Taberî Tarihindeki Türklerle İlgili Rivâyetlerin Belâzüri’nin Fütûhu’l-Büldân Adlı

Belâzürî Fütûhu’l-Büldân adlı eserinde Türklerle ilgili rivayetleri Horasan bölgesi fetihleri içerisinde ele alır. Hazarlarla ilgili bilgileri ise Azerbaycan fetihleri içerisinde zikreder. Bu nedenle eserin bir Fütûh kitabı olmasından dolayı Türklerle ilgili rivayetlerde ayrıntılara girmez. Türk bölgelerinde yapılan fetihleri zikretmesine rağmen vuku bulan kimi olayları görememekteyiz. Bu da doğal olarak eserin fetihlere diğer olaylardan daha fazla öncelik vermesinden kaynaklanmaktadır.

Süraka b. Amr’ın 22/643 yılında Derbend üzerine yapmış olduğu seferle ilgili Fütûh’ta her hangi bir rivâyet bulunmamaktadır.

Her ne kadar Tâberî’de bulunan Ahnef’in Türk Hakanıyla karşılaşma rivâyeti Belazürî’de de geçmesine rağmen ufak bazı farklılıklar vardır. İlk olarak Ahnef’in savaş steratejisini duyduğu kişilerin ordusunda askerler olduğu konusunda bir netlik yoktur. Ayrıca Belâzürî’de atları yemleyen değil hamur açan iki adam aralarında konuşurken Ahnef kulak misafiri olmuştur. Ayrıca Taberî’de dağı arkasına, nehri yanına alma fikri Belâzüri’de sağına dağı soluna da Mürğab nehrini alma şeklinde geçmektedir. Ayrıca

Belâzürî’de kesin bir zaferden söz edilirken Taberî’de Hakanın kendi isteğiyle çekildiği rivâyet edilmektedir.385

İran kisrası Yezdecird’in öldürülmesiyle alakalı olarak Taberî ile Belâzürî’deki rivâyetler birbirleriyle benzeşmektedirler. Yalnız Taberî’de Yezdecird’in oğlu Fîruz hakkında herhangi bir bilgi bulunmazken Belâzürî’de Fîruz’un Türklere sığındığı, onların kendisini evlendirdiği ve onların arasında yaşayıp gittiği şeklinde bir rivâyet bulunmaktadır.386

Belâzürî’de nakledildiğine göre uzun süren bir mücadele sonunda hilâfet makamına geçen Muâviye, iç karışıklıklara son verip yeni bir fetih harekâtı başlattı ve Basra valisi Abdullah b. Âmir’in kumandanlarından Abdurrahman b. Semüre’yi Sistan’ın (Sicistan) fethine memur etti (663-64). Abdurrahman da Kabil, Belh ve Büst gibi şehirleri ele geçirdi.387

Taberî’de Buhâra’ya hakim olan kadının Kabac Hatun olduğu rivâyet edilirken Belâzürî’de sadece Hatun olarak geçmektedir.388

Ancak Türk birlikleri Ubeydullah b. Ziyâd karşısında tutunamayınca Kabac Hatun bir milyon dirhem vergi vermek karşılığında sulh talebinde bulundu. Ubeydullah onunla bir barış antlaşması yaptıktan sonra Râmisen, Beykent, Nesef ve Sağâniyan’ı da ele geçirdi. Taberî’de Ubeydullah’ın Buhâralılardan 2000 okçuyu yanına aldığı rivâyeti Fütûhu’l-

Buldân’da yoktur.389

Ayrıca Saîd b. Osman’ın Ceyhun nehrini ordusuyla geçen ilk kişi olduğu rivâyeti de karşımıza çıkmaktadır.390 Fakat Taberî’de Ceyhun nehrini ilk defa geçen kişinin Ubeydullah b. Ziyâd olduğu geçmektedir.

Yezîd dönemine gelindiğinde bu bölgeye Selm b. Ziyâd’ın atandığını görüyoruz. Selm b. Ziyâd hanımı ile bu nehri geçtiği için nehri geçen ilk Arap kadın olmuştur.391 Bu rivâyeti biz Taberî’de de görmekteyiz.

