kapsamaktadır356. Yatırıma başlanan ve işletmeye açılan Şehir Hastaneleri ve Sağlık Kampüsleri ise aşağıdaki Tablo 36’da verilmiştir:
Tablo 36: Türkiye'de Kamu Özel İşbirliği Modeliyle Gerçekleştirilen Şehir Hastaneleri ve Sağlık Kampüsleri
Kaynak: https://sygm.saglik.gov.tr/TR,33960/sehir-hastaneleri.html (E.T: 26.03.2019).
Sağlık Bakanlığı tarafından Denizli, Samsun, Aydın, Diyarbakır Kayapınar, Antalya, Ordu, Trabzon, Rize, Sakarya ve İstanbul Sancaktepe ilçesine Şehir Hastanesi ve Sağlık Kampüsü yatırımları gerçekleştirilmesi planlanmıştır. Ancak bu yatırımlar ihale aşamasında olup sözleşmesi imzalanmamıştır.
C. ENERJİ HİZMETLERİ
Elektrik üretiminin özel sektör yatırımcısı tarafından gerçekleştirilmesi amacıyla 1984 yılında YİD kanunu çıkarılmıştır. Özel sektörün ürettiği elektriğin ilgili kamu idaresine satılarak elektrik talebininim karşılanması öngörülmüştür. Ülkemizde 1990 yılından sonra elektrik üretimi ve elektrik hatlarının modernizasyonu sağlamak amacıyla KÖİ modeliyle ciddi yatırımlar yapılmıştır. Tablo 37’de Türkiye’de 1990-2018 yılları arasında KÖİ modeliyle gerçekleştirilen elektrik hizmetlerinin yıllar itibariyle dağılımı verilmiştir.
Tablo 37: Türkiye'de 1990-2018 Yılları Arasında Kamu Özel İşbirliği Modeliyle Gerçekleştirilen Elektrik Hizmetlerinin Yıllar İtibariyle Yatırım Değeri Dağılımı
Yıl Yatırım Değeri (Milyon ABD
Doları)
Yıl Yatırım Değeri (Milyon ABD
Doları)
Yıl Yatırım Değeri (Milyon ABD
Doları)
1990 68 2008 5.692 2014 11.072
1995 1.760 2009 4.327 2015 1.578
1996 1.232 2010 5.197 2016 2.760
2000 3.575 2011 7.245 2017 709
2002 360 2012 2.924 2018 958
2006 281 2013 13.551
Kaynak : https://ppi.worldbank.org/snapshots/country/turkey (E.T: 06.12.2018).
KÖİ modeliyle enerji hizmetlerine yönelik elektrik altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmesi amacıyla Dünya Bankası’na göre Türkiye’de 63,287 milyon dolar elektrik hizmetlerine yönelik yatırım gerçekleştirilmiştir. Yatırımların sözleşme süresi en az 10 yıl, en fazla 49 yıl’dır.
Türkiye’de yenilebilir enerji kaynaklarını destekleme mekanizması kurularak elektrik enerjisi üretiminin gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Destekleme mekanizması ise üretilen enerjinin kamu idaresi tarafından satın alınması şeklindedir357. Türkiye’de rüzgâr ve hidroelektrik enerji santralleri 3096 sayılı kanun kapsamında denetimi gerçekleştirilmektedir358. Tablo 38 ve Tablo 39’da Türkiye’de KÖİ modeliyle gerçekleştirilen Rüzgâr ve Hidroelektrik santralleri verilmiştir.
357 Burcu Gediz Oral ve Tuğba Arpazlı Fazlılar, “Yenilenebilir Enerji Yatırımlarında Kamu Özel Sektör İşbirlikleri: Rüzgar Enerjisi Santralleri Örneği”, Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt:3, Sayı:1, 2016, s.113.’den aktaran; Beşer, a.g.e., s.101.
358 http://www.yegm.gov.tr/projeler/yid_santralleri.aspx (E.T: 25.03.2019).
Tablo 38: Türkiye'de Kamu Özel İşbirliği Modeliyle Gerçekleştirilen Rüzgâr Enerji Santralleri
Bozcaada RES Çatalca RES Aksu RES Kangal RES
Akbük RES Hasanbeyli RES Geycek RES Şenköy RES
Mordoğan RES Çanta RES Osmaniye Gökçedağ RES Salman RES Soma RES Kıyıköy RES Şah RES
Şamlı RES Kıyıköy RES Dinar RES Bergama RES Çeşme Alaçatı RES Balabanlı RES
Kaynak: Oral ve Arpazlılar, agm., s.113; www.enerjiatlasi.com ’den aktaran; Berna Hızarcı Beşer, Özelleştirmenin İkinci Dalgası: Kamu Özel İşbirliği Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Devletin Değişen Rolü, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2018, s.101.
Tablo 39: Türkiye'de Kamu Özel İşbirliği Modeliyle Gerçekleştirilen Hidro Elektrik Santralleri Barajlı Tesisler Göl Tesisler Regülatör Tipi
Tesisler
Kanallı Tesisler Birecik Barajı ve HES Hazar-I HES Çamlıca-I HES Aksu(Çayköy) HES Yamula Barajı ve HES Hazar-II HES Gaziler HES Ahiköy-I ve II HES
Gönen Barajı ve HES Sütçüler HES Çal HES
Suçatı Bendi ve HES Kısık HES Dinar-II HES
Berdan Barajı ve HES Fethiye HES
Hasanlar Barajı ve HES Girlevik-II Mercan HES
Tohma HES Kaynak: http://www.yegm.gov.tr/projeler/yid_santralleri.aspx (E.T: 25.03.2019).
