İki ülke Arasında Olan Ticaret Değişimi

Türkiye ile Filistin arasındaki ticari ilişkiler, 2004 yılında Serbest Ticaret Anlaşması'nın imzalanmasının ardından son yıllarda Türkiye'nin Filistin'e yaptığı ihracatların fark edilecek şekilde artmasıyla yeni bir döneme girmiştir. Bu anlaşma iki ülkenin, farklı alanlarda yaptıkları birçok ekonomik işbirliğinin esasını oluşturmuştur.159

Bu bağlamda Türkiye'nin Filistin'e yapılan ihracatlarının değeri, 2006 yılında 92.5 milyon dolardan 2012 yılında 233.8 milyon dolara yükselmiş ve 2013 yılında 289 milyon dolardan ¹⁶⁰ 2014 yılında 324 milyon dolara ulaşmıştır¹⁶¹, ki 2017 yılında ise 579 milyon dolara yükselerek artış kaydetmiştir.162 Bu bağlamda da Türkiye Filistin'e ihracat yapan en büyük üçüncü ülke olarak Filistin'in 2017 yılında 5.854 milyon doları oluşturan ithalatlarının 163 %9.9'unu oluşturmuştur.164

Böylelikle, Filistin ile Türkiye arasında gerçekleştirilen ticari değişimin büyüklüğü iki ülke arasında 2004 yılında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması ardından 2005-2015 yılları arasına uzanan dönem

159 Merkez El-Ticare El-Filistini (PALTRAD), “Te'ziz El-Tebedül El-Tücari Bein Türkiyye Ve

Filastin: Ziadet El-Sadirat El-Filistiniyye İla Türkiye”, Ramallah, 2014, S 1. ( لاب-ينيطسلفلا ةراجتلا زكرم " ,يرت قرو ايكرت ىلإ ةينيطسلفلا تارداصلا ةدايز :نيطسلفو ايكرت نيب يراجتلا لدابتلا زيزعت :فقوم ة , الله مار ," 2014 ص , 1 . )

160 “Te'ziz El-Tebedül El-Tücari...”, S 1.

161 Tasneem AL-ZEYEN, “İlakat'ül ktisadiyye Filistiniyye EL-Türkiyye: Kabl Ve Ba'd El-İtifak..Keyife Yebdü Hal Kitaa Gazze”, Dünya El-Vatan, 26.06.2016,

https://www.alwatanvoice.com/arabic/content/print/939524.html (31.03.2019). ( تاقلاعلا" ,نايزلا مينست ,"؟ ةزغ عاطق لاح ودبي فيك ,قافتلاا دعبو لبق :ةيكرتلا ةينيطسلفلا ةيداصتقلاا

,نطولا ايند

26.06.2016

, )

162 Bil-Arkam.. Ala 5 Duval İstevrada Minha El-Filistiniyun Fi 2017, Ramallah: El_İktisadi, 10.12.2018.

http://www.aliqtisadi.ps/article/ (01.04.2019). ( :هلاا مار ,2017 يف نوينيطسلفلا اهنم دروتسأ لود 5 ىلعأ...ماقرلأاب ,يداصتقلاا

10.12.2018

. )

163 El-Neteij El-Eveliyye Lisadirat Ve'l Veridat El-Siliyye El-filistiniyye Liam 2018, Ramallah: El-Cihaz El-Merkezi Lilİhsa El-Filastini, 2018, http://www.pcbs.gov.ps/Portals/_Rainbow/Documents/A-Ftrade%202018.html (01.04.2019). ( زاهجلا :الله مار ,2018 ماعل ةينيطسلفلا ةيعلسلا تادراولاو تارداصلل ةيلولأا جئاتنلا

,ينيطسلفلا ءاصحلإل يزكرملا 2018

. )

164 El-Sadirat El-Filistiniyye Tetehata Haciz El-Milyar Dolar LiAval Merre, Nablüs: Wafa, 01.11.2018. S 1; (1ص ,01.11.2018 ,افو :سلبان ,ةرم لولأ رلاود رايلملا زجاح ىطختت ةينيطسلفلا تارداصلا)

47 9.98^35.56 48.44 141.67 65.91 58.98 61.28 96.47^116.67 120.67 92.53 82.02 68.51 113.81 179.11^214.72 233.14^289.17 324.51 379⁴⁰⁰ 579 0 100 200 300 400 500 600 700 1 9 9 61 9 9 71 9 9 81 9 9 92 0 0 02 0 0 12 0 0 22 0 0 32 0 0 42 0 0 52 0 0 62 0 0 72 0 0 82 0 0 92 0 1 02 0 1 12 0 1 22 0 1 32 0 1 42 0 1 52 0 1 62 0 1 7 içerisinde %771 oranıyla yükselmiştir.165 Fakat yeni gelişen bu ticari değişim kapsamında Türkiye'nin Filistin'e yaptığı ihracatlara göre Filistin'in Türkiye'ye yaptığı ihracatlar geride kalmıştır: 2006 yılında 275 bin dolardan166 2012 yılında 833 bin dolara yükselmiş ve 2014 yılında artış göstererek 3 milyon dolara ulaşmıştır.¹⁶⁷ Bu miktar, Filistin'in 1,097 milyon dolardan oluşan ihracatlarının %0.36'ını oluşturmaktadır 168 ve böylece Filistin'in Türkiye'ye ihracatında artış görülmeyerek beklenen seviyeye ulaşılmamıştır.

