Taayyün-i Sânî

Taayyün-i evvel mertebesinde vücûd, isim ve sıfatları toplu olarak biliyorsa da bütün bu isimlerin lazımı olan küllî ve cüzî mânâların sûretleri ancak bu mertebede tafsilleşir. Buradaki sûretlerin vücûdları yoktur. Çünkü bunların vücûdları ilmîdir.164 Bu mertebede isimler, ilim mertebesi nedeniyle tafsilleşir ve birbirinden

160 _{Konevî, Miftâhu’l-Gayb (Tasavvuf Metafiziği), s. 36.} 161 _{Konevî, Miftâhu’l-Gayb (Tasavvuf Metafiziği), s. 36-37.} 162 _{Bosnevî, Makāsıd-ı Envâr-ı Gaybiyye, vr. 19b.}

163 _{Bosnevî, Makāsıd-ı Envâr-ı Gaybiyye, vr. 19b-20a.} 164 _{Mahmut Erol Kılıç, İbn Arabî Düşüncesine Giriş, s. 309.}

ayrılır. Taayyün-i sânî; ilim mertebesi, mânâlar hazreti ve mânâlar âlemi olarak da isimlendirilir.165

Konevî: “Hak, ilim kitabına, sadece ikinci taayyün vasıtasıyla bilenin Zât’ında resmedilmiş şeyi yazar; bu ikinci taayyün, malûmun ezelde Hakk’ın ilminne sâbit olan taayyünün aynısıyla gerçekleşir. Bu ikinci taayyün ‒malûm her ne olursa olsun‒ ilk taayyününe uygun ve benzerdir.”166 _{diyerek ilk taayyün ve ikinci taayyün}

arasındaki benzerliğe dikkat çekmektedir. Fakat her ne kadar bu iki mertebeyi genellikle bir saysa da ikisinin aynı olmadığını şöyle belirtir: “İkinci taayyün, ezelde sâbit Hakk’ın ilmindeki taayyüne mutabık olsa da, ikinci taayyün, ilk taayyünün benzeridir, aynı değildir. Binaenaleyh hakîkate benzeyen, hakîkatın aynısı değildir.”167

Ali b. Siyâvuş, taayyün-i evvel de isimlerin kemâlinin zuhûruna mahal olmadığı için taayyün-i evvel ve ondan gerçekleşen tecellîden başka bir tecellî daha zâhir olduğunu ve bunun ikinci taayyün olduğunu belirtir. Bu tecellî bütün işleri ve taayyünâtı kapsadığı için ona merâtib-i külliyye (muayyenât-ı külliyye) denmektedir. Bu mertebe yani ikinci taayyün, mertebe-i maânî, mertebe-i ervâh, mertebe-i misâl, mertebe-i hiss ve geri kalan bütün taayyünâta bitişiktir.168 Bunların bazısına hakâyık- ı esmâ-i ilâhî, bazısına hakâyık-ı kevnî ve a‘yân-ı sâbite ve mâhiyyât-ı tâb‘a ve metbû‘a denilmektedir. Bu taayyün-i sânîye mertebe-i ulûhiyyet ve makām-ı cem‘ul- cem‘ ve hazret-i kābe kavseyn169 _{de denilmektedir.} 170

Ali b. Siyâvuş bu mertebede kullanılan bazı terimlerden bahsetmektedir. Bu terimleri birbiriyle bağlantılı olarak şöyle vermektedir: “Bu mertebe-i ulûhiyyet için bir vahdet ve bir kesret vardır ki bir birinden ayrılmıştır. Ve vahdet ile kesretin arasını birleştiren ve ayıran bir berzah vardır ki onun vahdetine zâhir-i vücûd denmektedir. Zâhir-i vücûd olan bu vahdet için ki ulûhiyyet mertebesinde ehadiyyet

165 _{Kâşânî, Tasavvuf Sözlüğü, s. 119.}

166 _{Konevî, Nefehâtü’l-ilâhiyye (İlahî Nefhalar), s. 42.} 167 _{Konevî, Nefehâtü’l-ilâhiyye (İlahî Nefhalar), s. 172-173.} 168 _{Bosnevî, Makāsıd-ı Envâr-ı Gaybiyye, vr. 17b.}

169 _{Bu terim Necm suresi 9. âyetindeki ىَنْدَأ ْوَأ ِنْيَس ْوَق َباَق َناَكَف “(Peygambere olan mesafesi) iki yay}

aralığı kadar, yahut daha az oldu.” İfadelerden alınmıştır. Huzûr ve tevhîd, kābe kavseyn mertebesindedir. Kābe kavseynde, henüz fark vardır. Ev ednâ ise makām-ı cem‘dir. Detaylar için bkz. Seyyid Mustafa Râsim Efendi, Tasavvuf Sözlüğü: Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, haz. İhsan Kara, İstanbul, ts., s. 880.

