Taşıma Senedi (Transport Document)

Taşıyanın sorumluluğu ile ilgili düzenlemelerin yer aldığı önceki konvansiyonlar elektronik senetlerle ilgili hükümlere yer vermedikleri ve diğer taşıma modlarına uygulanamadıkları için taşıma senediyle ilgili hükümler daha sınırlı kalmıştır302

. Rotterdam Kuralları’nda, taşıma senediyle ilgili hükümler, karma taşımalar dikkate alınarak daha geniş bir bakış açısı ile hazırlanmıştır303

. 299 Akan, s. 38. 300 _{Nikaki/Soyer, s. 334.} 301 Nikaki/Soyer, s. 322. 302 _{Glass/Nair, s. 42.} 303 _{Glass/Nair, s. 38.}

Rotterdam Kuralları’nın en önemli özelliklerinden biri, konişmento304, deniz yük senedi ya da uygulamada yer alan herhangi bir senede değinmemiş onun yerine taşıma senedi terimini kullanmış olmasıdır305_{. Bu durum karşısında konişmento düzenlenmeksizin}

uygulanması mümkün olmayan Lahey ve Lahey/Visby Kuralları ile, yalnızca konişmento ile ilgili hususları düzenlemiş olan Hamburg Kuralları306

göz önüne alındığında, Rotterdam Kuralları ile köklü değişiklikler getirildiği söylenebilir307

. Herhangi bir senet veya elektronik taşıma kaydı taşıma sözleşmesinin ve aynı zamanda taşıyan ya da ifa eden tarafından eşyanın teslim alındığını kanıtlıyorsa, Rotterdam Kuralları’na göre taşıma senedi veya elektronik taşıma kaydı olarak nitelendirilebilecektir308

.

Günümüzde genellikle kredi sistemi ile finanse edilmekte olan uluslararası ticaret alanında satıcıya ödeme yapılması için, eşyanın taşıyan tarafından iyi hâl ve durumda teslim alındığına veya gemiye yüklendiğine ilişkin olarak taşıyan tarafından bir taşıma senedi veya konişmento hazırlanmış olması şart koşulmaktadır309

. Deniz ticareti uygulamasında taşıma senedi düzenlenmesine ilişkin yükümlülük sözleşmeye dayanmaktadır ve ortaya çıkması için yükletenin talebi gerekmektedir310

. Taşıma senedi (transport document) kavramı Rotterdam Kuralları’nın m. 1/14 hükmünde ‘‘… taşıma sözleşmesi kapsamında taşıyan tarafından düzenlenen, (a) taşıyanın ya da ifa edenin taşıma sözleşmesi kapsamında eşyayı teslim aldığını ispat eden; ve (b) taşıma sözleşmesini ispat eden veya içeren, senettir.’’ şeklinde tanımlanmıştır.

Taşıma senedi düzenlemeye yetkili olan taraf taşıyandır. Taşıyanın aynı zamanda donatan, gemi işletme müteahhidi, alt taşıyan olup olmaması önemli değildir. Uygulamada, taşıma senetleri formülleri çoğunlukla yükleten tarafından doldurulmakta ve taşıyan (ya da temsilcisi) sadece imzalamaktadır311. Ancak bu durum, taşıma senedini tanzim eden olarak

304 _{Konişmento doktrinde ve hukuki metinlerde değişik şekillerde tanımlanmıştır. “Konişmento, taşıyan veya onu}

temsilen kaptan (yahut yetkili bir acente) tarafından tek taraflı olarak düzenlenen ve eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı ikrarını ve (taşındıktan sonra) varma limanında senedin hak sahibi görünen hamiline, senedin iadesi karşılığında aynen teslim edileceği taahhüdünü ihtiva eden kıymetli bir evraktır.” Bkz. Çağa/Kender, s. 65. “Konişmento muhtevasını teşkil eden malların belirli bir yere kadar taşınmak üzere teslim alındığını bildiren ve yükletenin talebi üzerine taşıyan tarafından tanzim edilip yükletene verilen, emtiayı temsil eden bir kıymetli varakadır.” Bkz. Zevkliler, A., “Konişmento, Mahiyeti ve Diğer Emtia Senetlerinden Farkları”, İmran Öktem’e Armağan, Ankara 1970, s. 530.

305 _{Mollmann, A., “From Bills of Lading to Transport Documents - The Role of Transport Documents under the}

Rotterdam Rules”, 17 The Journal of International Maritime Law 50 (2011), s. 50.

306

Hamburg Kuralları’nın 1/7 maddesinde yapılan konişmento tanımı şu şekildedir: “Konişmento, navlun sözleşmesini, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini kanıtlayan ve taşıyanın, iadesi karşılığında eşyayı teslim etme yükümlülüğü altına girdiği belgedir.”

307

Mollmann, s. 50.

