lumsal ve endemik felaketleri de içerecek şekilde genişle-tilmektedir.1 İnsani yardımlarda temel amaç, muhtaç hâle gelen insanların sıkıntılarını gidermek olduğundan beşerî felaketlerin sebep olduğu hasarlar için yapılan yardımla-rın insani yardım kategorisine dâhil edilmesinde bir beis görülmemektedir. Bu minvalde savaşlar ve ekonomik kriz-lerden etkilenen topluluklara yapılan yardımlar da insani yardım kategorisinde yer almaktadır.
İnsani yardım giderek küresel gündemde popüler bir kavram hâline gelirken bu bağlamda ön plana çıkan ül-kelerin ekonomik açıdan gelişmiş ülkeler olmaması el-bette şaşırtıcı değildir. İlginç olan ise Türkiye’nin küresel zenginlikteki payından bağımsız olarak insani yardımlar konusunda adeta dünyaya örnek olan bir tutum için-de olmasıdır. Ülkenin yakın geçmişteki insani yardım faaliyetlerinin öne çıkanlarını şöyle bir sıralayabiliriz:
2004 sonunda Güneydoğu Asya depremi, 2005’teki Pa-kistan depremi, 2006’da Lübnan’daki insani kriz, 2008 sonunda Gazze Krizi, 2010 Haiti ve Şili depremleri ile Pakistan’daki sel felaketi, 2011 Japonya depremi, 2013 Filipinler’deki tayfun, 2014 Balkanlar’daki sel felaketi ve Gazze’ye yönelik saldırı, 2015’de Nepal depremi ile Irak’taki çatışma kaynaklı insani kriz, 2015 ve 2016’da Yemen ve Libya’daki insani kriz ile 2016’da Makedon-ya’daki sel felaketi sonrasında gerçekleştirilen yardım ça-lışmaları.2 Türkiye, İngiltere merkezli Kalkınma İnisiya-tifleri Örgütü’nün raporuna göre, 2019 yılında 7 milyar ABD Dolarını aşan yardımıyla gezegenin en çok insani yardım yapan ülkesi olmuştur.3 Böylece Türkiye millî gelirinin yüzde 0.85’ine denk gelen insani yardımlarıyla
“en cömert ülke” konumuna gelmiştir. Bu minvalde ön plana çıkan Türkiye Kızılay Derneği de son 10 yılda 138 farklı ülkede doğal ve insan kaynaklı afetlere müdahale ederken kuruluşundan bugüne kadar gelen tecrübesiy-le de 147 ülkeye yardım eli uzatmıştır.4 Diğer yandan, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı’nın (TİKA) 2019 faaliyet raporunda belirtildiği üzere Ko-lombiya’da selzedelere, Somali’de afetzedelere, Arna-vutluk’ta depremzedelere, Irak ve Afganistan’da ihtiyaç sahiplerine acil ve insani yardımlarda bulunulmuştur.5 2020’yi oldukça zorlayıcı bir yıl hâline getiren ve küresel bir soruna dönüşen COVID-19 pandemisi sonucunda
Fotoğraf: AA, Esra Hacıoğlu
Türkiye’nin 2020 Yurt Dışı İnsani Yardımları: Pandemi ve Ötesi Murat Çemrek, Büşra Yılmaz
1 Evans, G. ve Newnharn, J. (2007). Uluslararası İlişkiler Sözlüğü (çev. H. A.
Utku). İstanbul: Bilimevi Basın Yayın.
2 Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. http://www.mfa.gov.tr/turkiye_
nin_-insani-yardimlari.tr.mfa (29/11/2020 tarihinde erişilmiştir).
3 Global Humanitarian Assistance Report, https://devinit.org/resources/glo-bal-humanitarian-assistance-report-2019/.
4 Türk Kızılay. https://www.kizilay.org.tr/neler-yapiyoruz/uluslararasi-yardim-lar (29/11/2020 tarihinde erişilmiştir).
5 TİKA, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 2019 Faaliyet Raporu. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı, 2019.
6 BBC News Türkçe. 28 Nisan 2020. https://www.bbc.com/turkce/haberler-tur-kiye-52459231 (30/11/2020 tarihinde erişilmiştir).
