II. Tüzel KiĢilik Perdesinin Kaldırılması Teorisi
1. Tüzel KiĢilik Perdesinin Kaldırılması Kavramı
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 47 ve devamı maddelerinde tüzel kiĢilere75
iliĢkin hususlar yer almakta ve tüzel kiĢilerin yaradılıĢ gereği insana özgü olan cins, yaĢ ve hısımlık dıĢındaki tüm hak ve borçlara ehil oldukları; kanuna ve kuruluĢ belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla fiil ehliyeti kazandıkları düzenlenmektedir.
Tüzel kiĢiliğin yaygınlaĢması ve sorumluluktan kurtulmak için araç alarak kullanılabilme ihtimali "perdeyi kaldırma teorisi" olarak adlandırılan ilkenin geliĢmesine ortam hazırlamıĢtır. Tüzel kiĢiliğin, tüzel kiĢilerin ayrılığı ilkesini kötüye kullanarak sorumluluktan kaçmaya çalıĢtığı hallerde perdeyi kaldırma teorisi devreye sokularak tüzel kiĢilik yokmuĢ gibi kabul edilmekte; böylelikle kiĢilerin sorumluluktan kurtulmak adına kullandıkları ayrı tüzel kiĢilik iddiası çürütülmüĢ olmaktadır76
. Bu doğrultuda; tüzel kiĢiliğin perdesi kaldırılarak tüzel kiĢiliğin
75
Tüzel kiĢiler ile ilgili tanım ve açıklamalar için bkz; ÖZSUNAY, Ergun, Medeni Hukukumuzda Tüzel KiĢiler, Gözden GeçirilmiĢ 5. Bası, Ġstanbul, 1982, s.3 vd.; AKĠPEK, G. Jale/ AKINTÜRK, Turgut, Türk Medeni Hukuku Yeni Medeni Kanuna UyarlanmıĢ BaĢlangıç Hükümleri KiĢiler Hukuku, YenilenmiĢ 4. Bası, Ġstanbul, 2002, s. 507 vd.
76
Perdeyi Kaldırma Teorisi ile ilgili açıklamalar için bkz; TEKĠNALP, Gülören/TEKĠNALP, Ünal, Perdeyi Kaldırma Teorisi, Prof. Dr. Reha Poroy'a Armağan, Ġstanbul, 1995, s.387 vd.; AYDINLI, Üst KuruluĢ, s.3vd.; AYDINLI, ĠĢyeri ve ĠĢletme, s.150-160; YANLI, Veliye, Anonim Ortaklıklarda Tüzel KiĢilik Perdesinin Kaldırılması ve Pay Sahiplerinin Ortaklık Alacaklarına KarĢı Sorumlu Tutulması, Ġstanbul, 2000, s.13 vd.;ġANLI, Cemal, KoniĢmentonun Devri Alacağın Temliki ve "Perdeyi Kaldırma Teorisi" Uygulamasında SözleĢmede Yer Alan Tahkim ġartının KoniĢmentoyu Devralan Alacağı Temellük Eden ve Perdenin Arkasında Kalan Bakımından Geçerliliği Sorunu, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Y.22, S.2, 2002, s.786 vd.; POROY/TEKĠNALP/ÇAMOĞLU, s.97-99; SEVEN, Vural/GÖKSOY, Y. Can, Ticaret ġirketlerinde Tüzel KiĢilik Perdesinin Kaldırılması (Bir Kararın Değerlendirilmesi), Ġstanbul Barosu Dergisi, C.80, S.6, 2006, s.2455 vd.; BĠRBEN, Erhan, Müvekkil Tacir ile Acentenin ĠĢçileri Arasında Bir ĠĢ ĠliĢkisi Mevcut Mudur?, Dokuz Eylül Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dergisi, C.9, S.1, 2007, (ĠĢ ĠliĢkisi), s.57; MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamdi, ĠĢ Hukuku, Ankara, 2004, (ĠĢ Hukuku), s.131 vd.; ANTALYA, Gökhan, Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması Teorisi (Bildiri Metni), Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu "Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması" 2 ġubat 2008, s.143 vd.; SAĞLAM, Ġpek, Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması Kavramına Genel Bir BakıĢ (Bildiri Metni), Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu "Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması" 2 ġubat 2008, s.153 vd.; YILDIRIM, Kamil, Maddi Hukuk Ġcra Hukuku ĠliĢkisi ve Ġptal Davalarından Perdeyi Kaldırma Teorisine Hukuki Koruma Sağlayan Enstrümanlar (Bildiri Metni), Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu "Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması" 2 ġubat 2008, s.183 vd.; ÖZTEK, Selçuk/MEMĠġ, Tekin, ġirketler Hukuku ve Ġcra Ġflas Hukuku Ġlkeleri KarĢısında Borçlu ġirketin Alacaklılarının Hakim Ortağa KarĢı Korunması (Bildiri Metni), Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu "Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması" 2 ġubat
ardındaki gerçek kiĢilere ulaĢılmakta ve tüzel kiĢilik tüzel kiĢiliği oluĢturan kiĢiler, üyeler ve yöneticilerden ayrı bir hukuk sujesi olarak değil; tek hukuk sujesi olarak değerlendirilmektedir77
. Tüzel kiĢiler bakımından kiĢi ve mal ayrılığı ilkelerinin somut olay bakımından dikkate alınmaması ile birlikte tüzel kiĢiliğin perdesi de kaldırılmıĢ olmaktadır.
Tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin hem tüzel kiĢiliğin borçlarından dolayı ortaklara hem de ortakların borçlarından dolayı tüzel kiĢiliğe yönelebilme imkanı sunduğu için çift taraflı bir etkiye haiz olduğu doktrinde belirtilmektedir78.
Tüzel kiĢilik perdesin kaldırılacağı haller bakımından durumu somutlaĢtırmak gerekirse; tüzel kiĢiliği oluĢturan gerçek kiĢilerin tüzel kiĢilik arkasına saklanarak sözleĢmeden doğan yükümlülükleri ihlal ettiği, 3. kiĢilere zarar verme amacı güttüğü ve kanuna karĢı hile yaptığı hallerde tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması gerekliliği bulunduğu ifade edilebilir79
. Tüzel kiĢiliğin ayrılığı ilkesinin kötüye kullanıldığı ya da bir hukuk kuralının uygulanmasını engelleme amacı ile kullanıldığı durumlarda da tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin uygulama alanı bulacağı belirtilmektedir80.
Doktrinde kanunun emredici hükümlerinin tüzel kiĢiliğin ardındaki gerçek kiĢiler tarafından dolanılması ve bu yükümlülüklerden kaçınmak amacı ile tüzel kiĢiliğin kullanması halinde Medeni Kanunun 2. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenen "hakkın kötüye kullanılması" hali söz konusu olmasına ve bu doğrultuda tüzel kiĢiliğin kaldırılması için yeterli olmasına rağmen bu hal bakımından hakkın kötüye
2008, s.195 vd.; YILMAZ, Lerzan, Anonim ġirketlerde Tüzel KiĢilik Perdesinin Kaldırılması Hakkında Ġsviçre Federal Mahkemesi Kararları IĢığında DüĢünceler (Bildiri Metni), Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu "Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması" 2 ġubat 2008, s.239 vd.; YÜKSEL, Kemalettin, ġirketler Hukukunda Tüzel KiĢilik Perdesinin Kaldırılması Örtünün Aralanması Lighting the Corporate Veil (Bildiri Metni), Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu "Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması" 2 ġubat 2008, s.261 vd.; ULUSOY, Erol, ġirketler ve Bankacılık Hukukunda Kapsama Alma ve Sorumlu Kılma Amacıyla Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması (Bildiri Metni), Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu "Tüzel KiĢilik Perdesinin Aralanması" 2 ġubat 2008, s.351 vd.; YAVAġ, Murat, Ġcra ve Ġflas Hukukunda Tüzel KiĢiliğin Perdesinin Kaldırılması Teorisi, Terazi Hukuk Dergisi, S.24, Ağustos 2008, s.17 vd; SÜZEK, ĠĢveren, s.22-23.
77 SAĞLAM, s.154.
78 YANLI, s.1; ÖZTEK/MEMĠġ, s.196. 79 SAĞLAM, s.155.
kullanılmasının ötesinde kanuna karĢı hilenin de söz konusu olduğu görüĢü ileri sürülmektedir81
.
Tüzel kiĢiliğin kaldırılması teorisi ve tüzel kiĢiliğin organlarının kusur sorumlulukları bakımından değerlendirme yapmak gerekirse; Türk Medeni Kanunu'nun 50. maddesinin 3. fıkrasında yer alan "Organlar, kusurlarından dolayı ayrıca kiĢisel olarak sorumludurlar" ifadesi dikkati çekmektedir. Doktrinde bu düzenleme ile kanun koyucunun tüzel kiĢilerin ayrılığın ilkesine bir istisna getirdiği; tüzel kiĢinin organlarını oluĢturan üyelerin kusuru söz konusu olduğunda tüzel kiĢilik yanında organ üyelerinin de müteselsilen sorumlu kabul edileceği; hatta bu düzenlemenin tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisine iliĢkin ilk pozitif düzenleme olduğu ifade edilmektedir82. Yasal düzenleme "kusur"dan bahsetmekle birlikte kusur kavramının nasıl anlaĢılması gerektiği bakımından yorum yapmak gerekebilir. Bu doğrultuda kusur kavramı yalnız haksız fiil olarak değil borca aykırılık gibi unsurları da kapsayacak Ģekilde anlaĢılmalı; kusurun varlığı halinde Türk Medeni Kanunu'nun 2. maddesinde düzenlenen dürüstlük kuralı ve hakkın kötüye kullanılması müesseselerine baĢvurulmadan sorumluluk yoluna gitmek mümkün olmalıdır83
.
