Kadınların istihdama katılımlarının sınırlı düzeyde olması, ülkelerin üretim kapasitelerinin düşük düzeylerde seyretmesine neden olacaktır. Dolayısıyla kadın nüfusunun işgücü
2. Türkiye’de Kadın İstihdamı
Türkiye’de kadın istihdamının düşük düzeylerde seyretmesinin arka planında birden çok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerin başında “ücretsiz aile işçiliği” gelmektedir. Özellikle 1950’lerde başlayan kırdan kente göç ile birlikte tarımda ücretsiz aile işçisi olan kadının rolü şehirde değişmiştir. Buna bağlı olarak kadının işgücüne katılımı oransal olarak düşmeye başlamıştır. Kırsal kesimde yaşayan kadınlar ekonomik getirileri ve sosyal güvenlikleri olmaksızın ücretsiz aile işçileri olarak işgücüne katılmakta, kentlerde yaşayan kadınların önemli bir kısmı ise ev kadını adı altında işgücüne dahil edilmemektedir.1 Tarımsal çözülme ve kırdan kente göç nedeniyle daha önce tarım sektöründe ücretsiz aile işçisi olarak çalışan kadınlar, çoğunlukla işgücü piyasasından çekilmekte, işsiz kalmakta veya düşük ücretli ve sosyal güvencesi olmayan işlerde çalışmaktadır.
Bu çalışmada kadın istihdamının Türkiye ekonomisi açısından neden hayati bir önem taşıdığı incelenecektir. Ayrıca Türkiye’deki işgücü piyasalarında kadın istihdamının gelişimi ortaya konulacaktır. Son olarak Türkiye’de kadın istihdamını artırmak amacıyla uygulanan önemli politikalara yer verilecektir.
2. Türkiye’de Kadın İstihdamı
Türkiye’de kadın istihdamının düşük düzeylerde seyretmesinin arka planında birden çok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerin başında “ücretsiz aile işçiliği” gelmektedir. Özellikle 1950’lerde başlayan kırdan kente göç ile birlikte tarımda ücretsiz aile işçisi olan kadının rolü şehirde değişmiştir. Buna bağlı olarak kadının işgücüne katılımı oransal olarak düşmeye başlamıştır. Kırsal kesimde yaşayan kadınlar ekonomik getirileri ve sosyal güvenlikleri olmaksızın ücretsiz aile işçileri olarak işgücüne katılmakta, kentlerde yaşayan kadınların önemli bir kısmı ise, ev kadını adı altında işgücüne dahil edilmemektedir.1 Tarımsal çözülme ve kırdan kente göç nedeniyle daha önce tarım sektöründe ücretsiz aile işçisi olarak çalışan kadınlar, çoğunlukla işgücü piyasasından çekilmekte, işsiz kalmakta veya düşük ücretli ve sosyal güvencesi olmayan işlerde çalışmaktadır.
Şekil 1: Kadın İstihdamının Sektörlere Göre Dağılımı (%)
1Önder, N. (2013). Türkiye'de Kadın İşgücünün Görünümü. Çalışma Dünyası Dergisi, 1(1). 60,5 28,7 12,6 16,4 15,9 55,4 0 10 20 30 40 50 60 70 2000 2017
Tarım Sanayi Hizmet Tarım Sanayi Hizmet
Türkiye’de kadın istihdamının sektörel dağılımına bakıldığında, 2000-2017 döneminde tarım kesimi istihdamı azalırken hizmetler ve sanayi kesiminin istihdam paylarının artmış olduğu görülmektedir. Hizmet sektöründe kadınların %16,4’ü istihdam edilirken bu oran önemli ölçüde artarak 2017 yılında %55,4’e yükselmiştir. Ancak gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında, Türkiye’de tarım kesiminin istihdamdaki payı hala çok yüksektir. Son 20 yıllık dönemde, hizmetler kesimindeki kadın istihdamının payı hızla artmış olmakla beraber gelişmiş ülkelere oranla hala düşüktür.2 Buna ek olarak tarım sektöründe istihdam edilen kadınların oranında da yarı yarıya azalma yaşanmıştır. 2000 yılında tarım sektöründe kadınların % 60,5’i istihdam edilirken, bu oran 2017 yılında %28,7’ye düşmüştür (Şekil 1).
