Ebu’l-Kas*m el-Ka’bî Kabûlü’l-Ahbâr ve Ma’rifetü’r-Ricâl’i öncelikle alt* cüze ay*rm*2 ve konular* bu alt* cüzde 19 ba2l*k alt*nda ele alm*2t*r. Hadis eserlerinde âdet oldu u üzere bu ba2l*klar* bab ba2l*klar* 2eklinde “... ” lafz*yla kaydetmi2tir.
Ka’bî, birinci bölüme hadis âlimlerinin yalanc*l*kla itham ettikleri ravîlere dair naklettikleri rivayetleri aktararak giri2 yapmaktad*r. ve HIJ laf*zlar*yla ba2layan rivayetler senetleriyle beraber verilmi2tir. Baz* rivayetlerde ise sadece hadis âliminin ismini zikretmekte ve cerh etti i kimselere dair rivayetlerini s*ralamaktad*r. Örne in 2eklinde nakletmi2 ve Ali b. El-Medîni’nin (234/848), Abdullah b. Misver’in yalan uydurdu unu, ard*ndan Halit el-Huzzâ’n*n Dehrîlikle itham edildi ini, ard*ndan Halid b. Selem el-
253 Hammade, Faruk,Menhecü’l- slâmî fî Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru’n-Ne2ri’l-Ma’rife, Rabat 1989, s. 50 254 Hansu, age, s. 26
255 Necm Abdurrahman Halef, stidrakât ala Tarihi’t-Türasi’l-Arabî: K smu lmi’l-Hadis, Dâru bni’l-Cevzi,
Cidde 1422, IV, 493
Mahzûmî’nin z*nd*kl*kla itham edildi ini söyledi ini nakletmi2tir.257 Yine Târîhu’l-Kebir sahibi bn Ebî Hayseme’den (279/892-93) do rudan 2eklinde birçok nakillerde bulunmu2tur.258 Yine bu bölümde az da olsa merfu’ hadislere ve Sahabilerin birbirlerine, rivayetlerden dolay* yöneltmi2 olduklar* ele2tirilere de yer vermi2tir. Buna örnek olarak “Hz. Ai2e’nin yan*nda, ölünün kendisine a layandan dolay* azap çekece ine dair Abdullah b. Ömer’in rivayette bulundu u zikredilince, “Allah Ebû Abdurrahman’a rahmet etsin, bir ey
i timi ama tam anlayamam , onun asl Rasulullah (s.a.v)’ n bir Yahudi cenazesinin geçti6ini görünce “kendisine a6l yorlar o da azap çekiyor” buyurmas d r.”259 diyerek bn Ömer’in hatas*n* düzeltti ini” nakletmi2tir.260 Hadis râvîleri hakk*nda bu rivayetlerin sonunda neredeyse hiç yorum yapmayan Ka’bî, sadece rivayetleri s*ralamakla yetinmi2tir.
Ka’bî, eserde uydurma hadislerden örnekler vermi2tir. Önce bu hadisleri senetlerinin müntehâlar*yla, “Enes’in 2u hadisi”, “Hasan’dan nakledilen 2u hadis”, “Amr b. Haris’in 2u hadisi” 2eklinde kaydetmi2 ve müteakiben de hadisleri uyduran kimsenin ismini zikretmi2tir. Örne in “ bn Ebî Evfâ’n*n “Rasulullah (s.a.v)’* namazda sakal*n* meshederken gördüm.”261 hadisini el-Münzir b. Ziyad uydurmu2tur” 2eklinde kaydetmektedir.262 Bu 2ekilde uydurma hadislerden örnekler zikrettikten sonra, senetleri hazfedilmi2 bir 2ekilde “ ” sözü ile ba2layarak bir k*s*m as*ls*z haberlerden de örnekler s*ralam*2t*r.263
Eserde râvî tenkidi harici meselelerde s*k s*k merfu’ hadisler nakledilmi2tir. Bu hadislerin ekserisi mevsul olarak senetleriyle birlikte zikredilmi2tir. Özellikle, Rasulullah (s.a.v)’tan ve Selef âlimlerinden Kitab’a, Sünnet’e ve aklî delillere muhalif haberlerin reddine dair gelen rivayetler ve amelde hilaf*na oldu u halde rivayet ettikleri meselelerinde birçok merfu hadise yer veren Ka’bî, önce senediyle beraber hadisi nakletmi2, baz* hadisleri zikrettikten sonra k*sa da olsa tenkitlerde bulunmu2, baz* hadisleri de ardarda s*ralamakla yetinmi2tir. Örne in “Ka’nebî Malik’ten, o da Ebû Seleme’den, o da Ebû Hureyre (r.a)’den rivayet etti ine göre Rasulullah (s.a.v) 2öyle buyurmu2tur: “E6er bir cariye zina ederse ona
celde cezas uygulay n z, sonra yine zina ederse ona yine celde cezas uygulay n z, sonra yine