Yezîd’in vefat etmesiyle birlikte siyasi bir kargaşa ortaya çıktı Selm idareyi bırakıp Irak’a gitti. Selm’den sonra Horasan valisi olan Abdullah b. Hâzim, Abdullah b. Zubeyr’e

385 _{Belâzürî, Fütûhu’l-Buldân, Beyrut, 1983, s. 397-398.} 386 _{Belâzürî, Fütûh, s. 397-398} 387 _{Belâzürî, Fütûh, s. 400-401} 388 _{Belâzürî, Fütûh, s. 401.} 389 _{Belâzürî, Fütûh, s. 401} 390 _{Belâzürî, Fütûh, s. 401} 391 _{Belâzürî, Fütûh, s. 403}

biat etmiştir. Daha sonra Abdullah b. Zübeyr’in Haccac karşısında durumunun kötüleşmesi üzerine Abdullah b. Hâzim’e mektup yazan Abdülmelik b. Mervan, Abdullah’tan şu sözleri içeren bir mektup aldı: “Allah Rasûlünün havarisinin oğluna biat etmişken kalkıp da Allah

Rasulünün kovduğu adamın oğluna biat etmem.”392

Abdullah b. Hâzim’in oğlu Musa Tirmîz’e gitmiş oranın dihkânları kendini misafir etmişlerdir. Gitme vakti gelince Musa’nın “Ben buradan güzel yurt bilmiyorum.” diyerek şehirden çıkmayacağını söylemesi üzerine şehrin ahalisi Musa ile savaşmışlar hatta Türklerden yardım istemişler, fakat yine de bir sonuç alamamışlardır.393

Velîd döneminde Kuteybe b. Müslim’in valiliği dönemiyle alakalı Belâzürî’de bulunan rivâyetler çok sınırlıdır. Tâberî’de sayfalarca Kuteybe b. Müslim’le ilgili rivâyetler sıralanırken burada biz bunu göremiyoruz. Belki de bu Belâzürî’nin Kuteybe b. Müslim üzerinde yoğunlaşan Bâhilî rivâyet zincirine pek güvenmemesinden olsa gerektir.

Ömer b. Abdülazîz başa geçtiğinde Mâverâünnehir bölgesindeki hükümdarlara davet mektupları gönderilmiştir. Aynı zamanda Ömer b. Abdülazîz müslüman olanlardan haracı kaldırmıştır.394

Belâzürî’nin naklettiğine göre Esed, Semerkand şehrine Hasan b. Ebi’l- Amarrata’yı vali olarak tayin etmişti. Türkler Semerkand üzerine devamlı seferler yapıyor, buna karşılık vali Hasan, Türkler baskında bulundukça ordu hazırlıyor, ancak onları bir türlü yakalayamıyordu. Bir gün hutbede Türkler aleyhine bedduada bulunan Hasan hutbede “Ey Allah’ım! Onların köklerini kurut, kaderlerini çabuklaştır ve bize

sabır ver.”demesi üzerine Semerkand halkı ona söverek: “Hayır Allah bize sabır versin

sizin ayaklarınızı kaydırsın” dedi.395

Hişam b. Abdülmelik döneminde Huttel üzerine yürüyen Esed, buraya saldırmasına rağmen bir sonuç alamadı ayrıca onun askerleri zarara uğrayıp aç kalmışlardı. Bu askerler Nasr b. Seyyâr’ın yardımı ile kurtulmuşlardır.396

112/730 yılında Cüneyd b. Abdurrahman el-Mürrî’yi Horasan’a vali tayin edildi. O Türklerle karşılaştı ve Onlara karşı keşif güçleri gönderdi. Bu gönderilenler sarhoş bir

392 _{Belâzürî, Fütûh, s. 405} 393 _{Belâzürî, Fütûh, s. 407-408.} 394 _{Belâzürî, Fütûh, s. 415.} 395 _{Belâzürî, Fütûh, s. 417} 396 _{Belâzürî, Fütûh, s. 417}

şekilde avlanmakta olan Hakan’ın oğlunu yakaladılar.397 Onu Cüneyd’e getirdiler, o da Hişâma gönderdi. Taberî’de ise bu kişi Hakan’ın kardeşinin oğlu olarak geçmektedir.

Belâzürî’ye göre, Cüneyd b. Abdurrahman, Horasan bölgesinde Türk Hakanı’yla askerî mücadelesi sırasında halîfe Hişâm’dan yardım istemiştir. Hişâm ona Amr b. Müslim komutasında 10.000 Basralı ve Abdurrahman b. Nuaym komutasında 10.000 Kûfeli’yi yardıma göndermiştir. Ayrıca 30.000 kalkan ve 30.000 mızrak gönderen Hişâm, maaşlı asker tayin etmek için tahsisat ayırmıştır. Cüneyd bu seferler esnasında 15.000 kişiye maaş bağlamıştır. Türklerle birçok savaşlar yapmıştır.398

Ayrıca Belâzüri’de Nasr b. Seyyâr’ın Mervan b. Muhammed döneminde valilik yaptığı ve hiçbir varlık gösteremediği de rivâyet edilir.399 Belâzürî’de Nasr’la ilgili rivâyetler Taberî’nin aksine gayet azdır.

3.5. Taberî Tarihindeki Türklerle İlgili Rivâyetlerin Ya’kûbî’nin Târîhu’l-