Türk Medeni Kanunu'nun 50. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan düzenleme tüzel kiĢilik perdesi teorisi uygulanmaksızın tüzel kiĢi ardındaki kiĢilerin sorumluluğu yoluna gidebilmeyi olanaklı kılmıĢtır. Yasal düzenlemede "Organlar,
kusurlarından dolayı ayrıca kişisel olarak sorumludurlar." ifadesi yer almakta
üyelere iliĢkin olarak bir düzenleme bulunmamaktadır. Doktrinde; üyelerin tüzel kiĢiliğin ayrı ve bağımsız bir kiĢiliğe sahip olmasının ardına saklanarak Ģahsi sorumluluktan kaçınmaya çalıĢması halini kanun koyucunun düzenleme yaparken atladığı ve bu nedenle düzenlemede sadece "organlar" dan bahsettiği ve fakat üyelerin kötü niyetli bir davranıĢ içerisine girerek sorumluktan kurtulmaya çalıĢması durumunda hakkın kötüye kullanılması yasağından hareketle hakimin somut olayla sınırlı kalacak Ģekilde üyelerin sorumluluğu yoluna gidebileceği görüĢü de ifade edilmektedir84. Tekinalp ise; sorunun tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin
81 SAĞLAM, s.155. 82 ANTALYA, s.147. 83 ANTALYA, s.147-148.
sadece sorumluluk alanında ve tüzel kiĢiliğin kötüye kullanıldığı hallerde değil; kiĢiler arasında özdeĢlik Ģeklinde de görünebileceği ve böylelikle özdeĢlik ilkesinin uygulama alanı bulacağını ifade etmiĢtir85
.
Tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin ismen zikredilmediği dönemlerde vergi hukukuna iliĢkin davalarda teorinin uygulandığı görülmektedir. DanıĢtay bir kararında86
; "...Esasen vergi kanunları hadiseleri mücerret hukuki
durum olarak değil, fiili durum olarak mütalaa eder… Hadisede, davacının ortağı bulunduğu … Limited Şirketi, beşi aynı ve diğer ikisi bir soyadını taşıyan ortaklardan kurulmuş olup, bu durumdan bilistifade ortakların şahsi menfaatlerini korumak hususunda her kararı istedikleri şekilde almaları mümkün bulunmaktadır…" ifadesi ile fiili durumun değerlendirilmesi gerektiğinin altını
çizmiĢ; doktrinde bu karar tüzel kiĢilik perdesinin kaldırıldığı Ģeklinde yorumlanmıĢtır87
.
Yargıtay'ın yeni tarihli kararlarında ise tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin zikredildiğine rastlanmaktadır. Bu doğrultuda; " ....batı hukuk
uygulamalarında yerini bulduğu üzere ( Almanca druglift, İngilizce the lift of weil ) perdenin kaldırılması yöntemiyle gizlenen amaç ve eylem çıkartılıp sergilenerek sorumluluk belirlenmelidir88", ".... davalı Örsa Tekstil A.Ş. ve Örsa Holding A.Ş'nin daha önce iflas ettiği, makinanın davacı tarafından Ahmet Aydın'ın ortak olduğu infex firmasına sattığı, satış konusu makinanın falez iplik A.Ş.'ne teslim edildiği, makinayı teslim alan Falez İplik A.Ş.'nin satış bedellerinden sorumlu olduğu Depo emrinde gösterilen meblağın bu davalı tarafından ödenmediği, diğer davalılar yönünden tüzel kişilik perdesinin aralanması talebinin yerinde olmadığı gerekçesiyle falez iplik A.Ş.'nin iflasına, Örsa Tekstil A.Ş. ve Örsa Holding A.Ş. daha önce iflas ettiğinden iflas talebi yönünden karar verilmesine yer olmadığına...89", "Dava dışı Atlasbank Off Shore Ltd.Şti. ile davacı ve davalı Kentbank A.Ş. aynı gruba (Süzer Holding A.Ş.) dahil şirketlerdir. Dava konusu kredi, Kentbank A.Ş.'nin kaynaklarından kullandırıldığı halde kredi sözleşmesinde dava dışı Atlasbank Off Shore Ltd. Şti. kredi alacaklısı gibi gösterilmiştir. Dosyadaki bilgi ve belgelerden
85
TEKĠNALP/TEKĠNALP, s.388.