308 _{Nikaki/Soyer, s. 322.} 309 _{Mitchelhill, s. 48.}

310 _{Thompson, G.H.M., Bills of Lading, Stevens and Sons Limited, London 1925, s. 3.} 311 _{Payne/Ivamy, s. 84.}

taşıyanın kabul edilmesini değiştirmemektedir. Bu nedenle, taşıtanın ifa yardımcısı sıfatıyla yükleten, imzalaması için taşıyana sunduğu senedin içeriğini navlun sözleşmesinden farklı biçimde doldurmamakla yükümlü ise de, ayrıca taşıyanın imzalamadan önce, yükletenin senede geçirdiği beyanları kontrol etmesi gereklidir. Aksi takdirde, beyanları kendisine sunulduğu gibi kabul edip imzalaması, taşıyanın sorumluluğu üzerine aldığı anlamına gelir312

. Rotterdam Kuralları’nda, taşıma senedinin kabul edilmesiyle, tekli ve karma taşımalar için hazırlanan senetler arasındaki farkın azalması beklenmektedir313

. Bu hükme göre taşıma senedinin iki işlevi vardır: Birinci işlevi, taşıma sözleşmesi uyarınca eşyanın taşıyan veya ifa eden tarafından teslim alındığını ispat etmesi; ikincisi ise taşıma sözleşmesinin varlığını ispat etmesidir. Konişmentonun eşyayı temsil işlevi ise bilinçli olarak tanım dışında bırakılmıştır314. Tanım uyarınca, taşıma senedinin taşıyan tarafından taşıma sözleşmesi kapsamında düzenlenmesi gerekir315_{. Bu iki işleve sahip olmayan ve taşıyan tarafından taşıma}

sözleşmesi kapsamında düzenlenmeyen senetler, Rotterdam Kuralları kapsamında taşıma senedi olarak kabul edilemezler.

Rotterdam Kuralları’nda taşıma senedi kavramı “devredilebilir taşıma senedi” ve “devredilemez taşıma senedi” olarak ikiye ayrılmaktadır. Rotterdam Kuralları m. 1/15 uyarınca, devredilebilir taşıma senedi, “emrine” veya “devredilebilir” ya da senedin tabi olduğu hukuk uyarınca aynı etkiye sahip başka uygun bir ibarenin yer aldığı, eşyanın taşıtanın emrine, gönderilenin emrine veya hamiline gönderildiğini belirten ve “devredilemez” veya “devri mümkün değil”316

kayıtlarının açık bir şekilde yer almadığı senettir. Bu tanımla birlikte, ulusal ve uluslararası hukuklarda birlikte geçerli olacak devredilebilir taşıma senedi tanımlanmak istenmiştir317

. Devredilebilir taşıma senedi düzenlendiğinde, eşyanın teslimi için senedin ibrazı gereken veya eşyanın teslimi için senedin ibrazı gerekmeyen şeklinde ikili bir ayrıma gidilebilir318

. Devredilebilir taşıma senetlerinin kapsamına emre yazılı ve hamiline yazılı konişmentolar girmektedir. Bununla birlikte Rotterdam Kuralları kapıdan kapıya 312 _{Yeşilova, s. 33-34.} 313 _{Glass/Nair, s. 41.} 314 Günay, s. 109. 315

Her ne kadar taşıma senedinin taşıyan tarafından düzenlenmesi gerektiği söylense de uygulamaya bakıldığında durumun böyle olmadığı anlaşılmaktadır. Örneğin konişmento genellikle, yükleteni temsil eden bir acente tarafından hazırlanmaktadır. Acenta çoğunlukla, yükleme ile ilgili faaliyetlerin tamamını ifa eden bir freight forwarding (taşıma işleri komisyoncusu) şirketi olacaktır. Konişmento eşyanın gemiye yüklenmesinden kısa bir zaman sonra hazırlanıp sunulmalıdır. Taşıyan ya da acentası kendilerine sunulan konişmentoyu yine makul bir zaman diliminde imzalayıp yükleten ya da acentasına teslim etmelidir. Bkz. Girvin, Carriage of Goods by Sea, s. 56.

316

İskandinav ve Alman Hukuklarında senedin devredilemeyeceğine ilişkin yer alan klozlar rekta-clause olarak adlandırılmaktadır. Bkz. Mollmann, s. 52.

317 _{Sturley/Fujita/Van Der Ziel, s. 207.}

318 _{Devredilebilir taşıma senedi veya devredilebilir elektronik taşıma kaydının ibrazı gerekmeksizin eşyanın}

taşımaları da kapsamına alarak genel uygulama alanının kapsamını genişletmiş olduğundan dolayı, karma taşımalarda kullanılan senetler de taşıma senetlerine ilişkin getirilmiş kurallara tabi olacaktır319.

Devredilemez taşıma senedi ise, devredilebilir olmayan taşıma senedidir (Rotterdam Kuralları. m. 1/16). Devredilemez taşıma senetleri de, eşyanın teslimatı için ibrazı gereken devredilemez taşıma senedi (non-negotiable transport document that requires surrender) ve eşyanın teslimi için ibrazi gerekmeyen devredilemez taşıma senedi (non-negotiable transport

document that do not requires surrender) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Devredilemez

taşıma senedinin kapsamına ağırlıklı olarak deniz yük senetleri (sea waybills) girmektedir. İbrazı gereken devredilemez taşıma senetlerinin kapsamına ise nama yazılı taşıma senetleri ile rekta-clause yer alan taşıma senetleri girmektedir320.

Sonuç itibariyle, taşıma senetleriyle ilgili olarak ulusal farklılıklar bulunsa bile devredilebilir ve devredilemez taşıma senetlerinin tanımlanmasıyla, dünya çapında bir uyum yakalandığı söylenebilir321

.