TĠYATRO

2.2.2.1. Fazilet Kuklası

Menrice Dekobra‟nın Venüs ά Eeculettes isimli romanından piyese uyarlanmıĢ ve 1930‟da Darülbedayi‟de oynanmıĢtır. Bu eserin Muhsin Ertuğrul ve onun gözdesi Neyyire Hanım tarafından kabul edilmesini sağlayan ise Ruhi Vamık Bey olmuĢtur.203

2.2.2.2. Kızkardeşim ve Ben

1931 yılında Louis Verneuil ve Georges Berr‟den adapte edilmiĢ üç perdelik bir komedidir. Darulbedayi‟de baĢarılı biçimde oynanmıĢtır.

2.2.2.3. Bir Baba

Paul Bourget‟in Le Tribun adlı piyesinden tercümedir. ġehir Tiyatrosu‟nda oynanmak üzere gönderilmiĢ fakat bilemediğimiz bir sebepten eser bekletilmiĢtir.

2.2.2.4. Asmode

1938‟de François Mouriac‟tan tercüme edilmiĢ beĢ perdelik bir dramdır.204

ġehir Tiyatrosu‟nda oynanmıĢtır.205

203

M. Alevok, Geçmişte Yolculuk 2, Sevgilerin En Güzeli, s.10

204

Eserin yazılıĢı ile ilgili olarak Selami Ġzzet Sedes Ģunları aktarır: “Fransa‟ya gelen bir Ġngiliz kadını bir gün Moryak‟a dedi ki:

-Trenle Fransız topraklarından geçerken bahçeler içinde, ağaçlar altında sakin ve mesud serpelenen evler bana çok esrarengiz göründü… bu kapalı pencereler arkasında kim bilir ne facialar oynanıyor.

2.2.2.5. Şermin

1939 yılında Claude Socori‟nin Fabienne adlı piyesinden adapte edilmiĢ üç perdelik bir komedidir. Darulbedayi‟de oynanmıĢtır.

2.2.2.6. O Kadın

1940 yılında Alexandre Bisson‟dan adapte edilmiĢ beĢ perdelik bir melodramdır. ġehir Tiyatrosu‟nda muvaffakiyetle oynanmıĢtır.206

2.2.2.7. Meşaleler

Henry Bataille‟den 1941 yılında adapte edilmiĢ üç perdelik bir dramdır.207

2.2.2.8. Bir Varmış Bir Yokmuş

Masalları tüm dünya dillerine çevrilen Perrault‟un masalından 1941yılında nakledilen eser değerli musikiĢinas Prof. Muhittin Sadak tarafından aranje edilmiĢ ve Çocuk Tiyatrosu‟nda oynanmıĢtır. 208

Fransuva Moryak diyor ki: “Asmode bu kadının bana söylediği bu sözlerden doğdu.” Bk. S. Ġ. Sedes, “Tiyatro Tenkidleri, ġehir Tiyatrosunda: Asmode”, Akşam, 30.12.1938.

205

Oyunun nasıl oynandığıyla ilgili olarak Bk. B. Dürder, “Tiyatro Tenkidi, Asmode Nasıl Oynandı?”, Yeni Adam, 9 Kanunisani 1939. ; F. Adil, “Tiyatro, Asmode Münasebetiyle”, Vakit, 02.01.1939.

206_{Fevkalade baĢarılı bulunan bu eser için Selami Ġzzet Sedes Ģöyle der: “Mebrure Sami Koray‟ın}

Ģaheseri sayacağımız “O Kadın”ın herhalde pek yakında yüzüncü temsilini kutlayacağımız anlaĢılıyor. Bu edebi bir tiyatro hadisesi olacaktır, çünkü eğer aldanmıyorsam, Müsahipzade‟nin komedyalarından baĢka yüz kere üst üste oynanmıĢ facia yoktur.” Bk. S. Ġ. Sedes, “Tiyatro Tenkitleri: O Kadın”,

Akşam, 27 Kânunusani 1940.