257 Kabûlü’l-Ahbâr, I, 31, 32 258 bkz. ae, I, 34, 41, 44, 46, 50, 59 259 Buharî, Cenâiz, 34; Müslim, Cenâiz, 27 260 Kabûlü’l-Ahbâr, I, 76
261 Taberânî, el-Mu’cemü’l-Evsat,V, 286;Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid’de hadisi zikretmi2 ve senedinde Münzir
b. Z yad’*n bulundu unu ve onun metruk oldu unu belirtmi2tir. bkz. Heysemî, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman, Bugyetü’r-Raid fî Tahkîki Mecmaü'z-Zevâid ve Menbâü'l-Fevâid, Dâru’l-Fikr, Beyrut ty, II, 242
262 Kabûlü’l-Ahbâr, I, 89 263 Kabûlü’l-Ahbâr, I, 91, 92
zina ederse bir ip kar l 6 nda da olsa onu sat n z.”264 2eklindeki hadisi naklettikten sonra:
“Cariyelerden hiçbirisinin sat lmas na gerekçe yoktur” yorumunu yaparak hadisi tenkit
etmi2tir.265
el-Ka’bî, eserde zikretti i ve tenkit etti i baz* hadislerin farkl* tariklerine de yer vermi2tir. “Hammad b. Seleme, Sâbit’ten, o da Enes’ten rivayet etti ine göre Rasulullah (s.a.v) 2öyle buyurmu2tur: “Ümmetim ya6mur gibidir. Öncesi mi hay rl d r yoksa sonras m
bilinmez”266 2eklinde rivayeti aktaran Ka’bî bunun ard*ndan ayn* hadisin “Ebû \ânim bize Bekr b. Abdullah el-Müzenî’nin bn Ömer’in 2öyle dedi ini i2ittim dedi ini tahdîs etti” 2eklindeki tarikini ve bunun ard*ndan da “Yezid b. Zürey’ Yunus’tan, o da Hasan’dan rivayet etti ine göre Rasulullah (s.a.v) 2öyle buyurmu2tur” tarîkini zikretmi2 ve son olarak da “Bu
ümmetin en hay rl lar n n Sahabiler oldu6u konusunda ümmetin icmas vard r, sadece ihtilaf Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali konusundad r.” yorumunu yapm*2t*r.267
Ebu’l-Kas*m el-Ka’bî eserin büyük k*sm*n* ravî tenkidi diyebileci imiz, raviler hakk*nda yap*lan nakillerin aktar*m*na ay*rm*2t*r. Hadis rivayeti konusunda di er sahabilerden s*k s*k ele2tiri alan Ebû Hureyre ile bu bölüme ba2lam*2 ve eserin genelinde oldu u gibi raviler hakk*nda yap*lan olumsuz rivayetlere yer vermi2tir. Öncelikle bu bölümde sahabe ravilerden bir kaç*n* zikretmi2tir. Ravileri s*ralayan Ka’bî, ismini kaydetti i sahabenin alt*nda rivayet etti i hadislerden örnekler aktarm*2 ve di er Sahabilerin bu rivayetlere yapt*klar* ele2tirilere yer vermi2 veyahut o sahabe hakk*nda yap*lan rivayetleri zikretmi2tir.268 Sahabilerden sonra tabiûn, onlardan sonra me2hur hadis âlimleri ve di er hadis ravilerinden baz*lar*n* zikreden el-Ka’bî, Sahabilerde oldu u gibi burada da önce isimlerini zikretmi2 ard*n da ya rivayetlerinden bir k*sm*n* veyahut kendisi ile ilgili rivayetleri aktarm*2t*r. Bu bölümün sonunda ravileri ardarda s*ralayan Ka’bî, burada tek tek ravilerin isimlerinden sonra haklar*nda bilgi vermek yerine hepsine dair genellemeler yapm*2t*r. “Amr b. Ruayb, Leys b. Ebî Süleym, srail, Musa b. Ubeyde… ” 2eklinde s*ralam*2 ve aralarda “Bunlar*n hepsi metrûktur.”, “Onlarla beraber 2unlarda terkedilmi2tir.”, “Bunlar ay*planm*2t*r” vb. ifadelerle sadece isimleri zikretmi2tir.269 Yine bu genellemeleri do rudan bir 2ehrin ravileri hakk*nda bilgiler aktararak da yapm*2t*r. O dönemin ilim merkezlerini zikrederek “Ram muhaddisleri
264 Buhârî, Hudud, 35; Müslim, Hudud, 32; Ebû Davud, Hudud, 32 265 Kabûlü’l-Ahbâr, I, 128
266 Tirmizî, Edeb, 81
267 Kabûlü’l-Ahbâr, I, 125, 126 268 ae, II, 176-196
hakk*nda söylenenler”, “Basra muhaddisleri hakk*nda söylenenler” 2eklinde bablar alt*nda bu bölgelerin muhaddislerine dair nakillerde bulunmu2tur.270
