Türkiye'nin Filistin İle Diplomatik İlişkileri ve Siyasi Destekleri

Türkiye'nin Filistin meselesine verdiği önemin çok büyük olmasıyla birlikte Türkiye'nin güçlü bir bölgesel rolü üstlenebilmesi için kendisine çizdiği yeni dış politikanın genel olarak Ortadoğu'nun meselelerine yönelik yaklaşım değişiklikleri kapsamında, Filistin meselesine yönelik olan yaklaşımlarında da dönüşüm yaşanmıştır. Bu durum; AK Parti döneminde Türkiye'nin tutumları ve tepkileri, diplomatik girişimleri, konuyla ilgili bazı konferansların Türkiye'de yapılması ve pratiğe dökülen bazı uygulamalarla net bir şekilde görülmektedir.177

Ayrıca Türkiye, Filistin meselesine olan destekleri kapsamında uluslararası toplumun İsrail'in davranışlarını kınayan kararlarına sahip çıkmıştır. Bununla birlikte; İşgal Ordusu'nun Kudüs başta olmak üzere Batı Şeria'dan çekilmesi, göçmenler meselesinin adil bir çözümünün bulunması, Doğu Kudüs'ün varlığında herhangi bir değişikliğin olmaması gerektiği ve Batı Şeria'da gerçekleştirilen siyonist yerleşimlerin inşa edilmesine karşı durma konularında hiç bir tutum değişikliğinde bulunmamıştır.178

Türkiye'nin Filistin ile olan ilişkileri kapsamında Dışişleri Bakanı Abdullah GÜL, 04 Ocak 2005 tarihinde FUY'nin Ramallah'daki ofisini ziyaret etmiştir. Filistinli yetkililerle buluşmasının ardından, İsrail'in Filistin Halkı'na karşı kullandığı; baskı ve ablukaya dayanan üsluplarının kendisine güvenlik veya rahatlık getirmeyeceğini belirterek

175 Aşraf SAMARA, “Cenin'deki Sinai Bölgesi”, Merkez Bissen Libuhus Ve Elİnma, Eylül 2011.

http://ar.bisan.org/content%8A%D9%86 ( رايأ ,ءامنلإاو ثوحبلل ناسيب زكرم ,"نينج يف ةيعانصلا ةقطنملا" ,ةرامس فرشأ 2011

, )

176 Samer HASSAN, S 87.

177 Cemal H. EL-Fadi, El-Tağyur Fi'l Nizam'il Siyasi El-Türki ve Aseruh Ala El-Dor'il İklimi Fi

Mantükat'il Şark'il Avsat, Ürdün: Dar'ul Haliic, 2019, S 264. ( يكرتلا يسايسلا ماظنلا يف ريغتلا ,يصافلا لامج

,طسولأا قرشلا ةقطنم يف يميلقلإا رودلا ىلع هرثآو ,جيلخلا راد :ندرلأا 2019 ص , 264 . ) 178 Mustafa Salah, 10.

51

güvenlik ve barışın en uygun yolunun ancak bağımsız Filistin Devleti'nin kurulmasıyla gerçekleşeceğini ifade etmiştir.179

Batılı ülkelerin, Filistin'in 2006 yılında gerçekleştirilen Parlamento Meclisi seçimlerini kazanarak hükümetin başına geçen Hamas Partisi'ne abluka uyguladığı dönemde, Türkiye'nin eski başbakanı Ahmet Davutoğlu, Hamas Hareketi'nin eski lideri Halit Mishal'ı Ankara'da karşılıyordu. Türk liderliği tarafından atılan bu siyasi adım ise Türkiye'yle stratejik ilişkileri iyi olan ABD'nin ve İsrail'in kızgınlığına ve iki ülkenin birkaç dairesinin eleştirmesine sebep olmuştur.180 Ayrıca Türkiye'nin Dışişleri Bakanlığı; bütün tarafları, Hamas Partisi'nin kazandığı demokratik seçimlerinin sonucuna saygı göstermeye davet etmiştir. Ayrıca, herhangi bir dış gücün Filistin yönetimine karşı ekonomik tedbirler uygulayarak yeni seçilmiş sistemi zayıflatıp başarısız olmasına sebep olmaya çalışmasının demokrasi ilkelerine aykırı olacağını ifade etmiştir. Türkiye'nin bulunduğu bu tutum ise direkt olarak ABD, AB ve İsrail'e karşı yönlendirilmiş bir uyarı olarak algılanmıştır.181

