A- CMR düzenlemesi
CMR’de eşya128 tanımına yer verilmemiştir; ancak CMR m. 1 f. 4’te, hangi tür taşımaların Sözleşme’nin kapsamı dışında kalacağı belirtilmiştir. Belirtilen taşıma türleri, eşya tanımı konusunda yol göstericidir. Buna göre: (1) milletlerarası posta anlaşmaları gereğince yapılan taşımalar129, (2) cenaze taşımaları130 ve (3) ev eşyası taşımalarında131 CMR hükümleri uygulanmayacaktır132.
127 Karan, Batider XXII/3, s. 102, 122-123; Ulaş, Batider XXIII/2, s. 201; Ünan, Karayolu Taşıma Kanunu’ndaki Eşya Taşımasına, Taşımacı Acentesine, Taşıma İşleri Yüklenicisine ve Zorunlu Sigortaya İlişkin Bazı Yanlış Düzenlemeler, Doç. Dr. Mehmet Somer’e Armağan, İstanbul 2006, s. 386-387.
128 Eşya, genel anlamı ile iktisadi değere sahip, insan dışı, üzerinde hâkimiyet sağlanabilen her şeydir. Oğuzman/Seliçi/Özdemir, Eşya Hukuku, 10. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul 2004, s. 6; Yeşilova, Sorumluluk, s. 22, dn. 17. Taşıma hukuku anlamında ise, taşınması mümkün ve maddi varlığa sahip her şeydir. Arkan, Taşıyıcının Sorumluluğu, s. 11-12; Arkan, II.
Sempozyum, s. 50-51; Gençtürk, Sorumluluk, s. 14; Ülgen, Uluslararası Taşımacılık, s. 6; Yeşilova, Sorumluluk, s. 22-23. TTK m. 762’de kullanılan bir diğer terim olan yük ise, geniş anlamı ile taşınacak veya taşınmakta olan veya taşınması tamamlanan eşyayı ifade eder. Dar anlamı ile taşıma aracına yüklenmesinden sonra eşyanın aldığı isimdir. Arkan, Taşıyıcının Sorumluluğu, s. 1, dn. 1; Yeşilova, Sorumluluk, s. 22, dn. 17.
129 Akıncı, s. 34. Milletlerarası Posta Sözleşme örnekleri hakkında bkz. Adıgüzel, Sorumluluk, s. 24; Aydın, Sorumluluk, s. 12; Gençtürk, Sorumluluk, s. 48, dn. 17; Ülgen, Hava Taşıma, s. 29, dn. 81.
130 Eşya hukuku anlamında ceset, eşya olarak kabul edilmez; ancak taşıma hukuku anlamında taşınacak eşya terimine ceset de dâhildir. Arkan, Taşıyıcının Sorumluluğu, s. 11; Arkan, II. Sempozyum, s. 50; Franko, 10-11; Ülgen, Uluslararası Taşımacılık, s. 6; Ülgen, Hava Taşıma, s. 43; Yeşilova, Sorumluluk, s. 27, dn. 17. Ancak bu duruma rağmen CMR m. 1 f. 4(b)’de, cenaze taşımaları hakkında CMR’nin uygulanmayacağı açıkça belirtilmiştir. Arkan, Taşıyıcının Sorumluluğu, s. 11, dn. 28.
131 Ev eşyası taşımaları CMR kapsamı dışında tutulmuştur. Bunun sebebi, CMR’nin hazırlandığı dönemlerde söz konusu taşımaların, niteliği gereği ayrı bir milletlerarası sözleşme ile düzenlenmesi gerektiği yönündeki düşüncedir. Ancak, bu nitelikte bir sözleşme hazırlanmamıştır. Bkz. Arkan, Batider X/2, s. 403; Akıncı, s. 34-35.
132 Arkan, Batider X/2, s. 402; Arkan, I. Sempozyum/CMR, s. 10; Kaya, İmregün Armağanı, s. 318; Aydın, Sorumluluk, s. 10; Yeşilova, Sorumluluk, s. 23.
Bir eşyanın CMR kapsamında kabul edilebilmesi için, taşıma konusu eşyanın ticari değerinin bulunması gerekmez133. Bu sebeple ticari olup olmadığına bakılmaksızın her türlü taşınabilir maddi eşya134 ve canlı hayvan taşıması da CMR kapsamına dâhildir135.
Bu başlık altında, CMR m. 1 f. 4 uyarınca kapsam dışı bırakılan ve niteliği oldukça tartışılan “ev eşyası taşımaları” üzerinde kısaca durmakta fayda vardır. Zira, çalışma konumuzu oluşturan CMR’nin Y-TTK’ya iktibası hususunda, Y- TTK’da ayrıca düzenlenmiş olması sebebiyle önem arz eden bir konudur.
CMR’de ev eşyası tanımından ne anlaşılması gerektiği yönünde bir hüküm ve bu alanda yapılan genel bir düzenleme136 olmaması sebebiyle, hangi tür taşımaların ev eşyası taşıması sayılacağı tartışmalıdır. Taşıma, taşıyıcının üstlenmiş olduğu asıl edim olan taşıma ediminin yanı sıra, taşıma konusu eşyaların paketlenerek alınması, istiflenmesi ve teslim yerinde açılarak montajının yapılmasını kapsıyor ise, bu hâlde ev eşyası taşımasının söz konusu olduğu ve taşımanın CMR’ye tabi olmadığı sonucuna varan görüşe üstünlük tanımak yerinde olacaktır137. Ancak, taşıyıcı ayrı bir uzmanlık gerektiren toplama, paketleme, istif gibi edimleri üstlenmemiş ve fakat sadece taşıma yapıyor ise, CMR kapsamında değerlendirilebilecek taşıma söz konusu olur138.