7 TRTHABER. 25 Nisan 2020. https://www.trthaber.com/haber/gundem/
turkiye-54-ulkeye-test-kiti-ve-tibbi-malzeme-gonderdi-479142.html (29/11/2020 tarihinde erişilmiştir).
dünya genelinde hayatını kaybedenlerin sayısı 30 Kasım 2020 itibarıyla 1 milyon 431 bini ve vaka sayısı 60 mil-yonu geçmiş bulunmaktadır.6 Yerel, ulusal, bölgesel ve küresel anlamda toplumları, devletleri ve devletlerarası ilişkileri dönüştüren pandemiyle insanlar bireysel dü-zeyde evlerine çekilirken devletler de yurt dışı giriş-çıkış yasakları uygulamalarıyla yeni normal denilen bir düze-ne adapte olmaya çalışmışlardır. Maske kullanımının ve sokağa çıkma kısıtlamasının artık zorunluluktan öte baş-ka türlüsünün mümkün olmadığının içselleştirilmesiyle ülkeler maske, dezenfektan, sağlık teçhizatı ve personeli hususlarında özellikle salgının yayıldığı ilk zamanlarda sıkıntıya düşmüş hatta ekonomik sorunlar baş göster-miştir. Böylece esnek çalışma ve uzaktan eğitim sadece yaygınlaşmayıp yegâne format hâline gelmiştir neredey-se. İşte Türkiye böyle bir dönemde ivedilikle bahsi geçen malzemelere ihtiyacı olan devletlere insani yardım elini uzatmıştır.
Türkiye 2020 Nisan’ına kadar 54 ülkeye test kiti, eldiven ve maske içeren çeşitli tıbbi malzemeler göndermiştir.7 Çin, İtalya, İspanya, Birleşik Krallık, ABD, Sırbistan, Kosova, Bosna Hersek, Karadağ, Kuzey Makedonya, Bulgaristan, İran, Irak, Gürcistan, Azerbaycan, Kolombiya, Afganis-tan ve PakisAfganis-tan Türkiye’nin yardım gönderdiği ülkelerden bazılarıdır (BBC News Türkçe 2020). Yukarıda da ifade edildiği üzere doğal afetlerin yanı sıra ekonomik sebepler gibi beşerî nedenlerin mağdur ettiği ihtiyaç sahiplerine yapılan yardımlar da insani yardım kategorisinde değer-lendirilmelidir. Bu sebeple doğal yahut beşerî sebeplerle çıkan bu pandeminin olumsuz etkilerini ortadan kaldır-maya ve insan hayatını kurtarkaldır-maya yönelik Türkiye’nin di-ğer ülkelere gönderdiği tıbbi malzemeler de insani yardım çerçevesinde değerlendirilmektedir.
Sonuç olarak pandemiden önce/sonra ve pandemi sırasın-da yapılan insani yardımlara sırasın-dair istatistik verilerine bakıl-dığında Türkiye’nin ilk akla gelen ülkelerden biri olması şaşırtıcı değildir. Bu anlamda Türkiye; TİKA, AFAD, Türk Kızılay ve çeşitli kurumları aracılığıyla sadece kendi bölge-sine değil uzak coğrafyalara da yardım eli uzatabilmiştir.
Ayrıca Türkiye’nin insani yardım konusunda çoğu kez eko-nomik anlamda kendisinden daha müreffeh ülkeleri geride bırakması, bu yardımları gönüllülük ilkesiyle gerçekleştirdi-ğini göstermektedir. Bunların yanında, kendisi de pandemi-den oldukça olumsuz etkilenen Türkiye’nin diğer ülkelerin yardım çağrılarına kayıtsız kalmaması da Türkiye’nin insani yardımlar konusundaki özverisinin ve hassasiyetinin somut delilleridir. Ancak gerek gelişmiş ülkelere bu yardımlarını arttırmaları konusunda örnek teşkil etmek gerekse dış ül-kelerdeki eğer varsa Türkiye’ye karşı yanlış algıları bertaraf etmek amacıyla bu yardımlarla kamu diplomasisinin de yerine getirilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu yöneliş sadece Türkiye’nin yumuşak gücünün gereği değil aynı za-manda akıllı gücünün de gereğidir.