Grafik 2:

Türkiye'nin Filistin'e Yapılan İhracatlarının Miktarı (1996-2017)

Kaynak: PCBS total trade.

Grafik 2'te kaydedilen rakamlardan anlaşıldığı üzere AK Parti'nin iktidara gelmesinden sonra Filistin'e yönelik izlemeye başladığı politikanın içerdiği yaklaşımlar kapsamında, Türkiye'nin Filistin ile arasında ticaret değişimi ve ilişkileri artış göstermeye başlamıştır. Grafikte görüldüğü gibi; 2004 yılında iki ülke arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması'ndan bu yana her yıl ihracat oranında yükselme kaydedilmiştir. Daha önceki dönemlere bakıldığında ise, uygulanan politikalara bağlı olarak 1994 yılında

165 Suhib ABED, Filastin Ve Türkiyye Ala Tavilet'in Vahide Liteşcii El-Tebedül El-Tücari Ve'l İkitisadi, İstanbul: Anadolu Ajansı, 08.11.2016, https://www.aa.com.tr/ar/92 (31.03.2019). ( ايكرتو نيطسلف" ,دبع بيهص

,لوصانلأا ةلاكو :لوبنطسا ,"يداصتقلااو يراجتلا لدابتلا عيجشتل ةدحاو ةلواط ىلع 08.11.2016

: )

166 Maher AL-TABBA, “El-Tebedül El-Tücari El-Filistini El-Türki Bein El-Vaki'i Ve'l Ma'muul”, (Tarihsiz), Kütahya: Filistin Halkı Dostları Derneği, http://filistinder.org.tr/ar/h=165?%E2%80%9E-%C2%B1-%C2%B1-%E2%80%9E-%E2%80%9E-%C2%A7-%E2%80%9E (31.03.2019). ( يراجتلا لدابتلا .)خيرات نودب( ,ةيهاتوك ,ينيطسلفلا بعشلا ءاقدصأ ةسسؤم ,لومأملاو عقاولا نيب ينيطسلفلا)

167 PALTRAD, “Te'ziz El-Tebedül El-Tücari...”, S 1.

168 Merkezi Lilİhsa El-Filastini, (2018).

48

Filistin Hükümeti'nin kurulmasına rağmen Türkiye'nin 1994-2002 yılları arasında ticari açıdan Filistin ile kurulan ilişkilerinin istenen seviyeye ulaşmadığı ve çok az sayıda ortaklığın yapıldığı görülmüştür. Böylece Türkiye ile Filistin arasındaki ticari ilişkilerde kaydedilen artışa bakıldığında, iki dönem arasında büyük farklılık gözlemlenmiş olmaktadır.

Bununla birlikte, Filistin ile Türkiye arasında olan ticari ilişkilerde birkaç zorlukla karşılaşılmaktadır. Filistin'in, Türkiye'ye yönelik ihracatlarının çok düşük olmasına neden olan bu birkaç zorluğun neler olduğu zikredilecektir169:

- Filistin'in Gazze Şeridi'ne karşı uygulanan abluka.

- İşgal Devleti’nin, Filistin'in bütün sınır kapılarını kontrol ederek Filistin’in ürünlerinden bazılarının ihraç edilmesine müsaade etmemesi.

- İşgal Devleti tarafından ithalat ve ihracat hareketleri üzerine baskı ve engellerin konulması.

- İşgal Devleti tarafından uygulanan gümrük sistemi sebebiyle, Filistin ile Türkiye arasında gerçekleştirilen ticaret değişimi ve hareketlerinin karşılaştığı birçok zorluğun bulunması; bu sisteme ilaveten fiyatların ödenmesi iki ülke arasındaki ticaret değişiminin mali yükünün yükselmesine neden olması.170

- Türkiye tarafından ihracat belgelerinin onaylanmasının gecikmesi ve Filistin'in bazı ürünleri üzerindeki gümrük vergisinin kaldırılmaması.171

- Filistin'in ürünlerinin, Türkiye'nin pazarlarına girip oradaki Türk ürünleri arasındaki rekabetin yüksek olması ve propaganda yapılması için imkânlarının yeterli olmaması.172