Eserin bu derece muvaffak olmasında tercümedeki baĢarının da etkisi göz ardı edilmemelidir. Bu hususla ilgili olarak Ġsmet Hulusi: “Mebrure Sami Koray‟ın lisanı çok temizdir. Bu lisan aktörün ağzında herkesin konuĢma lisanı oluyor. Aktör söylerken güzel söylüyor. Dinleyen iyi anlıyor.” der. Bk. Ġ. Hulusi, “ġehir Tiyatrosunda Güzel Bir Eser”, Son Posta, 26.01.1940.

207

Eser genel olarak baĢarılı bulunmuĢtur. Bk. Ulunay, “ġehir Tiyatrosunda Fevkalade Bir Temsil, MeĢaleler”, Tan, 20.02.1941. ; H. Nisan, “Tiyatro Tenkitleri, MeĢaleler”, Son Telgraf, 03.03.1941. ; Y. Ahıskalı, “Tiyatro, Tiyatroda MeĢaleler”, Vatan, 20.02.1941.

Fakat tercüme yerine adapte edilmiĢ olması bazı yazarlar tarafından eleĢtirilmiĢtir. Bk. E. ReĢit, “Sanat Hayatı, ġehir Tiyatrosu Dram Kısmında MeĢale” Son Posta, 21.02.1941.

208

Mebrure Hanım, 1955-60‟larda kendi eserlerinin bir listesini hazırlamıĢtır. Marmaris Karacasöğüt‟teki evinde yaptığımız araĢtırmada sonucu elde ettiğimiz bu belgede “Bir Varmış Bir

Yokmuş” için “Çocuk tiyatrosunda oynanmıĢ telif piyes” yazmaktadır. Ancak 1941 tarihli Akşam

gazetesinde S. Ġzzet Sedes‟in verdiği bilgilere göre eser Perrault‟un bir masalından piyese nakledilmiĢtir. Bk. S. Ġzzet Sedes, “Çocuk Tiyatrosu Temsilleri, Bir VarmıĢ Bir YokmuĢ”, Akşam, 17 Sonkanun 1941.

2.2.2.9. O Adam

1945‟te Paul Lindau‟nun Le Procureur Helleis adlı eserinden dilimize aktarılmıĢ dört perdelik bir dramdır. Ses Tiyatrosu‟nda oynanmıĢtır.

2.2.2.10. Zehir

1947‟de Margueritte Veiller‟in The Two Mrs. Carrol adlı melodramından adapte edilmiĢ beĢ perdelik bir melodramdır. Şehir Tiyatrosu‟nda oynanmıĢtır.

2.2.2.11. Karanlık

1949‟da Brever Jr. Block‟un, Dark Victory adlı eserinden adapte edilmiĢ dört perdelik bir dramdır.209

Amerika‟da filme aktarılıp beğeniyle izlenilmiĢ olan bu eser

Şehir Tiyatrosu‟nda oynanmıĢtır.

2.2.2.12. Fareler ve İnsanlar

John Steinbeck‟ten tercüme edilmiĢtir. Altı tablodan oluĢan bu piyes 1951‟de

Devlet Tiyatrosu‟nda oynanmıĢtır.210

2.2.2.13. Karışık İş

1953‟te Fransız yazar Jean Bernard Luc‟un Le Comlexe de Phelemon adlı eserinden adapte edilmiĢtir. Küçük Sahne‟de oynanmıĢtır.211

209

Karanlık piyesi hakkında basında çıkan yazılar için Bk. C. Refi‟ Ulunay, “Tiyatro, ġehir Tiyatrosu Temsilleri, Dram Kısmında: Karanlık”, Yeni Sabah, 20.02.1949. ; H. Âli Ediz, “Tiyatro Tenkitleri, ġehir Dram Tiyatrosunda Karanlık Piyesi”, Son Posta, 21.02.1949. ; Ġ. Hoyi, “Sanat Tenkitleri, Karanlık”, Tasvir, 23.02.1949. ; L. Ay, “Tiyatro, Karanlık”, Cumhuriyet, 23.02.1949. ; M. Feridun Bellisar, “Tiyatro, Karanlık”, Hürriyet, 25.02.1949.

