Sorumluluğun Üst Sınırı

Taşıyan eşyanın zıya veya hasarından dolayı eşya ile ilgilinin sorumluluk sınırını aşan zararından sorumlu değildir. Dolayısıyla taşıyanın sorumluluğunun sınırlandırılması için, öncelikle taşıyanın eşyanın zıyaı veya hasarı dolayısıyla sorumlu olduğu zararın belirlenmesi gerekir540.

536

Aybay/Atamer, Taşıyanın Parça Başına Belli Bir Tutarla Sınırlı Sorumluluğu, s. 229.

537 _{Çetingil, Sınırlı Sorumluluk, s. 138.} 538 _{Çetingil, Sınırlı Sorumluluk, s. 137.} 539 _{Sturley/Fujita/Van der Ziel, s. 167.} 540 _{Sturley/Fujita/Van der Ziel, s. 157.}

Sorumluluğun sınırlandırılmasına ilişkin düzenleme Rotterdam Kuralları m. 59’da yer almaktadır541_{. Rotterdam Kuralları’nda sorumluluğun üst sınırının belirlenmesinde, hesap}

birimi olarak Uluslararası Para Fonu tarafından oluşturulan Özel Çekme Hakkı-ÖÇH (Special

Drawing Right–SDR)542 belirlenmiştir. ÖÇH, enflasyondan altına ve değerinin

hesaplanmasında esas alınan ulusal paralara göre daha az etkilenmektedir. Bu nedenle 1979 tarihli protokolle değişik Lahey/Visby Kuralları ve Hamburg Kuralları’nda olduğu gibi Rotterdam Kuralları’nda da taşıyanın tazmin borcunun üst sınırı ÖÇH ile ifade edilmiştir. Rotterdam Kuralları’nın 59. maddesine göre belirlenecek tutarlar, ulusal para biriminin karar tarihindeki veya tarafların kararlaştırdığı tarihteki değerine göre, ilgili para birimine dönüştürülecektir (Rotterdam Kuralları m. 59/3).

Taşıyan, Rotterdam Kuralları’nda yer alan borçlarını yerine getirmemesi dolayısıyla, hangisi daha yüksekse, her bir koli veya yükleme ünitesi başına 875 hesap birimi veya eşyanın gayrisafi ağırlığı için her bir kg başına 3 hesap birimi ile sınırlı olarak sorumludur543

. Burada dikkat çekici husus, sadece eşya zıya ve hasarları ile ilgili talepler bakımından değil taşıyanın Konvansiyon’dan doğan tüm borçlarından sorumluluğunun söz konusu sınıra tabi tutulmuş (Rotterdam Kuralları m. 59/1) olmasıdır. Sadece, gecikme zararları ayrı bir maddede ele alınmıştır (Rotterdam Kuralları m. 60). Bu maddeye göre, gecikme sebebiyle oluşan ekonomik zarar, geciken eşya için ödenecek olan navlunun iki buçuk katına eşit bir miktar ile sınırlıdır.

541 _{UNCITRAL’in 61. madde hakkında yaptığı görüşmeler için bkz. 10. Oturum Raporu, par.86-92; 11. Oturum}

Raporu, par. 120-161; 13. Oturum Raporu, par. 52-62; 18. Oturum Raporu, par. 195-204; 21. Oturum Raporu, par. 208; 2008 Komisyon Raporu, par. 203.

542

Özel Çekme Hakkı, Uluslararası Para Fonu (International Monetary Fund–IMF) tarafından ihdas edilmiş uluslararası bir likidite şekli, suni bir rezervdir. Bkz. Çağa/Kender, s. 167; Çetingil, Sınırlı Sorumluluk, s. 148. ÖÇH’nin değeri Amerikan Doları, Yen, Sterling ve Euro’ya belirli oranlarda ağırlık tanınarak hesaplanmaktadır. Bkz. www.imf.org, Girvin, Carriage of Goods by Sea, s. 388.

