Filistin ile İktisadi İlişkileri ve Yardımları

Türkiye’nin AK Parti hükümeti döneminde Filistin meselesine verdiği önem daha çok artmıştır. Özellikle Türkiye'nin Filistin meselesinin olaylarında çok önemli bir rol oynamasını sağlayan yeni bölgesel nüfuzudur.144 Dolayısıyla Türkiye Hükümeti'nin ekonomik kalkınma yardımları resmi olarak, Türk İşbirliği Ve Koordinasyon Ajansı'nın (TİKA) Filistin topraklarında ilk ofisini 2 Mayıs 2005 tarihinde kurmasıyla başlamıştıır.145

AK Parti Hükümeti'nin son yıllarda Filistin topraklarında yapılan projeleri destekleyen hayır ve yardım cemiyetlerinin şubeleri orada açtırılmıştır. Bunlardan bazıları İnsani Yardım Vakfı (İHH), Gazze'de “Kardeşler Sınır Tanımaz” sloganıyla çalışan Yardımeli Derneği, Türk İşbirliği Ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) 146 ve Türk Kızılay Cemiyeti’dir. Buna ek olarak, Filistin topraklarında bulunan birkaç sivil kurumun ana gelir kaynağı Yardımlaşma ve Dayanışma (Cansuyu), Sadakataşı Derneği, Hayrat Yardım Derneği, AFAD ve Türkiye Diyanet Vakfı gibi birkaç Türk cemiyetten gelmektedir.¹⁴⁷ Böylece Türkiye'nin bu kurumların Filistin topraklarında kurulmasıyla birlikte Filistin'e yönelik olan ilgisi yükselmiştir.148 Dolayısıyla bu kurumların niteliği Türkiye'nin Filistin meselesi üzerinde aktif olan siyasi rolüyle uyumlu olmakta ve hükümete bağlı olarak Filistin topraklarında hizmet vermektedir.149 Bu kurumların

141 Samer HASSAN, S 45.

142 Orhan BATTIR, “Türk İnsani Dplomasi Faaliyetleri ve Filistin”, Filistin Meselesi ve Türkiye

Uluslararası Kongresi, Özet Bildiri Kitapçığı, 20-22 Ekim 2017, S 32. 143 Samer HASSAN, S 45.

144 Ali AL-ZAYKAM, “Al-Tağyürat Al-Siyasi Al Türkiye Fi Zil Hükmi Hizb Al-Adala Ve Al-Tanmiye (2002-2016)”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Al-Cezayir: Muhammed Hadir Üniversitesi, 2017, S 136. ريغ ريتسجام ةلاسر( ,"2016-2002 ةيمنتلاو ةلادعلا بزح مكح لظ يف ةيكرتلا ةيسايسلا تاريغتلا" ,مقيزلا يلع ةروشنم ,رضيخ دمحم ةعماج :رئازجلا ,) 2017 ص , 136 ) 145 Samar HASSAN, S 90. 146 Yahya AYAŞ, (2018).

147 Haydar ORUÇ, “Türkiye'nin İsrail, Filistin ve Ürdün Politikası 2016”, Türk Dış Politikası Yıllığı 2016, S 303.

148 Fetiha LEYTİM, S 214.

42

Filistin topraklarında 2010-2017 yılları arasında gerçekleştirdiği projeleri ve orada bulunan bazı sivil toplum kuruluşlarının bütçesini ve mevcut olan projelerini desteklemek amacıyla yapılan yardımların miktarı aşağıda bulunan Tablo 2'de gösterilmektedir.

Tablo 2:

Bazı Türk Cemiyetlerinin Yapılan Yardımlar 2010-2017

Cemiyetin Adı Milyon ABD Doları

TİKA 2013 2014 2015 2016 69.5 66 30 43.5 Türk Kızılayı 27 AFAD 2010 2011 2012 2017 34 İHH 2010-2017 25

Türkiye Diyanet Vakfı 2013-2017

10

Sadakataşı 2013-2017

7

Hayrat 2015-2017

130.000

Kaynak: Anadolu Ajansı 23.12.2017

Türkiye'nin 2006 yılından beri Gazze Şeridi'ne karşı uygulanan ablukayı kaldırma çabaları kapsamında 31 Mayıs 2010 tarihinde insani yardımları götüren ve üzerinde 37 ülkeden gelen siyasetçiler, hukukçular ve düşünürleri taşyan Mavi Marmara Gemisi İHH tarafından gönderilmiştir, halbuki İsrail'in o gemiye karşı düzenlediği saldırı ardından 9 Türk vatandaş şehit edilmiştir.150 Bu olayın soncunda da iki taraf arasında olan siyasi ve stratejik ilişkiler gerginliğe uğramıştır; (Üçüncü bölümde AK Parti döneminde İsrail ile olan ilişkilerden bahsedildiğinde Mavi Marmara Gemisi olayının ardından yaşanan gerginliğin detaylarından söz edilecektir).