Türkiye'nin (AK Parti dönemi) Hamas'a yönelik olan kabulü ve bakışı birkaç unsura istinat etmektedir:

- Erdoğan, Türkiye olarak ABD ve diğer Batılı ülkeler gibi düşünmeyip Hamas Hareketi'nin terörist olmadığını gördüğünü ve BM'in kanunlarına dayanarak kendi topraklarını savunan bir direniş partisi olduğunu addettiğini sürekli olarak dile getirmektedir.

- Türkiye, Hamas'ın barış sürecine bağlatılması ve kendisine siyasi olarak bir fırsat verilmesi gerektiğini görmektedir; Erdoğan AL-Jazzera ile yaptığı görüşme esnasında “Yasser Arafat'a terör diyenler, sonradan kendisine Barış Ödülü'nü

verenlerdir” ifadesini kullanmıştır.¹⁸²

- Türkiye'nin Hamas Partisi gibi diğer İslami Partileri yataklık ederek desteklemesi ve AK Parti'nin Hamas ile aynı çıkış kaynağı ve düşünce yapısına sahip olması Hamas'ı daha yakın tutmasının sebeplerinden biridir.

179 Abir SABİT, El-İlakat'ül Türkiyye El-Filistiniyye Meba'l İnkisam El-Filistini, (Tarihsiz), S 3. (.3ص ,)خيرات نودب( ,ينيطسلفلا ماسقتلاا دعب ام ةينيطسلفلا ةيكرتلا تاقلاعلا ,تباث ريبع

180 Ali AL-ZAYKAM, S 161; Fetiha LEYTİM, S 215.

181 Arabi MUHAMMED, S 97.

182 Ahmed MANSOUR, El-Vadd El-Dahili Ve'l Siyasa El-Hariciyye El-Türkiyye, Benemij Bila Hudud, Katar: AL-JAZZERA, (12.01.2011). ( ,ةيكرتلا ةيجراخلا ةسايسلاو يلخادلا عضولا :ناغودرأ عم ينويزفلت ءاقل ,روصنم دمحأ

جلا ةانق :رطق ,دودح لاب جمانرب ,ةريز

12.01.2011

52

Böylece Türkiye'nin AK Parti döneminde Filistin meselesi üzerindeki tutumları kapsamında Hamas Partisi'ne yönelik olan yeni yaklaşımlarına bakılarak 2002 yılından önceki hükümetlerin başındaki devlet adamlarının tutumlarıyla karşılaştırıldığında Batı'ya yönelme politikasını izlediklerinden dolayı Filistin sahasında bulunan partiler ile doğrudan ilişkileri kurmaya hiç çabaları olmamıştır. Ayrıca, Hamas Partisi'nin seçimleri kazanmasının ardından Ocak 2006 tarihinde Halit Mishal'ın Türkiye'ye yapılan ziyaretinin içsel ve dışsal olarak eleştirilmesinden sonra 2002 yılında 10. Cumuharbaşkanı olarak görevlendirilen, İsrail'in İkinci Filistin İntifadası esnasında aşırı güç kullanımını sert sözlerle kınayan ve CHP'ye yakın olmasıyla bilinen Ahmet Necdet Sezer 7-8 Hazira 2006 tarihlerinde Filistin'e yaptığı ziyaret kapsamında Filistin Başkanı ABBAS'ı ziyaret ederek Filistin Hükümeti'nin yeni seçilmiş olan İsmail Hania'yla buluşmamıştır.183

Bu yaklaşımdan ise anlaşılıyor ki; AK Parti döneminde yürütülen dış politikanın belirleyici unsurlarından biri olan bütün taraflarla ilişki kurma unsuru ancak AK Parti'nin yürütmeye özen gösterdiği bir unsurdur.