Cevad Refi‟ Ulunay, Ġbrahim Hoyi‟nin 23 ġubat tarihli yazısından hareketle hem Mebrure Alevok‟u hem de Ġbrahim Hoyi‟yi hakarete varan ifadelerle eleĢtiren bir yazı yazar. Bk. C. R. Ulunay, “Tiyatro Bahisleri, Karanlık Piyesi Münasebetile”, Yeni Sabah, 01.03.1949.

Bu yazı üzerine hem Mebrure Alevok hem de Ġbrahim Hoyi, Ulunay‟a cevap mahiyetinde ve yine ağır bir dille kaleme alınmıĢ birer yazı yazarlar. Mebrure Alevok, Yeni Sabah yazarı Ulunay‟ın kendisini bu Ģekilde eleĢtirmesini Yeni Sabah gazetesinden patronu Safa Kılıçlıoğlu‟nun istediğini belirtir. Çünkü S. Kılıçlıoğlu kendisine Akşam‟dan ayrılıp kendi gazetesine geçmesini söylemiĢ, bu yerine getirilmeyince de böyle bir yola baĢvurulmuĢtur. Bk. M. Alevok, “Sayın Bay Ulunay‟ın Karanlık Piyesine 2 Numaralı Hücumu Münasebetile”, Akşam, 01.03.1949. ; Ġ. Hoyi, “Tiyatro Tenkidleri, Karanlık Piyasi ve Zaruri bir Cevap”, Tasvir, 14.03.1949.

M. Alevok‟un bu yazısına hem Ulunay‟dan hem de S. Kılıçlıoğlu‟ndan birer cevap gelir. Bk. C. Refi‟ Ulunay, “Tiyatro Tenkidinden Çıkan Mesele, Bayan Mebrure Alevok‟a Makalesi Dolayısile Cevap”,

Yeni Sabah, 18.03.1949. 210

Hakkında çıkan yazılar için Bk. S. Ġzzet Sedes, “Tiyatro KonuĢmaları, Fareler ve Ġnsanlar”, Son

2.2.2.14. Ziyafet

1954‟te Marc-Gilbert Sauvajon‟un Treize Table adlı eserinden tercüme edilmiĢ üç perdelik bir komedidir. Küçük Sahne‟de oynanmıĢtır.212

2.2.2.15. Sevgili Gölge

1956‟da Jaques Deval‟den tercüme edilmiĢ, Küçük Sahne‟de oynanmıĢtır.213

2.2.3. HĠKÂYE

2.2.3.1. “GümüĢî Odanın Esrarı”

Eylül1926‟da Akşam gazetesinde neĢredilmiĢ adapte bir hikâyedir. 214 Basılan bu ilk yazısını hiç tanımadığı halde, yazılarını okuduğu Selami Ġzzet‟in adına Akşam gazetesine yollamıĢ ve hikâyesi beğenilerek neĢredilmiĢtir.215

211_{Hakkında çıkan yazılar için Bk. T. Buğra, “Sanat Hareketleri, KarıĢık ĠĢ”, Milliyet, 25 Kasım 1951.}

; H. Âli Ediz, “Tiyatro Tenkidleri, Küçük Sahnede KarıĢık ĠĢ”, Son Posta, 26 Kasım 1951. ; Ġ. Hoyi, “Tiyatro Tenkidi, Küçük Sahnede Bir KarıĢık ĠĢ Görülüyor” Son Saat, 26 Kasım 1951. ; S. Ġzzet Sedes, “Tiyatro KonuĢmaları, KarıĢık ĠĢ” Son Telgraf, 27.11.951. ; T. Yalman, “KarıĢık ĠĢ”, Vatan, 24.11.1951.

212_{Hakkında çıkan yazılar için Bk. S. E. SiyavuĢgil, “Tiyatro Bahisleri, Küçük Sahnede: Ziyafet”, Yeni} Sabah, 07.12.1953. ; A. Benk, “Tiyatro Tenkidleri, Küçük Sahnede Ziyafet”, Dünya, 07.12.1953. ;

H. Âli Ediz, “Tiyatro Tenkidleri, Küçük Sahnede Ziyafet”, Son Posta, 12 Kasım 1953. ; E. ReĢit Rey, “Tiyatro, Küçük Sahne‟de Ziyafet” Akşam, 8 Kasım 1953. ; T. Yalman, “Ziyafet”, Vatan‟ın Sanat

Yaprağı, sayı:16, s.4, 8 Kasım 1953.