2011 yılında Filistinliler'e sağlık hizmetlerini sunmak amacıyla Gazze'nin ortasında inşa edilmeye başlanılan Türk-Filistin Dostluk Hastanesi, 35 milyon dolarlık destekle birlikte son teknoloji sağlık standartları sağlanarak kurulmuştur. Ayrıca Batı Şeria'da bulunan Tubas Şehri'nde, Tubas Türk Hastanesi 2013 yılında hizmete girmiştir. İnşa

43

edilen bu hastanelerle birlikte mevcut olan 32 hastaneye destek verilmiş ve 15 ambulans, 10 devlet hastanesine yardım edilmiştir.151

Buna ek olarak, Filistin Polis Teşkilatlarının yeniden yapılandırılması kapsamında; son 8 yılda Türkiye ve Filistin'de geçekleştirilen 100 eğitime katılan yaklaşık 1000 Filistinli polise eğitim verilmiştir.152

Böylece TİKA, 2005 – 2018 yılları arasında Batı Şeria'da 332 proje, Gazze'de 130 proje ve Kudüs'te 81 proje olmak üzere Filistin topraklarında toplamda 543 proje gerçekleştirmiştir.153

Türkiye, Katar ile birlikte Filistin'de gerçekleştirilen projelere en çok yatırım yapan ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır. TİKA'nın 2010-2016 yılları arasında Türkiye'nin yurtdışına yapmış olduğu yardım miktarına dair hazırlanan verilerine göre Filistin'e yapılan yardımların miktarı 313 milyon dolardır 154 ve 2013-2017 yılları arasında kendi hükümet kuruluşları üzerinden resmi olarak Filistin'e yapılan insani yardımların meblağı 243 milyon dolara ulaşmıştır.155

Türkiye 17 Aralık 2007 tarihinde Paris'te düzenlenen Bağışçılar Ekonomik Konferansı'na Filistin Hükümeti tarafından sunulan gelişme planını destekleme kapsamında FUY'ne kalkınma yardımı olarak 150 milyon dolar sunacağı taahhüdünde bulunmuştur.156 2014 yılında da Üçüncü Gazze Savaşı’nın ardından, Kahire'de düzenlenen Filistin ve Gazze'nin Yeniden İnşası Konferansı'nın çıktıları kapsamında 2014-2017 arası gerçekleştirileceği kararlaştırılan plana istinaden yardım edeceğini taahhüt ettiği 200 milyon dolarlık tutarın 138.3'ünü 2016 yılının sonunda

151 Türk İşbirliği Ve Koordinasyon Ajansı (TİKA), “Filistin Proje ve Faaliyetler”, Ankara, 2016, S 3-4.

152 “Filistin Proje ve Faaliyetler”, S 36.

153 Asad FIRAT, TİKA El-Türkiye Tünefiz 543 Meşrü'an Tenmeviyen Ve İnsaniyen Fi Filasstin Münzü Senet 2005, İstanbul: Anadolu Ajansı, 22.07.2018, https://www.aa.com.tr/ar/ (11.04.2019) ( اكيت ,تارف دعسأ

ذفنت ةيكرتلا 543 ماع ذنم نيطسلف يف ًايناسنإو ًايومنت ًاعورشم 2005 ,لوصانلأا ةلاكو :لوبنطسا , 22.07.2018 . ).

154 İhsan EL-FEKİH, “Müsadat Türkiye Fi Biled'il Müslimin Ve'l Arab? Tevesil Ve Arkam”, Türk Press, 15.04.2018: https://www.turkpress.co/node/47918 (11.04.2019). ( نيملسملا دلاب يف ايكرت تادعاسم" ,هيقفلا ناسحإ ,"..ماقرأو ليصافت ؟برعلاو سرب كرت , 15.04.2018 . )

155 Ali AKAN, El-Şeb El-Türki Ala Hutta Hükümetihi Fi Müsenedeti'l Filistiniyin, Anadolu Ajansı, 14.12.2017, https://www.aa.com.tr/ar/ (11.04.2019). ( ةدناسم يف هتموكح ىطخ ىلع يكرتلا بعشلا" ,ناكآ يلع

,لوصانلأا ةلاكو ,"نيينيطسلفلا 14.12.2017

. )

156 Filistin'e 3 yıl içinde 7.4 milyar dolar yardım, CNN Türk, .12.2007,

https://www.cnnturk.com/2007/dunya/12/17/filistine.3.yil.icinde.7.4.milyar.dolar.yardim/412627.0/index. html (11.04.2019).

