Talep Garantileri

Kamu özel işbirliği modeliyle gerçekleştirilen kamu altyapı yatırımlarına sağlanan talep garantileri, gerçekleştirilen projelerdeki talep yetersizliğinden değil, benzer yatırımların var olduğu alternatif ulaşım güzergâhların olmasından kaynaklanmaktadır. Ulaşım projelerinde ve diğer projelerde yatırımcı şirketin yatırımı öz kaynaklarla veya borçlanma yoluyla gerçekleştirmesi şirketin finansal sürdürülebilirliğini etkilemektedir. Ulaştırma ve enerji projelerinde ilgili kamu idarelerinin vermiş olduğu yükümlülükler kullanım garantileri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Tablo 47: Türkiye'de Ulaşım Sektöründe Kamu Özel İşbirliği Altyapı Yatırım Projelerine Verilen Talep Garantileri

Proje Adı Sözleşme Tarihi

Garanti Miktarı (Gün)

Geçiş Ücreti

Sözleşme Tarihi Dolar Kuru

Yıl Sonu

1 ABD Doları= TL 2016 2017 2018 Avrasya Tüneli 25.02.2017 68.500 4 Dolar 1.5982 TL 3.94 3.78 5,29 Yavuz Sultan

Selim Köprüsü

28.05.2013 135.000 3 Dolar 1.8520 TL 3.94 3.78 5,29 Osmangazi

Köprüsü

27.09.2010 40.000 35 Dolar 1.47 TL 3.94 3.78 5,29

Kaynak: Arkan Yusufoğlu, Kamu Özel Ortaklığı Projelerinde Koşullu Yükümlülükler ve Mali Riskler:

Avrasya Tüneli, Osmangazi ve Yavuz Sultan Selim Köprüleri Üzerine Bir Değerlendirme, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Gazi Akademi Genç Sosyal Bilimciler Sempozyumu 2017 Özel Sayısı, s.169.’den aktaran; Kılıçaslan, a.g.e. s.102.

Tablo 47’de Türkiye’de ulaşım hizmetlerinde KÖİ modeli altyapı yatırım projelerine verilen talep garantileri verilmiştir. Avrasya Tüneli’ne günlük 68.500 araca geçiş ve geçiş ücreti garantisi verilmiştir. Ancak tabloda Osmangazi Köprüsü’ne 40.000 trafik garantisi ve araç başına 35 dolar geçiş ücreti garantisi verilmiştir. Bu durum Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın bütçesine ilave yük getirecektir.

Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu projesi 4. Bölümden oluşmaktadır. Dört bölümün trafik garanti miktarı farklıdır. Trafik garanti miktarı günlük 1. Kesim 40.000, 2 Kesim 35.000, 3. Kesim 17.000, 4.Kesim ise 23.000’dür. Ulaştırma sektöründe karayolu yatırımlarında ayrıntısı verilmiştir³⁸³.

383 Kılıçaslan, a.g.e., s.101.

Türkiye’de Karayolu ulaşım hizmetlerine yönelik KÖİ projeleri için verilen garantiler için özel sektör yatırımcısına 2017 yılında KGM mali tablolarına göre 3 milyar TL, 2018’de 3,4 milyar TL ödeme gerçekleştirildiği muhasebe kayıtlarında yer almıştır³⁸⁴.

Havayolu ulaşım hizmetlerinde DHMİ tarafından özel sektör yatırımcısına KÖİ modeliyle gerçekleştirilen yatırımlara, yolcu taşıma garantisi üzerinde gerçekleşen taşıma işleminden dolayı özel sektör yatırımcıları tarafından DHMİ’ne 2017 yılı için 431,5 milyon dolar ve 2018 yılı için 443 milyon dolar ödeme gerçekleştirilmiştir³⁸⁵. Bazı havayolu ulaşım hizmetlerinde verilen yolcu taşıma garantisi altında taşıma işlemi gerçekleştiğinden dolayı DHMİ’den özel sektör yatırımcılarına 2017 yılı için 60 milyon dolar ve 2018 yılı için 65 milyon dolar ödeme gerçekleştirilmiştir³⁸⁶.

Demiryolu ulaşım hizmetine yönelik KÖİ modeliyle gerçekleştirilen Ankara Yüksek Hızlı Tren Garı projesi kapsamında Devlet Demiryolları tarafından yatırımın 14 yıllık kısmı için yolcu garantisi verilmiştir. Yatırım kapsamında verilen yolcu garantisi Ankara il dışına ve her yöne olmak üzere yolcu başına 1,5 ABD Doları + KDV’dir.

Yolcu garantisi yıllar itibariyle 1 ve 2. yıl 2 milyon, 3 ve 4. yıl 5 milyon, 5,6,7 ve 8.yıl 8 milyon, 9,10,11,12,13 ve 14. yılda ise 10 milyon yolcu taşıma garantisi verilmiştir³⁸⁷.

