Türkiye’nin biyolojik çeşitliliğini korumaya yönelik aldığı

Sözleşmesi ve daha birçok sözleşmeyle ayrıca bu sözleşmeler mevzuatımız kapsamına da alınarak yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunan bitki ve hayvan türleri korunma altına alınmıştır (csb, t.y.b). Demirayak (2002) ve Çevre ve Orman Bakanlığı (2008) verilerine göre biyoçeşitliliğin korunmasına dair ülkemizin taraf olduğu uluslararası bazı önemli sözleşme ve protokoller şunlardır:

 Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (CBD) (1997),

 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (FCCC) (2004),  Ozon Tabakasının Korunmasına Dair Sözleşme (VİYANA) (1988),  Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (CCD) (1998),

 Özellikle Su Kuşları Yaşama Alanı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Sözleşmesi (RAMSAR) (1994),

 Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) (1996),

 Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına ilişkin Sözleşme (1983)  Avrupa Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi (BERN)

(1984),

 Akdeniz’in Kıyısal Bölge ve Deniz Çevresinin Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) (1981),

 Karadeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi (Bükreş) (1994),

 Gıda ve Tarım için Bitki Genetik Kaynakları Uluslararası Sözleşmesi (2006),  Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine Ait Uluslararası

Sözleşme (MARPOL) (1990),  Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (2001),

 Cartagena Biyogüvenlik Protokolü (2004),

 Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü (1990),

 Akdeniz’de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol (1988),

71

Biyoçeşitliliğimizi korumak adına ülke olarak uluslararası sözleşme ve protokolleri uygulamaya yönelik bazı kanunlar hazırlanmıştır. Çevre ve Orman Bakanlığı (2008) verilerine göre bu amaç doğrultusunda hazırlanan bazı önemli kanunlar şunlardır:

 Çevre Kanunu (1983),  Milli Parklar Kanunu (1983),

 Kara Avcılığı Kanunu (2003),

 Su Ürünleri Kanunu (1971),

 Orman Kanunu (1956),

 Mera Kanunu (1998),

 Kıyı Kanunu (1990),

 Tarım Kanunu (2006),

 Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu (2005),

 Organik Tarım Kanunu (2004),

 Hayvanları Koruma Kanunu (2004)

Bu şekilde yasal düzenlemelerle gerekli tedbirler alınmış olsa da bu kanunların uygulanmasındaki politik ciddiyetsizlikler ve kanunların yeterince caydırıcı cezalar içermemesi gibi nedenlerden dolayı maalesef biyoçeşitliliğin tahribatı önüne yeterince geçilememiştir (Uzun, 2004). Bütün bu olumsuzluklara rağmen birey ve ülke olarak mutlaka yapabileceğimiz bazı sorumluluklarımız vardır. Ülkemizde Çevrenin dolayısıyla biyoçeşitliliğin korunması ve devamlılığı için önemli bazı ulusal strateji, plan ve programlar hazırlanmıştır. Çevre ve Orman Bakanlığı’na (2008) göre Ulusal Çevre Eylem Planı (1998), Bitki Genetik Çeşitliliğinin Yerinde Korunması Milli Planı (1998), Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı (2001), Ulusal Sulak Alan Stratejisi (2003), Türkiye Ulusal Ormancılık Programı (2004), Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı (2005), Ulusal Çevre Stratejisi (2006) hazırlanmıştır (ÇOB, 2008).

Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi kapsamında ülkemizde 2001 yılında Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıştır. UBSEP zaman içinde güncellenerek uygulanabilirliği kolaylaşan bir strateji haline getirilmiştir. UBSEP’in amacı ülkemizdeki biyoçeşitliliği tanımlamak, değerlendirmek, uygun bir koruma stratejisi geliştirmek, koruma hedeflerine ulaşmak için gerekli olabilecek eylemleri

72

belirleyip sunmaktır. UBSEP bu amaçlara ulaşırken doğayı israf etmeyen, biyolojik çeşitliliğe değer veren, gelecek nesillere zengin bir doğa bırakan toplum oluşturmayı da hedeflemektedir (ÇOB, 2008). Bu hedefler sadece UBSEP için değil doğaya biraz saygısı olan her birey için de geçerli olmalıdır.

Ülkemizde ayrıca ex-situ ve in-situ koruma çerçevesinde de çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Çevre ve Orman Bakanlığı’dan (2008) yapılan bilgilendirmeye göre, Ex-situ çalışmalar ilk olarak 1964 yılında Ege Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü’nde başlanmıştır yine 1972 yılında bu enstitüye bağlı kurulan ulusal tohum gen bankasında yerli bitkilerimize ait tohum örnekleri temel koleksiyonlar (uzun süreli) ve aktif koleksiyonlar (kısa ve orta süreli) şeklinde korunmaya başlanmıştır. Bu koleksiyonlar endemik, ekonomik öneme sahip birçok bitki tohumu içermektedir. Bu gen bankaları dışında tarla gen bankaları dediğimiz İzmir, Gaziantep, Tekirdağ, Yalova, Erzincan, Malatya’da başta meyve türleri olmak üzere farklı bitkilere ait koleksiyonlar tarla koşullarında korunmaya çalışılmaktadır. Ülkemizde bazı üniversiteler ve özel girişimlerle hazırlanan botanik bahçeleri ve arberetumlarla da ex-situ korumaya katkı sağlanmaktadır.