44

göndermiştir.157 Ayrıca, TRUMP'ın işgal altında olan Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak ilan etmesinin ardından, Türkiye Hükümeti ile Filistin Devleti Hükümeti arasında imzalanan Destek Anlaşması'nın yürürlülüğe girişi kapsamında Türkiye, Filistin Hükümeti'ne 10 milyon dolar göndermiştir.158 Aşağıda bulunan Tablo 3 Türkiye tarafından 2005-2010 yılları arasında yapılan yardımları kapsamaktadır.

Tablo 3:

Türkiye'nin Uluslararası Yardımlara Göre 2005-2010 Yılları Arasında Yardımları (ABD Doları)

Yıl Uluslararası Yardımlar Türkiye'nin Yardımları Türkiye'nin Uluslararasına Göre Oranı 2005 514,002,134 250000 0.05 2006 380,574,032 505000 0.13 2007 336,306,446 2160000 0.64 2008 879,916,302 23,467,666 2.67 2009 629,070,058 77,229,552 12.28 2010 2,487,871,636 5,194,698 0.21 Toplam 5,227,740,608 108,806,916 Yüzlük Oranı 2.08

Kaynak: Türk İşbirliği Ve Koordinasyon Ajansı (TİKA)

157 Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Ülkemizin Filistin’e Yardımları”, Hk No: 198, 19 Haziran 2017: http://www.mfa.gov.tr/no_-198_-ulkemizin-filistin_e-yardimlari-hk_.tr.mfa (11.04.2019).

158 Yahya AYAŞ, Hekeze Tüsahim Türkiye Fi De'mi El-Mizaniyet'il Filistiniyye, 12 Ocak 2018,

https://arabi21.com/story/1063334/ (04.04.2019). ( ,")ماقرأ( ةينيطسلفلا ةينازيملا معد يف ايكرت مهاست اذكه " ,شايع ييحي 12

رياني 2018 )

45

Grafik 1:

TİKA'nın Verilerine Göre Yapılan Yardımlarının Miktarı (2005-2016)

Kaynak: Türk İşbirliği Ve Koordinasyon Ajansı (TİKA)

2005 yılında TİKA'nın, Ramallah Şehri'nde bir şubesinin kurulmasıyla birlikte yürürlülüğe girmiş olan insani ve kalkınma yardımlarının Grafik 1'de yer alan miktarlarına bakıldığında başladığından beri Filistin topraklarında yaşanan olaylara göre nasıl yükseldiği fark edilmektedir. 2009 ve 2014 yıllarında yaşanan savaşlardan sonra yardımların miktarında arttığı ve bu artışın sebebinin meydana gelen bazı olaylar olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye'nin (AK Parti Hükümeti dönemi) bu yıllarda yaşanan savaşları sert sözlerle kınaması ve siyasi olarak kınama yollarını kullanmasıyla birlikte, Filistin meselesinde izlenen politika ve yaklaşımları ile uyumlu hale gelen insani ve kalkınma yardımlarını yoğunlaştırma anlayışını sürdürmektedir.

Nitekim yukarıda zikredilen insani ve ekonomik desteklerden; Türkiye'nin (AK Parti Hükümeti dönemi) Filistin meselesine yönelik izlediği yaklaşımları çerçevesinde yukarıda söz edilen kurumların Filistin topraklarında hizmet vermeye çalışmakta olduğu, Türkiye'nin siyasi rolünü destekleyerek onun Filistin'deki varlığını sağlamlaştırıp derinleştirmeye çalıştığı, bu kurumların niteliğinin Filistin meselesi lehine amaçları elde etmeye çabaladığı ve yapılan yardımların Türkiye'nin bazı sebeplerden dolayı (Üçüncü bölümde ayrıntılı olarak bahsedilecektir) sınırlı kalmış olan siyasi rolünü, pratikte destekleme anlayışı kapsamına girdiği anlaşılmaktadır. Üstelik

250000 505000 2160000 23,467,666 77,229,552 5,194,698 69,500,000 66,000,000 30,000,000 43,500,000 0 10000000 20000000 30000000 40000000 50000000 60000000 70000000 80000000 90000000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2013 2014 2015 2016

TİKA'nın Verilerine Göre 2005-2016 Yılları arasında Yapılan Yardımlarının Miktarı

46

yukarıdaki Tablo 2 ve Grafik 1'de geçen rakamlardan anlaşıldığı üzere bu desteklerin büyüklüğü ve niteliğine bakılarak 2002 yılından önceki dönemlerle karşılaştırıldığı takdirde Türkiye'nin bundan öncesinde, daha önceki bölümde bahsedildiği gibi, bu alanlara yönelik mukayese edilebilecek bir rolü ya da desteği olmamıştır. Üstelik daha öncesinde resmi biçimde Filistin'e düzenli bir şekilde yıllık olarak yapılan bir yardım bulunmadığından, o döneme ait olabilecek herhangi bir tablo bulunmamaktadır.