213_{Eser gerek tercümesi bakımından ve gerekse oyuncuların rollerini ezberlememiĢ olmaları bakımdan}

hayal kırıklığı oluĢturmuĢtur.

214_{“ Bu hikâyeye gelinceye kadar, durmadan yazmakta ve tercümeler yapmaktadır. Kalemini iĢletmek,}

tercüme kabiliyetini artırmak için hiç bir ümidi olmadan, bastırmayı aklına bile getirmeden harıl harıl tercüme yapmaktadır.” Bk. M. B. Yazar, Edebiyatçılarımız ve Türk Edebiyatı, s. 232.

215 _{Yazı hayatına ilk adımı sayılan bu eserinin hikâyesini Mebrure Hanım Ģöyle aktarır:}

“Elektrik Ģirketinde iken Fransızcadan bir hikâye adapte etmiĢtim. Fakat nasıl neĢredilir, bilmiyordum. Tuttum AkĢam gazetesinde Selami Ġzzet Bey‟e posta ile gönderdim. 215 Ġki üç gün sonra, hikâyeyi, ismimle gazetede görünce, bilmezsiniz ne kadar sevindim. Bunun üzerine, oturdum ilk tercümem (Ayşe)yi yazdım. Fakat yine neĢir meselesi vardı. Bu sefer annemin eline verdim, Yeni Ses gazetesine gönderdim. Ben bir türlü Babıâli‟ye gidemiyordum. Bu da belki bir nevi tehlikeden kaçınmaktı. Gazetedekiler annemi Mebrure Hanım zannediyorlardı. Yani ben böylece Babıâli‟ye baĢka bir hüviyetle otuz beĢ yaĢında bir kadın olarak ayak basmıĢ oldum.” Bk. E. Naci, “Türk Edebiyatında Kadın Romancılar: 3 Mebrure Sami”, Yarım Ay Mecmuası, S.122, s.9.

Selami Ġzzet ise bu husus hakkında Ģunları söyler:

“Bundan on altı sene evvel 1926‟da “Akşam” gazetesinde “Her gün bir hikâye” yazdığım çağlarda bir mektup almıĢım, zarftan “GümüĢî Odanın Sırrı” baĢlıklı bir yazı çıkmıĢ, okumuĢum ve beğenmiĢ olacağım ki, neĢretmiĢim. Bu hikâye, Mebrure Sami‟nin intiĢar eden ilk yazısıdır. Bunu bana yine kendi hatırlattı ve Ġbrahim Hoyi‟ye vermiĢ olduğu bir mülakatta (Bk. Ġ.Hoyi, “Kadın Romancılarımızla Mülakatlar”, Son Posta, 13 Ekim 1941) hem bir kadirĢinaslık, hem de tevazu göstererek, matbuata naçiz delaletimle intisap etmiĢ olduğunu söyledi. Mütehassis olmadım dersem

2.2.4.MUHTELĠF

2.2.4.1. “Kadın Ruhu”

Edebiyat ve tıp doktoru olan Madam Gina Lombroso‟dan aktarılmıĢtır. 12 dile çevrilmiĢ bu yazı dizisi 25 makaleden oluĢmaktadır. 1948‟de Akşam gazetesinde neĢredilmiĢtir.

Kadına, kendi kendisini tanıtması bakımından olduğu kadar, evlenmiĢ veya evlenecek erkekler için de önemli bir eserdir.

2.2.4.2. “Satılık Ev”

1950‟de Akşam gazetesinde tefrika edilmiĢtir.

yalan söylemiĢ olurum, çünkü otuz senelik gazetecilik ve muharrirlik hayatımda gerek patronlardan ve gerek ayaklarının altında merdiven dayamıĢ olduğum muharrirlerden böyle bir kadirĢinaslık görmedim. Aksini ise çok gördüm.” Bk. S. Ġ. Sedes, “Günün Tenkitleri, Gurbetteki Kadın Münasebetiyle: Mebrure Sami” İkdam, 19.01.1942.

III. BÖLÜM

3. ROMANCILIĞI VE ROMANLARI