sûreti olup bir vahdet-i hakīkī ve bir kesret itibârı vardır ki vücûd onun kaynağıdır. Onun kesretine zâhir-i ilim denmektedir. İlmin malûmâta taalluku haysiyyeti iledir. İmkân bu kesretin levâzımındandır. Ve zâhir-i ilim olan bu kesret için ki ulûhiyyet mertebesinde vâhidiyyet sûretidir. Ve bir kesret-i hakīkī vardır. Ona hazret-i irtisâm ve ma‘lûmât-ı ilâhiyye ve âlem-i maânî derler. Ve bir vahdet-i nisbî vardır. Ehadiyyet hükmünün onda sirâyeti eserinden ve ona hazret-i imkân ve hakîkat-ı âlem denir. Ve o berzah ki vahdet ile kesret arasında ayırıcı ve birleştiricidir. Ona hakîkat-ı

insâniyye derler. Ve ol berzah çünkü taayyün-i evvel, sâniye şâmildir. Pes taayyün-i

evveldeki vâhidiyyet beyninde câmi‘dir. Hakîkat-ı Muhammediyye’den ibârettir. Ve taayyün-i sânîdeki câmi‘dir. Zâhir-i vücûd ile zâhir-i ilim beyninde hakāyık-ı kâmilândan ibârettir. Ve ol tecellî-i evvele ki ahkâm ve avârız-ı cümelî ve tenevvuât- ı zuhûr-ı küllîyi müştemildir. Taayyün-i sânîde onun seyri ve sirâyeti i‘tiyâdıyla ve nefs-i münbes sûretinde onun zuhûru itibârıyla ki ol inbisâs ile hakāyık-ı esmâî ve kevnî mütemeyyize oldular: hakîkatü’l-hakāyık ve hazret-i amâ’ ve hayâl-i mutlak denir. Ahkâm ve avârızdan olan nesne mücmel ola ki merâtıbda kâbil-i zuhûr olmaya. Adem-i mutlakın ve muhâlin aslı ve mayasıdır. Ve o merâtibde teâkub üzere tafsîl ve zuhûr kuvvetinde olan buna mümkinât denir. Ve Zât-ı İlâhî olan bahr-i imkân mümkinâtı cami‘dir.”171

Ali b. Siyâvuş daha sonra bu mertebede “Mahlûkātı yaratmadan önce Rabbimiz nerede idi? Buyurdu ki: Amâ’da idi. Onun ne altında ne de üstünde hava yoktu.”172 _{hadisini vererek amâ’nın sözlükte bulut anlamında geçtiğini fakat Hazret-i}

Risâlet’in “onun ne altında ne de üstünde hava yoktu ” diyerek amâ’dan anlaşılan şeyi ortadan kaldırdığını belirtir. Çünkü Amâ’da henüz hiçbir varlığın zuhûru söz konusu değildir.173 _{Konevî de Amâ’ mertebesini şöyle tanımlamaktadır: “ilâhî}

iktidârın nüfûz mahalli ve mümkünleri kendinde toplayan alandır.174 _{Ama’, Rabbanî}

tenezezzül makāmı, Zât’a mahsûs Rahmânî cömertliğin, hüviyet gaybından ve hakîkatının izzet perdesinden zuhûr ettiği yerdir.175 _{Ama’nın özelliklerinden birisi,}

171 _{Bosnevî, Makāsıd-ı Envâr-ı Gaybiyye, vr. 17b-18a.} 172 _{Tirmizî, Tefsiru Sûreti’l-Hud, 3108.}

173 _{Bosnevî, Makāsıd-ı Envâr-ı Gaybiyye, vr. 18b.} 174 _{Konevî, Miftâhu Gayb, s. 145.}

bütün kevnî mertebeleri ve ilâhî mertebeyi ihata etmektir.” 176 _{Konevî’ye göre bu}

mertebede insânın var olması ancak “ahadiyyet-i cem’i’l-cem” hükmüyle gerçekleşir ki bu hükmün zuhûru ise mertebede değil Zât’a ait taayyüne göredir.177

Ali b. Siyâvuş tecellî-i sânî teveccühünde hakayık-ı kuvâ olan Hayat, İlim, İrâde ve Kudret sıfatlarının zâhir olduğunu söyler. Daha sonra nefs-i küll teveccühünde bu dört kuvâ için dört manevi mazhar hâsıl olur ki bunlar harâret, bürûdet, rutûbet ve yübûsettir. İrâde sıfatının eseri rûtûbettir. Kudret sıfatının eseri ise yübûsettir ki cefâfet ve habisât onun gereklerindendir. Hayat ve İlim sıfatlarının tahakkuku kesrete ve tafsile uygun olmadığından üzerlerine vahdet hükmü gâlibdir. Bu iki sıfat mazharına harâret ve bürûdet mensubtur.178