II. Tüzel KiĢilik Perdesinin Kaldırılması Teorisi
1. Organik Bağ Kavramı
Birden fazla bağlı Ģirketi bünyesinde bulunduran Ģirket toplulukları bakımından organik bağ kavramı153
da önem taĢımaktadır. Organik bağ kavramına yargı kararlarında da sıkça kullanılmaktadır. Tüzel kiĢilikler arasındaki organik bağın göz önünde bulundurulması ile birlikte; asıl borçlu Ģirketin yanı sıra borçlu Ģirket ile bağı olan ve belli bir düzeyde hukuki iliĢkiye sahip Ģirketlerin de sorumluluğuna gidilebilmekte; böylelikle sorumluluk sınırları geniĢletilmiĢ olmaktadır154
. Hem tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması hem de organik bağ kavramları sorumluluk sınırlarının geniĢlemesi sonucunu doğurduğundan; kavramsal olarak farklı olmalarına rağmen bir takım ortak niteliklere sahip olmaları kaçınılmazdır. Hem tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması halinde hem de Ģirketler arasında organik bağ bulunan hallerde; sorumluluk sınırı geniĢletilerek asıl borçlu
151EKMEKÇĠ, Ömer, ĠĢveren ve ĠĢveren Vekili Kavramları Üzerine, Ġstanbul Barosu ÇalıĢma Hukuku
Komisyonu Bülteni, C.I, S.2, 1997, (ĠĢveren ve ĠĢveren Vekili), s.7, 14.
152 YÜKSEL, s.271.
153 Organik bağ kavramı ile ilgili açılamalar için bkz. ÖZTEK/MEMĠġ, s.209-214. 154 ÖZTEK/MEMĠġ, s.209.
olan Ģirketin ardındaki ya da organik bağ içerisinde bulunduğu gerçek ya da tüzel kiĢinin sorumluluğuna da gidilebilir; her iki kavramın temelinde de dürüstlük kuralı ve hakkın kötüye kullanılması yasağının yatmaktadır155
. ġirketler arasındaki organik bağ göz önünde bulundurularak asıl borçlu Ģirket ile organik bağı bulunan Ģirketin sorumluluğuna gidilmesi durumu çapraz olarak tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması haline de benzemektedir. Hem Ģirketler arasında organik bağın bulunduğu durumlarda hem de tüzel kiĢilik perdesinin çapraz olarak kaldırıldığı hallerde asıl borçlu Ģirketten baĢka bir Ģirketin sorumluluğu yoluna gidilmekteyse de; tüzel kiĢilik perdesinin çapraz olarak kaldırıldığı hallerde organik bağ halinden farklı olarak Ģirketin sorumluluğuna gidebilmek için Ģirketler arasında "iktisadi bütünlük" Ģartı aranmaktadır156
. ġirket topluluklarında; ana Ģirket ve bağlı Ģirketin birbiriyle olan iliĢkileri bakımından tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin Ģartları itibariyle uygulama imkanının bulunduğu durumlarda ayrıca Ģirketler arasında organik bağın varlığını aranmasına gerek olmamakla birlikte; tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması halinde asıl borçlu Ģirketin ortaklarının, borçlu Ģirket ile iktisadi bütünlük içerisinde olan Ģirketin ve bu Ģirketin ortaklarının sorumluluğuna gidebilme imkanı söz konusu olmaktayken; organik bağın varlığı halinde borçlu Ģirket ile organik bağı bulunan Ģirketin sorumluluğuna gidilebilmekte ve fakat iĢbu Ģirketin ortaklarının sorumluluğu yoluna gidilememektedir157. Sorumluluk asıl borçlu olan Ģirket ile organik bağı bulunan Ģirket sınırındadır. Tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisi ile organik bağ kavramları arasındaki bir diğer farklılık da tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin uygulanabilmesi bakımından dürüstlük kuralına ve hakkın kötüye kullanılması yasağına aykırılık yanında aranan malvarlıklarının birbirine karıĢması, yetersiz sermaye, yabancı yönetim gibi Ģartların organik bağın uygulanacağı haller bakımından aranmıyor olmasıdır158
. Böylelikle Ģirketler arasında ekonomik ya da stratejik bir birlikteliğin varlığı halinde; borçlu Ģirketin dürüstlük kuralına ya da hakkın kötüye kullanılması yasağına aykırı davrandığı hallerde baĢkaca Ģartlar aranmaksızın diğer Ģirketin de sorumlu tutulabilmesi söz konusu olabilecektir. Tüzel kiĢilik perdesinin kaldırılması teorisinin uygulanması ile sorumlu tutma halinde
155 ÖZTEK/MEMĠġ, s.209-210. 156 ÖZTEK/MEMĠġ, s.210. 157 ÖZTEK/MEMĠġ, s.210. 158 ÖZTEK/MEMĠġ, s.210.
borçlu Ģirketin ardındaki Ģirketin borçtan sorumlu tutulduğu; Ģirketler arasındaki organik bağa dayanılması halinde ise tasarrufun iptali, hukuki iĢlemin iptali, istihkak iddiası gibi sonuçlara ulaĢılabileceği görüĢü doktrinde ifade edilmektedir159
.