133 Kaya, İmregün Armağanı, s.318.
134 Bu anlamda para, mektup, kıymetli evrak, petrol, su, doğal gaz gibi sıvı veya gaz maddeler ile çöpler, sanayi atıkları, hafriyat dahi taşınacak eşya terimine dâhildir. Arkan, Taşıyıcının Sorumluluğu, s. 12; Gençtürk, Sorumluluk, s. 15; Ülgen, Uluslararası Taşımacılık, s. 6. 135 Arkan, Batider X/2, s. 402; Arkan, I. Sempozyum/CMR, s. 10; Kaya, İmregün Armağanı, s.
318; Özdemir, Sorumluluk, s. 24. 136 Bkz. yuk. dn. 131.
137 Büro eşyası taşımaları da ev eşyası kapsamında değerlendirilir. Aydın, Sorumluluk, s. 14; Gençtürk, Sorumluluk, 48.
138 Özdemir, Sorumluluk, s. 26. Bu konuda bir diğer görüşe göre, taşımanın ev eşyası olarak nitelenmesinde, taşıyıcının asıl edim dışında üstlendiği diğer edimlerin önemi yoktur. Ev eşyası taşıması, taşınan eşyanın niteliğine göre belirlenir. Taşınan eşyalar bir bütünün parçası olarak kullanılmakta ve yine kullanılma amacı ile başka yere naklediliyor ise, bu hâlde ev eşyası taşıması söz konusudur ve CMR kapsamı dışındadır. Ancak, eşyaların ilk kez kullanılmak üzere taşınması veya satılmak, atılmak için taşınması ev eşyası taşıması kapsamında değerlendirilmez; bu tür taşımalar CMR hükümlerine tabi olur. Bkz. Aydın, Sorumluluk, s. 13-14. Ev eşyası taşımasından kaynaklanan bir uyuşmazlıkta, aynı görüş doğrultusunda verilen Alman İstinaf Mahkemesi kararı için bkz. Akıncı, s. 35, dn. 32. Mahkeme kararı ve bu görüşün eleştirisi hakkında bkz. Gençtürk, Sorumluluk, 49, dn. 25-26.
B- Y-TTK düzenlemesi
Y-TTK’da eşya tanımına yer verilmemiştir. Ayrıca CMR’nin aksine, Y-TTK uygulaması bakımından kapsam dışı kalması gereken eşyalar da belirtilmemiştir. Bu sebeple CMR düzenlemesinde olduğu gibi139, ticari değeri olup olmadığına bakılmaksızın, maddi varlığa sahip her şeyin eşya olarak değerlendirilmesi, Y- TTK bakımından da geçerli kabul edilebilecektir.
CMR’de kapsam dışı bırakılan ev eşyası taşıması, Y-TTK m. 894’te tanımlanırken taşınma eşyası olarak ifade edilmiş ve taşıyıcının sorumluluğu, sorumluluk sınırı ve benzeri özel hükümler içeren ayrı Kısım olarak düzenlenmiştir140. Ayrıca tanımda, büro ve benzeri yerden ibaresi kullanılmıştır. Böylece, ev haricinde ofis ve büro gibi yerlerden alınıp taşınan eşyanın da ev eşyası kapsamında değerlendirileceği açıklığa kavuşmuştur. Y-TTK m. 895’te ise, taşıyıcının yükümlülükleri sayılmıştır. Söz konusu düzenlemelere göre ev eşyası taşıması, mobilyaların sökülmesi ve kurulması ile taşınma eşyasının yüklenip boşaltılmasını da kapsamaktadır141. Bu sebeplerle, CMR bakımından tartışmalı olan ev eşyası taşıması ibaresi hakkında yukarıda vardığımız yorum142, Y-TTK’da tanımlanan taşınma eşyası ibaresi ile uyumludur.
Y-TTK’nın taşınma eşyası taşımasına ilişkin hükümleri, Taşıma İşleri Kitap’ının İkinci Kısım hükümlerinden önce ve fakat milletlerarası sözleşmelerdeki özel düzenlemelerden sonra gelir143. Bu sebeple ve CMR’de
taşınma eşyası düzenlemesine yer verilmediğinden, Y-TTK ile getirilen tanım
139 Bkz. yuk. § 5 V A.
140 Kaya, Sempozyum, s. 50; Ülgen, HPD sayı: 4 (Ağustos 2005), s. 27.
141 Y-TTKda, ev eşyası taşımalarının genel eşya taşımalarından ayrı ve özel hükümlerle düzenlenmesinin sebebi, “bu tür eşyanın özel bir özeni, uzmanlığı, paketlemeyi ve paketleri açmayı, bazen de sökme ve yeniden kurmayı gerektirmesidir” şeklinde açıklanmaktadır. Bkz. Y-TTK m. 894 f. 1 Gerekçe’si, TBMM S. Sayısı: 96, s. 307. “Fransız ve Alman Hukuk’larında, ev eşyası taşımasının niteliği, taşıyıcının (müteahhidin) üstlendiği borçların içeriği dikkate alınarak belirlenmektedir.” Bkz. Gençtürk, Sorumluluk, s. 49, dn. 23.
142 Bkz. yuk. § 5 V A.
dikkate alındığında, ev eşyası taşımasını konu alan sözleşmelerin CMR kapsamı dışında kalacağı netliğe kavuşmaktadır.