Türkiye’de Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı tarafından KÖİ modeliyle gerçekleştirilen yatırım projeleri kapsamında işletmeci firmalara taahhüt edilen geçiş garantilerin altında kalmasından dolayı yapılan ödemeler cari transfer ödeneği kapsamında yer almıştır. Ancak bu ödenekler kapsamında yer alan diğer ödemeler kapsam dâhilindedir. 2016’da 2,127 milyon TL, 2017’de 3,712 milyon TL, 2018’de 7,543 milyon TL, 2019’da 1,455 milyon TL ödenek tahsis edilmiştir³⁸⁸.

Aşağıdaki Tablo 48’de Türkiye’de enerji hizmetlerine yönelik hazine yatırım garantisi sağlanan KÖİ projeleri aşağıda verilmiştir.

384 T.C. Karayolları Genel Müdürlüğü, 2018 Kasım Ayı Mali Tablolar.

385 T.C. Devlet Hava Meydanları İşletmesi, 2018 Faaliyet raporu, s.152.

386 T.C. Devlet Hava Meydanları İşletmesi, 2017Faaliyet raporu, s.168.

387 Kılıçaslan, a.g.e., s.112.

388 T.C. Maliye ve Hazine Bakanlığı, 2019 Yılı Bütçe Gerekçesi, s.37.

Tablo 48: Türkiye'de Enerji Hizmetlerine Yönelik Hazine Yatırım Garantisi Sağlanan Kamu Özel İşbirliği Projeleri

Proje Adı

Yatırım Tutarı (Milyon

Dolar)

İşletmeye Giriş Tarihi

İşletme Dönemi Hazine Garantisi İşletme Süresi

Ankara Doğalgaz Çevrim Santrali

478 04.02.2004 TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü ve

Botaş'ın gaz temini taahhüdü 16 yıl İskenderun Termik

Santrali

1.370 22.11.2003 - TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü 16 yıl İzmir Doğalgaz

Çevrim Santrali

747 28.03.2003 TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü ve

Botaş'ın gaz temini taahhüdü 16 yıl Gebze Doğalgaz

Çevrim Santrali

733 25.10.2002 TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü ve

Botaş'ın gaz temini taahhüdü 16 yıl Adapazarı

Doğalgaz Çevrim Santrali

407 09.10.2002 -TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü ve

Botaş'ın gaz temini taahhüdü 16 yıl

Çayırhan Termik Santrali

185 I. ve II.

Üniteler için:

30.06.2000 III. ve IV.

üniteler için:

04.10.2001

- TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü - EEF'nin kredi üstlenim taahhüdü

20 yıl

Unimar Marmara Ereğlisi Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali

629 13.06.1999 - TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü

- BOTAŞ'ın gaz temini taahhüdü - Fesih halinde EEF'nin satın alma

taahhüdü

20 yıl

Trakya Marmara Ereğlisi Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali

530 05.06.1999 - TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü

- BOTAŞ'ın gaz temini taahhüdü - Fesih halinde EEF'nin satın alma

taahhüdü

20 yıl

Tohma-Medik Hidroelektrik Santrali

10 23.12.1998 - TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü - Kredi üstlenim taahhüdü

20 yıl

Esenyurt Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali

168 22.05.1999 - TETAŞ'ın elektrik alım taahhüdü

- BOTAŞ'ın gaz temini taahhüdü - Fesih halinde EEF'nin satın alma

taahhüdü

20 yıl

Kaynak: T.C. Maliye ve Hazine Bakanlığı, Hazine Yatırım Garantisi Sağlanan KÖİ Projeleri, 2018.

Türkiye’de yatırım garantisi sona eren enerji projeleri kapsamında Fethiye Hidroelektrik Santrali, Çamlıca I, Suçatı, Gönen ve Birecik Barajı ve hidroelektrik santrali yatırımlarında verilen elektrik üretim taahhüdü sona ermiştir.

1999 yılında 865 milyon dolar yatırım değerine sahip İzmit Evsel ve Endüstriyel Su Temin Projesi kapsamında belediyenin 15 yıl süreyle hizmet satın alma garantisi ve Hazine tarafından 2,036 milyon dolar borç üstlenim taahhüdü verilmiştir. Gebze-Dilovası Doğalgaz Kombine Çevrim Santrali projesi 235 milyon dolar yatırım değerine

sahiptir. Proje kapsamında verilen garantiler üretilen elektriğin alım taahhüdü ve BOTAŞ tarafından doğal gaz temini ve üretilen elektriğin alım taahhüdü verilmiş ve verilen garantiler 2017’de sona ermiştir³⁸⁹.

2015 yılında Mersin ilinde yapımı gerçekleştirilen Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin 2019 yılında yatırımın tamamlanması ve 2020 yılında hizmeti açılmasıyla birlikte elektrik üretimi gerçekleştirilecek projede 15 yıl boyuna üretilen elektriğin kilovatsaatine KDV hariç 12,35 ABD cent’i ortalama fiyattan satın alım garantisi verilmiştir³⁹⁰.