ġirket topluluklarının hukuki sorumluluğunun belirlenebilmesi bakımından "organik bağ" kavramının önemini ifade eden bir karara göre; "... Holdinglerin
hukuki sorumluluğu özellikle "tüzel kişilik perdesinin kaldırılması" ve "organik bağ" kavramları ışığında ele alınmalıdır, ideal olan sorumluluğa ilişkin düzenlemelerin yasalarda yer alması ya da ortak topluluğuna yönelik sözleşmelerde ayrıntılı açıklamalara yer verilmesidir..."Organik Bağ" tüzel kişiye karşı olan alacakların takip edilmesinde, bu takibin asıl borçlu şirket ile birlikte onunla belirli bir düzeyde hukuki ilişkiye ve bağa sahip olan şirkete karşı yapılabilmesini sağlayan bir hukuki yoldur. Bu halde iktisadi bütünlük aranmaz. Gerçek kişinin sorumluluğuna gidilemez. Ancak organik bağ içinde olan şirketin malvarlığına el atılabilir. Alacaklılardan mal kaçırmak amacı yeterlidir. Tüzel kişilik perdesinin kaldırılmasındaki koşul aranmaz. Organik bağın varlığı için ayrı tüzel kişilikler arasında belirli bir iktisadi ve ticari bağımlılığın, amaç ve hareket birlikteliği yeterlidir. (Öztek/Memiş, sh 209 vd.)...160
". Bu kararla; organik bağ ile tüzel kiĢilik
perdesinin kaldırılması arasındaki fark da Yargıtay tarafından belirtilmiĢ olmaktadır. Organik bağın tanımına iliĢkin olarak mevzuatımızda bir düzenleme yer almamakla birlikte; 22 ocak 2008 tarihli ve 206764 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Alım-Satım-Kiralama Ve Kiraya Verme Ġhale Yönetmeliği'nin tanımlar baĢlığını taĢıyan 4. maddesinin birinci fıkrasının k bendine göre danıĢman; "...danışmanlık yapan, bilgi ve deneyimini AOÇ
yararına kullanan, danışmanlığını yaptığı işin yüklenicileri ile hiçbir organik bağ içinde bulunmayan, AOÇ'den danışmanlık hizmeti karşılığı dışında hiç bir kazanç sağlamayan ve danışmanlık hizmetlerini veren hizmet sunucularını..." ifade etmekte;
organik bağ ifadesi anılan maddede geçmektedir. 20 temmuz 2002 tarihli ve 24821 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan mülga Kamu Ġhale Kurumu Ġhale Yönetmeliği'nin tanımlar baĢlığını taĢıyan maddesinde yer alan "danıĢman" tanımında da organik bağ kavramının bahsi geçmektedir. 5531 sayılı Orman Mühendisliği, Orman Endüstri
159 ÖZTEK/MEMĠġ, s.211.
160 YARGITAY, 9.H.D., E.2008/12825, K.2008/18885, T.04.07.2008, ÇalıĢma ve Toplum
Mühendisliği Ve Ağaç ĠĢleri Endüstri Mühendisliği Hakkında Kanun'un tanımlar baĢlığını taĢıyan 3. Maddesinde yer alan danıĢman tanımında da organik bağ bahsi içeren benzer bir düzenleme bulunmaktadır. 28 Temmuz 1985 tarihli 18825 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan mülga Gençlik Ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği'nin kayıt ve tescilin iptalini düzenleyen 29. Maddesinde "tescil şartlarına ve taahhütlerine
hangi sebeple olursa olsun uymayan veya bu şartları yitiren, tüzel kişiliği sona eren kulüplerin ve şubelerinin kayıt ve tescilleri iptal edilir. Kayıt ve tescili iptal edilen kulüplerin bakanlık ve genel müdürlükle organik bağları sona erer.." ifadesi yer
almaktadır. Anılan düzenlemelerin hiçbiri organik bağ kavramına net olarak iĢaret etmemektedir.