Ka’bî eserinin raviler hakk*nda yap*lan nakillere yer verdi i bir di er bölümünde eserin di er bablar*ndan farkl* bir metod takip etmi2tir. Eserin en geni2 bab* olan bu bölümde, Ka’bî ravilerin isimlerin alfabetik olarak s*ralam*2t*r. Eserde genel metodu, önce ravi ismi, ard*ndan rivayetleri s*ralamak olan Ka’bî, burada nadiren ayn* i2lemi yapm*2 olmakla birlikte ravilere ba2lamadan önce buradaki bilgilerin Yahya b. Main’den (233/847) aktar*ld* *n* belirtmi2 ve “ ” diyerek elif harfinden ba2layarak harfine kadar “ ! ”, “ ! ”, “" ! ” 2eklinde s*ralayarak önce raviyi zikretmi2, ard*ndan hiçbir isim zikretmeden direkt Yahya b. Main’in o ravi hakk*ndaki kavline yer vermi2tir. Ravileri harflere uygun olarak zikretmi2 olmakla beraber ayn* harfin içerisinde alfabetik sistem uygulamam*2t*r. Örne in “# ! ” k*sm*nda Hammad b. Ruayb’tam sonra Hakim b. Cübeyr gelmekte271, “$ ! ” k*sm*nda Ziyad b. Meymun’dan sonra Ziyad b. Muhammed gelmektedir.272 S*ras* gelen harfe dair zikredece i ravi olmasa da harfi kaydetmektedir. “%” harfi ile ba2layan bir ravi olmamakla beraber “& ! % ! ” 2eklinde vererek & harfi ile ba2layan ravileri zikretmi2tir.273
Ebu’l-Kas*m el-Ka’bî, Kabûlü’l-Ahbâr’*n hadis ravilerine ay*rd* * bir bölümünde ricâl edebiyat*nda genel bir metod oldu u üzere ravilerin sadece künyelerini ve lakaplar*n* zikrederek, onlara dair nakillere yer vermi2tir. Bu bölümde herhangi bir alfabetik sistem söz konusu de ildir.274
el-Ka’bî’nin, eserinde ravileri zikrederken, sadece haklar*nda âlimlerin bildirdi i görü2leri aktarmakla yetinmeyip, 2iirlere de yer verdi i görülmektedir.275 Örne in Ka’bî, Rerik b. Abdullah’dan bahsederken, hakk*nda yap*lan nakillerle birlikte 2u beyitlere de yer vermi2tir:
nsanlar*n senin valilik görevinde olman* istemedikleri hakk*nda söyledi im 2eyler gerçek olsayd* 270 Kabûlü’l-Ahbâr, 2/157-167 271 ae, II, 199 272 ae, II, 231 273 ae, II, 257 274 ae, II, 354-380 275 bkz. ae, I, 264, 265; II, 50, 51, 117, 118, 119, 124, 125, 126, 127, 129, 131, 138,
!"
) *
(
'
%&
$
#
Her gün hacca giden kad*nlar* bekleyece in bir yerde olmazd*n+
, -
. /
!
0
4+4
2 3
.
'
#1
Biraz su ve ekmek k*r*nt*s*ndan ba2ka bir az* *n yokken Rahî’nin köylerinde, üç gün kalarak.276
Söz konusu beyitler, el-‘Alâ b. el-Münhâl’e aittir. Abbasî halifelerinden el-Mehdî'nin kar*s* el-Huzeyrân (173/780), hacca giderken, Kûfe valisi Rerik b. Abdullah onu kar2*lamak üzere yola ç*km*2 ve Kûfe yak*nlar*ndaki Râhî isimli bölgede, el-Huzeyrân yava2 yolculu u tercih etti i için, üç gün beklemek zorunda kalm*2t*r. Yukar*daki beyitlerde 2air, Rerik b. Abdullah’*n bu yolculu unu anlatmaktad*r.277
Eserde kendi mezhebinden hadis ravilerini de zikreden Ka’bî bir nevi listeleme yapm*2t*r. Son bölümde zikretti i bu ravilerin bir k*sm* hakk*nda yine nakilleri zikrederken büyük ço unlu u hakk*nda herhangi bir bilgi aktarmam*2 ve sadece isimlerini s*ralam*2t*r. Bu bölüm, hadisçilerin bidat ehli sayd* * kimselerin listesi gibi kaydedilmi2tir.278
Ebu’l-Kas*m el-Ka’bî’nin Kabûlü’l-Ahbâr ve Ma’rifetü’r-Ricâl’i telif ederken takip etmi2 oldu u metodu tespit etmeye çal*2t* *m*z bu bölümde gerek yapt* * nakillerden, gerekse hadislerden verdi imiz örneklerde tekrar olmamas* aç*s*ndan “do rudur, hatal*d*r, isabetlidir vs.” herhangi bir de erlendirmede bulunmad*k. Zira Kabûlü’l-Ahbâr’*n içerdi i konular* tahlil etmeye çal*2aca *m*z mütekip konumuzda bu meseleler i2lenecektir.