543

Lahey Kuralları m. 4/5 uyarınca, taşıyan veya gemi, malların zıyaı veya hasarından dolayı koli veya birim başına 100 Sterlin veya diğer bir para birimi ile bu miktara tekabül eden miktardan fazlası için sorumlu tutulamaz. Lahey Kuralları’nın 9. maddesine göre konvansiyonda yer alan para birimi altın esası üzerinden tutulmuştur. Lahey Kuralları m. 4/5 uyarınca taşıyanın sınırlı sorumluluk modelinden yararlanabilmesi için, eşyanın cins ve değerinin yükleme başlamadan önce bildirilmemiş ve konişmentoya yazılmamış olması gerekir. Bkz. Akıncı, Navlun Mukaveleleri, s. 362-363. Lahey/Visby Kuralları m. 4/5 uyarınca taşıyan veya gemi, malların mahiyet ve değeri yükleten tarafından yüklemeden önce yapılan beyana müsteniden konişmentoya geçirilmediği müddetçe, malların zıyaı veya hasarından dolayı koli veya birim başına 666.67 ÖÇH’den yahut daha yüksekse zıyaa veya hasara uğrayan eşyanın kilogramı başına 2 ÖÇH’den fazla mesul tutulamaz. Hamburg Kuralları m. 6/1(a) uyarınca taşıyanın eşyanın zıyaı ve hasarından HK m. 5 uyarınca mesuliyeti, koli veya sair yükleme birimi başına 835 ÖÇH veya zayi olan yahut hasara uğrayan eşyanın brüt ağırlığının kilogramı başına 2,5 ÖÇH’ye tekabül eden meblağlardan yüksek olanı ile sınırlıdır. Düzenlemede “gönderen eşyanın cins ve kıymetini yükleme başlamadan önce bildirmemiş ve bu beyanı konişmentoya yazılmamış olduğu takdirde” şeklindeki kısıma yer verilmemiştir. Madde bu yönüyle Lahey Kuralları’ndan ayrılmaktadır. Bkz. Yetiş Şamlı, Sınırlı Sorumluluktan Yararlanma Hakkının Kaybı, s. 141. Bundan dolayı, eşyanın cins ve kıymetinin konişmento veya navlun sözleşmesini ispat eden diğer bir belgeye yazılı olması halinde de sınırlı sorumluluk geçerli olacaktır. Bkz. Çetingil, Sınırlı Sorumluluk, s. 147.

Sınırlı sorumluluk usulü içinde esas olan, belli objektif kurallara göre ispat edilen gerçek zararın ödenmesidir544_{. Davacı genel geçer kurallara göre iddia ettiği zararı ispat}

etmekle yükümlüdür. Zararını ispat edemezse dava reddolunur. Somut olayda eşya ile ilgilinin zıya veya hasar nedeniyle ugradığı zararın miktarı ne olursa olsun, taşıyan bu üst sınırı aşan bir tazminat ödemekle yükümlü değildir. Zarar belirlenen sınırın üzerinde ise, taşıyan sadece sınır olarak tespit edilmiş olan tutarı ödemekle yükümlüdür. Eğer zarar uyuşmazlığa uygulanacak hükümlere göre tespit edilen üst sınırın altında ise, bu takdirde taşıyan bu meblağı öder. Ancak eşyanın değeri taşıtan tarafından bildirilmiş ve sözleşme kayıtlarına dahil edilmişse veya taşıyan ile taşıtan maddede belirtilen sorumluluk sınırının üstünde bir sınır üzerinde anlaşmışlarsa, bahsedilen sınırlar uygulama alanı bulamaz (Rotterdam Kuralları m. 59/1). Taşıyan ile taşıtanın daha yüksek bir sınırlama belirlemeleri daha yaygın bir uygulamadır545

. Şu halde, eşyanın değeri taşıma senedine geçirildiği takdirde artık, taşıyanın sorumluluğunun üst sınırı, eşyanın gerçek değerine göre belirlenecektir546_{. Sorumluluğun üst}

sınırının hesaplanmasında koli ve ünite kavramlarının yanında, eşyanın brüt ağırlığının da dikkate alınması ile bu sistemlerin tek başına uygulandıklarında yarattıkları sakıncalar önlenmiş olmaktadır547_{. Brüt ağırlık sisteminin, sorumluluk sisteminin temel amaçları olan}

yeknesak bir uygulama, kesinlik ve önceden tahmin edilebilirliği sağlaması bakımından daha avantajlı olduğu söylenebilir548

.