86 DANIġTAY 4. D, E.1961/4471, K.1962/644, POROY/TEKĠNALP/ÇAMOĞLU, s.98. 87 POROY/TEKĠNALP/ÇAMOĞLU, s.98, ÖZTEK/MEMĠġ, s.201.
88 YARGITAY, HGK, E.2004/4-360, K.2004/431, T.22.09.2004, www.kazanci.com, 03.05.2010. 89 YARGITAY, 19.H.D., E.2004/9514, K.2005/3750, T.07.04.2005, www.kazanci.com, 03.05.2010.
gerçek alacaklının Kentbank A.Ş. olduğu görülmektedir.. 90
" ifadelerini içeren
kararlar örnek gösterilebilir.
Doktrinde tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin tereddüde yer bırakmadan açıkça uygulandığı kararın; Yargıtay 19. Hukuk Dairesi91
tarafından onanan Ġzmir 4. Asliye Ticaret Mahkemesi'nce 92
verilen karar olduğu ifade edilmektedir93. Yerel mahkeme tarafından "...Hülasa taraflar (faturadaki) satış
sözleşmesinin yapıldığı tarihte iki şirketin ortak ve yöneticileri aynı şahıslardır. Faturaların kesilmesi tarihinden bir iki ay sonra Ege Ltd.Şti.'nin hisseleri devredilmiştir. Bu durum her iki şirket arasındaki iktisadi özdeşliği ortadan kaldırmamakla bilahare yapılan hisse devirlerinin borçtan kurtulmaya matuf muvazaalı devirler olduğu izlenimini vermektedir. Dolayısı ile hukuki açıdan farklı tüzel kişilikler olsa da, iktisadi açıdan bir özdeşlik bulunduğu kabul gibi görülmektedir. Teoride ve MK'nun 2. maddesindeki bir hakkın kötüye kullanılamayacağı ilkesi ışığında durum bu şekilde değerlendirilmektedir. Mahkememizce de ikinci ihtimal, yani hukuki açıdan farklı tüzel kişilikler olsa da 'perdeyi kaldırma teorisi' çerçevesinde her iki davalı şirket arasında kardeş şirket ilişkisinden kaynaklanan özdeşlik mevcuttur. Davalı Ege A.Ş.'nin tek savunması ayrı tüzel kişilik olduklarını borcun tamamından diğer davalının sorumlu olduğu yönündedir. Bu savunma MK.’nun 2. maddesi kapsamında hakkın kötüye kullanılmasıdır. Zira yukarıda da açıklandığı gibi davacı yurtdışı firması ile sözü geçen sözleşmeyi akdeden, malı teslim alan, bir konteynırlık akreditifi çıkaran her iki şirketin ortak temsilcisidir. Bu tarihte her iki şirket ortakları, aynı kişilerden müteşekkildir. Farklı tüzel kişilikler olgusu biçimsel olarak ele alınamaz. Taraflar arasındaki uyuşmazlık boyutları ile dürüstlük kuralları çerçevesinde, hakkaniyet ölçüleri içinde dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Davalı Ege A.Ş.'nin ödeme kabiliyeti olmayan, biçimsel olarak farklı tüzel kişilik bulunan, diğer şirkete borçları yüklemeye yönelik çabaları, kabul görmemelidir. Dolayısı ile sonuç olarak tüm borçtan her iki şirket müteselsilen sorumlu olduğu kanaatine varılmıştır…”.
Yargıtay 19. Hukuk Dairesi de yerel mahkemenin bu kararını "... tüzel kişilik
90
YARGITAY, 19.H.D., E.2006/1122, K.2006/9002, T.29.09.2006, ÖZTEK/MEMĠġ, s.220.
91 YARGITAY, 19.H.D., E.2005/8774, K.2006/5232, T.12.05.2006, www.kazanci.com, 03.05.2010. 92 Ġzmir 4. Asliye Ticaret Mahkemesi, E.2002/843, K.2005/64, T.17.02.2005 SEVEN/GÖKSOY,
s.2455-2456.
perdesinin kaldırılarak davalıların sorumlu tutulmasında bir isabetsizlik bulunmamasına.." ifadesini kullanarak onamıĢtır. Bu karar dürüstlük kuralı ve
hakkın kötüye kullanılması yasağından hukuki dayanak olarak faydalanmak suretiyle; Türk mahkemelerince tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin uygulanabilmesi için öncü niteliğe haizdir ve taraflarca farklı tüzel kiĢi olunduğuna iliĢkin yapılan savunmaların somut olay bakımından hakkın kötüye kullanılması yasağını ihlal ettiği hallerde tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin uygulanması gerekmektedir94
.