Türkiye'nin yukarıda zikredilen tutumlarından anlaşıldığı üzere AK Parti döneminde Filistin meselesine yönelik yaklaşımının, daha önceki dönemlerde hassasiyetle izlenen politikalar ve yaklaşımlardan olumlu farklarının olduğu görülmektedir. Türkiye'nin AK Parti'nin gelmesiyle birlikte yeni dış politikasının, Filistin meselesi başta olmak üzere bölgenin diğer meselelerine karşı bağımsız yaklaşımları olmaya başladığı görülmüştür. AK Parti'nin Hamas'la olan iyi ilişkileri, Türkiye'nin Hamas'ı barış sürecine dahil olarak “1967 toprakları” üzerinde bir Filistin Devleti'nin kurulmasını kabul etmeye ikna edebilmesine neden olmuştur.184 Bu sırada da Türkiye, eş zamanlı olarak Filistin meselesinin diğer taraflarıyla dengeleyici bir politika izlemeye çalışmıştır. Nitekim, Gazze'yi yöneten Hamas ile iyi ilişkiler sürdürmesiyle birlikte farklı alanlarda resmi olarak FUY ve başkanı olan Mahmut Abbas ile iyi ilişkiler kurmuştur.185

Ayrıca, Türkiye'nin AK Parti döneminde Filistin meselesine yönelik tutum değişikliği 2008 yılının sonlarında Gazze'ye karşı yapılan saldırı esnasında kendini göstermeye

183 Samar HASSAN, S 53.

184 Arabi MUHAMMED, S 96.

53

başlamıştır. Nitekim Erdoğan, Hamas Hareketi'ni savunarak İsrail aleyhine sert tepkilerde bulunmuş ve Gazze'de savaş suçları uyguladığını dile getirmiştir.186

Türkiye'nin Filistin meselesine yönelik olan yaklaşımları bağlamında bazı meseleler üzerinde sürdürmeye çalıştığı siyasi rol kısıtlı veya sınırlı olsa bile bölgede diplomasi ve siyasi olarak, askeri desteği olan İran gibi bazı ülkelerin rolünden daha etkili olmuştur; İranlı analizci olan Şemsulvaaizin'e göre, Türkiye Gazze olaylarında diplomasi sektöründe İran'dan daha etkili ve başarlı olmuştur. Türkiye'nin BMGK'deki geçici üyeliği ve bölge ülkeleri ile olan ilişkileri, diplomatik açıdan bölgedeki nüfuzunu ve gücünü artırmaktadır.187

Türkiye'nin, Filistin davasının bazı meseleleri üzerinde kendi arabuluculuğunu aktif hale getirme çabaları kapsamında Hamas'ın askeri kanadı olarak bilinen Al-Kassam Tugayları'nın eline düşen İsrailli asker Gilat Şalit ile İşgal habishanelerinde kalan Filistinli esirler arasında esir değişim anlaşmasının gerçekleştirilmesi için birkaç kez diplomasi çabası olmuştur. Bu bağlamda rolü daha etkili olan Mısır'ın arabuluculuğuyla yan yana hareket ederek arabuluculuk görüşmelerine katılma isteğini sunan Türkiye, Katar ile birlikte Suriye'nin başkenti olan Şam'da bulunan Hamas Siyasi Ofisi'nin üyeleri ile bir araya gelerek görüşmüşlerdir 188 ve Hamas'ın liderlerinden biri olan Müşir Al-Masri, Türkiye'nin Şalit meselesindeki arabuluculuk çabalarına dahil olmasından bahsederken; “Bütün dosyalarda düşmana karşı bir birlik baskısı olması için esirler

takas meselesi üzerindeki arabuluculuğun çerçevesi genişlemeli” ifadesini

kullanmıştır.189 Ayrıca 18 Ekim 2011 tarihinde Mısır'ın doğrudan ana arabuluculuğuyla imzalanan esir değişim anlaşması aradından özgürlüğüne kavuşan 1024 esirden

