermesi, iĢ sözleĢmesindeki edim ile karĢı edim arasındaki dengenin bozulması durumunda, iĢ güvencesine iliĢkin hükümlerin dolanılmasına yol açabilir.
519
Y9HD, 25.03.2009, 2007/40375E., 2009/7979 K.,http://www.calismatoplum.org/sayi23/abc/60.pdf, ET: 03.03.2015.
520
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu m.24‟e göre; “Kanunun hükmünü yerine getiren kimseye ceza verilmez. Yetkili bir merciden verilip, yerine getirilmesi görev gereği zorunlu olan bir emri uygulayan sorumlu olmaz. Konusu suç teĢkil eden emir hiçbir surette yerine getirilemez. Aksi takdirde yerine getiren ile emri veren sorumlu olur. Emrin, hukuka uygunluğunun denetlenmesinin kanun tarafından engellendiği hallerde, yerine getirilmesinden emri veren sorumlu olur”. Suç kavramı ve sorumluluğun esasları ve hukuka uygunluk nedenleri için ayrıca bkz. AKBULUT, s.193 vd.; 419 vd.; KOCA/ÜZÜLMEZ, s.85 vd.; 269 vd..
ĠĢ Kanunu‟nun 22. maddesine göre, iĢverenin Kanun‟da belirtilen kaynaklarla olıuĢan çalıĢma koĢullarında esaslı bir değiĢikliğe gidebilme hakkı olmakla birlikte bunun iĢçi tarafından kabulü zorunlu kılınmıĢtır521. Bir baĢka deyiĢle iĢverenin
çalıĢma koĢullarını değiĢtirmesi iĢçi aleyhinde esaslı değiĢiklik teĢkil ediyorsa, bunun iĢçiyi bağlaması ancak iĢçinin onayıyla mümkündür.
Esaslı olmayan ve iĢçi lehine değiĢikliklerde ise herhangi bir rızaya gerek yoktur. Bu tür değiĢikliklerin iĢverenin yönetim hakkı kapsamında olduğu kabul edilir522. ĠĢveren, yönetim hakkının kapsamına giren konular hakkında tek taraflı değiĢiklik yapabime hakkına sahiptir523. Yani iĢverenin yönetim hakkı sınırları
dâhilinde çalıĢma koĢullarında yaptığı değiĢiklikler, esaslı değiĢiklik sayılmayacakları için ĠĢK. m.22 hükmünün uygulanması söze konu olmamaktadır. Ancak iĢverenin yönetim hakkının sınırlarını aĢarak yaptığı her değiĢiklik de esaslı değiĢiklik olarak nitelendirilemez524. Esaslı değiĢiklikler, iĢ sözleĢmesinin objektif
esaslı unsurlarına müdahale eden, iĢçi ve iĢveren arasındaki düzen ve denge iliĢkisini bozucu değiĢikliklerdir525
.
ĠĢveren tarafından çalıĢma koĢullarında esalı olmayan değiĢikliğin yapılabilmesi için ĠĢK. m.22/1‟de belirtilen iĢçinin rızası aranmaz. Bu tür değiĢiklikler iĢverenin yönetim hakkı kapsamında bulunmaktadırlar.
ĠĢverenin iĢ sözleĢmesinde yer alan çalıĢma koĢullarını esaslı Ģekilde değiĢtirmesini iĢçinin altı iĢ günü içinde kabul etmemesi veya bu değiĢikliğin iĢçiye yazaılı olarak bildirilmemesi halinde değiĢiklik iĢçiyi bağlamamaktadır. ĠĢçinin