Türkiye’de KÖİ modeliyle elektrik enerjisi tüketimini karşılamak amacıyla gerçekleştirilen Akkuyu Nükleer Enerji Santrali 2010 yılında yatırıma başlanılmış, 2022 yılında devreye girmesi ve yatırımın 2025 yılında tamamlanması planlanmıştır. 20 milyar dolar yatırım değeri vardır. Projenin gerçekleştirilmesi durumunda yıllık 35 milyar kWh elektrik üretimi gerçekleştirileceği, doğalgaz ithalatını azaltacağı ve maliyet artışlarını engelleyeceği belirtilmiştir.359.
2018 yılında Mersin ilinde bulunan Anamur, Bozyazı, Mut-Derinçay, Silifke, Zeyne Hidroelektrik Santralleri 2,400 bin dolar, Kahramanmaraş’ta yer alan Menzelet ve Kılavuzlu Hidroelektrik Santralleri 337 milyon dolar, Balıkesir ilinde bulunan Manyas Hidroelektrik Santrali 16 milyon dolar ve Gönen Hidroelektrik Santrali 12 milyon dolar, Isparta ilinde yer alan Sütçüler Hidroelektrik Santrali 1,600 bin dolar yatırım değeriyle 49 yıllığına İHD ile özel sektöre devredilmiştir360.
359 Beşer, a.g.e., ss.102-103.
360 T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı, Kamu Özel İşbirliği Raporu 2018, s.52.
2. Doğal Gaz
Enerji sektöründe doğalgaz yatırım projelerinin gerçekleştirilmesi amacıyla YİD modeliyle 1997 yılında doğalgaz elektrik santrali yatırımı gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda 5,360 MW gücünde 5 adet doğalgaz elektrik üretim santrali kurulmuştur361. Dünya Bankası verilerine göre 1990-2018 yılları arasında KÖİ modeliyle doğalgaz hizmetinin sağlanmasına yönelik gerçekleştirilen yatırımların değeri 2,461 milyon dolar değerindedir. Doğalgaz hizmetlerinde 10 yatırım projesinin finansal kapanışı yapılmıştır362. Gerçekleştirilen yatırımlarda doğal gaz kullanımının sanayide elektrik üretiminin yansıra bireysel tüketime yönelik de yatırımlar gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda ilgili yatırımlar aşağıdaki Tablo 40’ta verilmiştir.
361 T.C. Kalkınma Bakanlığı, Kamu Özel İşbirliği Raporu 2015, s.16.
362 World Bank, https://ppi.worldbank.org/snapshots/country/turkey (E.T: 07.12.2018).
Tablo 40: Türkiye'de 2001-2017 Yılları İçinde Kamu Özel İşbirliği Modeliyle Gerçekleştirilen Doğal Gaz Yatırım Projeleri
Kaynak: “http://ppi.worldbank.org/customquery” (E.T: 07.12.2018).
Yatırım Karar Verme Yılı
Proje Adı Sektör Sözleşme Süresi
Yatırım Yılı
Özel Sektörün
Katılım Oranı
Yatırım Değeri Milyon ABD
Doları 2001 Mavi Akım
Deniz Boru Hatlarıyla Gaz Dağıtım
Projesi
Doğal Gaz 2001 50 1700
2004 Bursagaz Doğal Gaz 2004 100 126
2004 Bursagaz Doğal Gaz 2005 100 16
2004 Bursagaz Doğal Gaz 2006 100 17,35
2004 Bursagaz Doğal Gaz 2007 100 19,7
2004 Bursagaz Doğal Gaz 2008 100
2004 Bursagaz Doğal Gaz 2009 100
2004 Bursagaz Doğal Gaz 2010 100
2004 Esgaz
Eskisehir Doğal Gaz
Dağıtım Şirketi
Doğal Gaz
2004 100 43
2004 Esgaz
Eskisehir Doğal Gaz
Dağıtım Şirketi
Doğal Gaz
2006 100 23
2004 Esgaz
Eskisehir Doğal Gaz
Dağıtım Şirketi
Doğal Gaz
2008 100 12,5
2004 Esgaz
Eskisehir Doğal Gaz
Dağıtım Şirketi
Doğal Gaz
2011 100
2005 PALEN Doğal Gaz 30 2005 89 13,6
2005 PALGAZ Doğal Gaz 30 2005 89 21,2
2007 Gaziantep Gaz Dağıtım
Şirketi
Doğal Gaz 30 2007 100 60
2007 Trakya Gaz Dağıtım
Şirketi
Doğal Gaz 30 2007 100 1,9
2016 Enerya
Konya Gaz Dağıtımı
Doğal Gaz 2016 100 76,5
2017 Enerya Doğal Gaz Dağıtımı
Doğal Gaz 2017 100 88,6
3. Endüstriyel Tesis ve Maden Tesisleri
Endüstriyel Tesis alanında KÖİ modeliyle gerçekleştirilen İzmit Şehri Kentsel ve Endüstriyel Su Temini Projesinin yatırım değeri 1,453 milyon dolar’dır363.
Maden hizmetlerinde yeraltı cevher işletmeciliği kapsamında KÖİ modeli kullanılarak yatırım yapılması planlanmıştır. Maden işletmelerinin kamu özel işbirliği modeliyle 2004 yılında Tuzluca ve Sekili Tuzlaları, 2005’te Kağızman Tuzlası, 2006’da Kaldırım, Kayacık ve Yavşan Tuzlaları, 2010’da Ayvalık ve Çamaltı Tuzlaları özel sektör yatırımcısı tarafından işletilmeye başlanmıştır. Model kapsamında gerçekleştirilen yatırımlar 372 milyon dolar değerindedir364.