186 Ali AL-ZAYKAM, S 161.

187 Davut TURAN, “Gazze Operasyonu Işığında İran'ın İsrail-Filistin Sorununa Yaklaşımı”, Ortadoğu

Analiz, , Cilt: 1, Sayı: 2, Şubat 2009, S 51.

188 İyad KUTUP, El-Nizamein El-İktisadi Ve'l Siyasi El-Türki Fi Zil Hizb'İl Adale Ve'l Tenmiyye Ve

İnikassetüh Ala El-İlaka'ti MA Suriye, Suriye: El-Ekaddiniye El-Suriyye El-Devliyye, 2009, S 16. ( دايإ

,بطق ةلادعلا بزح لظ يف يكرتلا يسايسلاو يداصتقلإا نيماظنلا ةيروس عم ةقلاعلا ىلع هتاساكعناو ةيمنتلاو ةيميداكلأا :ايروس , ,ةيلودلا ةيروسلا 2009 ص , 16 . )

189 Salah CUMA ve Kifah ZİBON, “Mısır Te'mel İlan El-Tehdi'e Gadden..Ve Hamas Tetevaka İtifaken Müşerifen Bad Husulaha Ala Damanat”, El-Şark Al-Avsat, Sayı: 11030, 08.02.2009.

http://archive.aawsat.com/details.asp?section=4&article=506160&issueno=11030#.XLUWkvnXLIU (16.04.2019). ( ىلع اهلوصح دعب »افرشم« اقافتا عقوتت سامحو ..ًادغ ةئدهتلا نلاعإ لمأت رصم" ,نوبز حافكو ةعمج حلاص ,"تانامض طسولأا قرشلا :ددعلا , 11030 , 08.02.2009 . ).

54

Türkiye'nin 11 esiri yataklık etmesinden bu mesele üzerinde geçekleştirilen arabuluculuğa katıldığı anlaşılmaktadır.190

Bununla birlikte, 2007 yılında Hamas ile El-Fetih arasında Gazze Şeridi'nde meydana gelen anlaşmazlık ortadan kalkması ve bir mutabakat anlaşmasının gerçekleşmesi için Erdoğan, birkaç kez Türkiye'nin bu mesele için arabuluculuk yapmaya hazır olduğunu dile getirmiştir.191 Ayrıca, 31 Mayıs 2010 tarihinde Mavi Marmara Gemisi'ne yapılan askeri saldırı, Türkiye'nin Filistin meselesine yönelik olan rolünde önemli bir değişim noktası olarak algılanmış ve kendisini Filistin davasının meselelerine daha çok yakınlaştırmıştır; bu bağlamda 7 Haziran 2010 tarihinde Erdoğan, Hamas ve EL-Fetih arasındaki mutabakat için aktif bir rol oynamakta hazır olduğunu ve Hamas'ın Ankara'nın yapılacak arabuluculuğa katılımını kabul ettiğini de açıklamıştır. Mısır Başkanlığı sözcüsü olan Süleyman Awad Türkiye'nin Filistin Mutabakatı meselesindeki rolünün Mısır'ın rolünü tamamladığını ve aksine onu destekleyeceğini de açıklamıştır.192

Kahire'de 4 Mayıs 2011 tarihinde Türkiye'nin eski dışişleri bakanı Ahmet Davutoğlu'nun katılımıyla birlikte Filstin Mutabakatı imzalanmıştır. Buna rağmen Türkiye, rolünü aktifleştirmeye çalışırken kendisini bazı meselelerde Filistin davası üzerinde tarihi yaklaşımı olan Mısır'ın ana rolü ile karşı karşıya hep bulmuştur.193 Bu durum ise, Türkiye, Filistin meselesine yönelik olan rolünü ve arabulucuk çabalarını aktif ve etkili hale getirmeye çalışırken; karşılaşılan dış zorluklardan bir tanesidir. (Üçüncü bölümde ayrıntılı olarak dış ve iç zorluklardan bahsedilecektir).