Ülkemizde 1950’li yıllarda başlayan in-situ çalışmaları ile canlılar yaşam ortamlarında yaşam ortamı ve bu ortamda yaşayan başka türler ile birlikte korunmaya çalışılmaktadır (Dirik, 1994; Işık, 2015; csb, 2016). Türlerin yaşamını sürdürebilmesi için doğal yaşam çevrelerine bağımlı olduğu gerçeği bu koruma yaklaşımını önemli hale getirmektedir. Ülkemizde in-situ çalışmaları kapsamında milli parklar, tabiat parkları, tabiatı koruma alanları, yaban hayatı geliştirme sahaları, doğal sitler, doğal varlıklar, özel çevre koruma bölgeleri, gen koruma ve yönetim alanları (GEKYA) belirlenmiş ve bunlarla ilgili in-situ programları geliştirilmiştir (ÇOB, 2008). Yapılan yeni çalışmalarla ülke yüzölçümüne oranı her geçen gün artan in-situ alanları Tablo 9’da düzeltilerek özetlenmiştir.

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 2018 verilerine göre ülkemizde 43 tane milli park, 229 tane tabiat parkı, 111 tane tabiat anıtı, 30 tane tabiat koruma alanı, 81 tane yaban hayatı geliştirme sahası koruma altına alınmıştır. Ülkemizde yaban hayatı koruma sahalarında 52 memeli, 415 kuş türü korumaya alınmıştır. Özellikle Anadolu yaban koyunu, ceylan, kızıl geyik bazı memeli türleri ile

73

kelaynak, kara akbaba, huş tavuğu, toy gibi bazı kuş türleri için koruma çalışmaları proje bazında devam etmektedir.

Tablo 9. Ülkemizde İn-situ Kapsamında Yürürlükte Olan Yerine Koruma Programları (ÇOB, 2008; DKMPGM, 2018)

Demirdizen’e (2016) göre biyolojik çeşitliliğimizi korumak için şunlar yapılabilir:  Öncelikli olarak nadir, endemik ve nesli tehlike altında bulunan türlerin yaşam

alanları belirlenerek bu türlerin bir an önce yerinde korunma altına alınması gerekir.

 Biyolojik çeşitliliğimizin korunması için yeterli bir mali kaynağın ayrılması gerekir.

74

 Yeterli büyüklükte bulunan farklı ekosistemler belirlenerek bunların korunma kapsamına alınması gerekir. Bozulmuş veya tahrip olmuş ekosistemler için geri kazanımı çalışmaları yapılaması gerekir.

 Kültür türlerinin kaybolmaması için gerekli kontrollerin yapılması gerekir. Bu konudaki çalışmaların halka geri dönüşümü sağlanmalı.

 İnsanımızın doğa ile ilgili bilgi ve tecrübelerinin kaybolmaması için bu bilgilerin derlenip korunması gerekir.

 Koruma altındaki yerlerde yaşayan halk, farklı geçim kaynaklarına yönlendirilerek, koruma çalışmalarında onlardan yeterince desteğin alınması gerekir.

Sahip olduğumuz biyoçeşitliliğimizi korumak ve bunu gelecek nesillere aktarmak bizim en temel vazifelerimizdendir. Bu vazifemizin başarıya ulaşabilmesi için yapmış olduğumuz koruma faaliyetlerimizi sürekli değerlendirmek ve gerekirse farklı yol haritaları ortaya koymamız gerekmektedir (OSİB, 2013). Bu amaç doğrultusunda “Nuh’un Gemisi” denilen ulusal veri tabanı ile Biyolojik Çeşitliliği İzleme Birimi sayesinde sahip olduğumuz biyolojik çeşitlilik daha iyi takip edilmekte ve koruma çalışmaları daha etkin kullanılmaktadır (ÇOB, 2008).

Doğal kaynakların kendini yenilemesi ve idame ettirmesi kapasitesini dikkate alarak, onları kullanma ve koruma dengesinin kurulmasına “sürdürülebilir kullanım” denilir. Biyolojik çeşitliliğin bu “sürdürülebilir kullanım” prensipleri, sektörel uygulamalara yerleştirilirse biyolojik çeşitliliğin devamlılığı garanti altına alınarak ondan optimum fayda sağlanmış olunur (csb, 2016).

Uzun’a (2004) göre biyoçeşitlilik tahribatının önüne geçebilmek için öncelikli yapılması gerekenler vardır. Bunlara sürdürülebilir bir kalkınmanın benimsenmesi, canlıların korunmasına yönelik hazırlanmış olan kanunların canlı türlerinin lehine uygun olarak güncellenmesi, biyoçeşitlilik korunması konusunda uluslararası geçerliliği olan mahkemelerin kurulması, toplumun biyoçeşitlilik konusunda bilinçlendirilmesi, insan hakları yerine canlıların da haklarını kapsayan canlı türlerinin hakları kavramının topluma benimsetilmesi örnek olarak verilebilir.

75