Yukarıda bahsedilen nedenlerden dolayı Filistin'in Türkiye'ye ihraç edilen ürünlerinin miktarı az olmuştur. Buna rağmen iki ülke arasında gerçekleştirilen ticaret değişiminin, belirtilmiş olan Grafik 2'te göründüğü üzere daha önceki yıllara göre artış gösterdiği ve yükselmeye devam ettiği görülmektedir. Bu durum ise Türkiye'nin 2002 yılında AK

169 Maher AL-TABBA, “El-Tebedül El-Tücari El-Filistini..”.

170 İrtifaa Heccm El-Tebedül El-Tücari Bein Türkiye Ve Filastin, Türk Press, 18 Mart 2016

http://www.turkpress.co/node/19728 (31.03.2019). ( 18 ,سرب كرت ,نيطسلفو ايكرت نيب يراجتلا لدابتلا مجح عافترا سرام

2016 )

171 Maher AL-TABBA, Hecm El-Tebedül El-Tüceri MA Türkiye Min'am 2006 hatta 2014 Ve

Keyfiyet Tatvirü, Gazze: Beyit'ül Hikme, 2016, S 9. ( ىتح2006 ماع نم ايكرت عم يراجتلا لدابتلا مجح ,عابطلا رهام

2014 هريوطت ةيفيكو زغ , ,ةمكحلا تيب :ة 2016 ص , 9 . )

49

Parti Hükümeti tarafından ekonomik açıdan Filistin'e yönelik izlenen açıklık politikası kapsamına girmektedir.

Buna ek olarak, iki ülke arasında gerçekleştirilen ticaret değişiminin ve hareketlerinin artması adına 2016 yılında Filistin'in farklı şehirlerinden gelen 50 iş adamıyla 60 Türk iş adamını İstanbul'da bir araya getiren ekonomi buluşması düzenlenmiştir. Bu kapsamda Filistinli iş adamları; Filistin'den Türkiye'ye doğal taşlar, hurma, laleler, bazı meyveler, portakal ve mango ihraç etme fırsatını sunmuşlardır. Ayrıca, bu buluşmaya katılan Filistin'in Eski Ekonomi Bakanı Mazen Sinkrat; “Bu görüşme iki ülke arasındaki

ilişkileri geliştirmeye giden yolu kısaltacaktır ve biz inanıyoruz ki; Türkiye'nin ekonomi sektörü ve siyasi iradesi Filistinliler'le birliktedir, bu ise çok büyük bir şey ve üzerine katkı sağlanmalıdır.” diyerek düşüncelerini ifade etmiştir.173

Yukarıda bahsedildiği üzere, işgal güçleri tarafından Filistin'in Ekonomi Sektörüne karşı izlenen baskılardan dolayı; Türkiye'ye yapılan ihracatlardan ve imzalanan ticaret anlaşmalarından, elde edilmesi planlanan gelişmeler beklenen seviyeye ulaşamamıştır. Buna ek olarak, ikinci bölümde bahsedildiği üzere Türkiye'nin FUY'ne gönderdiği yardım ve bulunduğu desteklerinin amaçları:

- Türkiye'nin Filistin meselesine yönelik siyasi rolünü derinleştirerek sağlamlaştırmaktır.

- Türkiye'nin, dış politikasının Ortadoğu bölgesine istikrar ve güvenlik getirme anlayışı kapsamında Filistin'e verilen ekonomik destekler üzerinden siyasi ve iktisadi olarak istikrar sağlamaya çalışması. Bu bağlamda Erdoğan, Libya'nın Sirte Şehri'nde, 2010 yılında düzenlenen Arap Birliği Zirvesi'nde yaptığı konuşmada; Türkiye olarak Filistin meselesinin çözümünü bölgenin barış ve huzurunun anahtarı olarak gördüklerini, Filistin'in haklı davasını desteklediklerini ve yakından takip ettiklerini belirtmiştir.174

- Hükümete bağlı olan ve olmayan kurumları desteklemek üzerinden Filistin Devleti'nin kurulmasını sağlamak; bununla Türkiye'nin Filistin meselesine yönelik siyasi rolü çerçevesinde Türk Hükümeti’nin yürürlülüğe giren görüşleri ve yönleri ile uyumlu hale gelmektedir. Bu bağlamda Türkiye Ekonomik Siyasi Araştırmaları

173 Suhib ABED, “Filastin Ve Türkiyye...“.

50

Ensitütüsünde çalışan Jophan Sack “Türkiye, Filistin Hükümeti'nin, devletin

kuruluşlarını inşa etmeyi amaçlayan planını destekliyor ve biz Türkiye'nin devlet kurumlarının sahada kurulma sürecini sağlayabileceğine inanıyoruz”

açıklamasında bulunmuştu.175

- Türkiye ile Filistin arasında kurulan ticari ilişkileri sağlamaktır; özellikle Filistinli ve Türk iş adamları arasında gerçekleşecek ilişkiler üzerinde etkili olmaktadır.176