Ayrıca Mısır'ın arabuluculuğuyla 2014 yılında imzalanan mutabakat anlaşması ardından Hamas ve El-Fetih Partilerini kapsayan Filistin Ulusal Birlik Hükümeti'nin kurulmasına rağmen hala çözülemeyen birkaç problemden dolayı sağlam bir mutabakat sağlanamamıştır ve böylece 29 Ocak 2019 tarihinde Ulusal Birlik Hükümeti

 Hamas'ın esir değişim görüşmeleri esnasında 1948 Filistin toprakları ve Kudüs'ten hapishanelerde kalan esirlerin tahliye edilmesi konusunda ısrarcıydı fakat İşgal Devleti tarafından hep reddedilmiştir. Sonra da imzalanan anlaşma kapsamında Türkiye, Katar, Mısır ve Ürdün gibi eşlik teklifinde bulunan ülkelere belli sayıda esirler uzaklaştırılmıştır. İhtifa'a Bi'tebedül Ve Avasim Testekbil El-Mübaddin, AL-Jazeera, 19.10.2011. https://aljazeera.net/news/arabic/2011/10/19 (16.04.2019). ( ,نيدعبملا لبقتست مصاوعو لدابتلاب ءافتحا ,تن ةريزجلا 19,10,2011 . ) 190 Samar HASSAN, S 57. 191 Tıbbi LAHASAN, S 284. 192 Mühsein SALİH, S 43-44. 193 Samar HASSAN, S 61.

55

çözülmüştür.194 Buna rağmen Türkiye'nin bu mesele üzerinde bulunduğu arabuluculuk teklifleri ve bazı meselelerdeki diplomasi çabaları, kendisinin Ortadoğu'ya yönelik olan yeni dış politikası kapsamında bölgeye yönelme derecesinin ne kadar derin olduğunu göstermiştir.195

Son zamanlarda Türkiye ve Filistin arasında düzenlenen üst düzey ziyaretler çoğalmıştır; Filistin Başkan Abbas, 12 Ocak 2015 tarihinde Türkiye'ye resmi ziyaret düzenlemiş ve 14 Nisan 2016 tarihinde İstanbul'da düzenlenen İİT'nin Kudüs Zirvesi'ne katılarak Erdoğan ile bir araya gelmiştir. Ayrıca Filistin dışişleri bakanı Riad Malki, Filistin halkının adına 11 Ağustos tarihinde Türkiye'nın halkıyla dayanışmasını sergilemek üzere resmi ziyaret gerçekleştirmiştir.196

Böylelikle yukarıda söz edildiği üzere karşılıklı üst düzey ziyaretlerde bulunulan ifadeler ve tepkilerle; Türkiye'nin, AK Parti'nin izlemeye başladığı politika sonucunda Filistin meselesine verdiği öncelik, Filistinliler'e yönelik olan tutumları ve başlıca siyasi, diplomatik ve ekonomik olmak üzere birçok alanda verdiği destek ve esir değişim meselesi gibi bazı meseleler üzerinde kendi arabuluculuk yapma gayretinin, 2002 yılından önceki dönemlerde izlenen yalnızlık ve “Bekle-Gör” politikası çerçevesinde izlenmiş olan yaklaşımlardan çok farklı ve Filistinliler'in birçok konuda yararına olduğu anlaşılmaktadır.