Şekil 1
Kadın İstihdamının Sektörlere Göre Dağılımı (%)
| İSTİHDAM’DA 3İ 72
Kadının elde ettiği eğitim kadınlarda işgücüne katılımı etkileyen önemli bir faktördür. Ekonomik büyümenin sürekliliğini koruyabilmesi için işgücünün yalnız niceliksel artışı yeterli olmamakta, beşerî sermaye olarak bireyin performansının maksimize edilmesini sağlayacak bilgiyle de donatılması gerekmektedir.3 Bu bağlamda kişinin eğitim düzeyinin yükselmesi işgücüne katılım oranlarını da artırmaktadır. Şekil 2’de görüldüğü üzere okuma yazma bilmeyen kadınların sadece % 15,9’u işgücüne katılırken, yükseköğretim mezunu olan kadınlar % 72,7’si işgücüne katılmaktadır. Kadınların işgücüne dâhil olmalarında eğitim başat rol oynamaktadır.
Kaynak: TÜİK, 2017
Türkiye’de kadın istihdamının sektörel dağılımına bakıldığında, 2000-2017 döneminde tarım kesimi istihdamı azalırken hizmetler ve sanayi kesiminin istihdam paylarının artmış olduğu görülmektedir. Hizmet sektöründe kadınların %16,4’ü istihdam edilirken bu oran önemli ölçüde artarak 2017 yılında %55,4’e yükselmiştir. Ancak gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında, Türkiye’de tarım kesiminin istihdamdaki payı hala çok yüksektir. Son 20 yıllık dönemde, hizmetler kesimindeki kadın istihdamının payı hızla artmış olmakla beraber gelişmiş ülkelere oranla hala düşüktür.2 Buna ek olarak tarım sektöründe istihdam edilen kadınların oranında da yarı yarıya azalma yaşanmıştır. 2000 yılında tarım sektöründe kadınların % 60,5’i istihdam edilirken, bu oran 2015 yılında %32,9’a düşmüştür (Şekil 1).
Kadının elde ettiği eğitim işgücüne katılımı etkileyen önemli bir faktördür. ekonomik büyümenin sürekliliğini koruyabilmesi için işgücünün yalnız niceliksel artışı yeterli olmamakta, beşerî sermaye olarak bireyin performansının maksimize edilmesini sağlayacak bilgiyle de donatılması gerekmektedir.3 Bu bağlamda kişinin eğitim düzeyinin yükselmesi işgücüne katılım oranlarını da artırmaktadır. Şekil 2’de görüldüğü üzere okuma yazma bilmeyen kadınların sadece % 15,9’u işgücüne katılırken, yükseköğretim mezunu olan kadınların % 72,7’si işgücüne katılmaktadır. Kadınların işgücüne dâhil olmalarında eğitim başat rol oynamaktadır.
Şekil 2: Kadınların Eğitim durumuna göre işgücüne Katılma Oranı (%)
Kaynak: TÜİK, 2017
2A.g.e, s.46-47
3 Eser, K., ve Gökmen, Ç. (2009). Beşeri Sermayenin Ekonomik Gelişme Üzerindeki Etkileri: Dünya Deneyimi ve Türkiye Üzerine Gözlemler. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 41-56
15,9 22,1 30,8 33,9 19,6 34,3 42,6 72,7 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul BiArmeyen
İlkokul İlköğreAm Ortaokul Veya Dengi
Meslek Ortaokul
Genel Lise Lise Dengi
Mesleki Okul ÖğreAm Yüksek
Cinsiyet bazında eğitim ve istihdam ilişkisi incelendiğinde, OECD ülkeleri genelinde eğitim ve istihdam dışı kalmış kadınların oranının, erkeklere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. 2016 yılında 20-24 yaş aralığı için bu oran erkeklerde yüzde 14,8 iken, kadınlarda yüzde 17,5 olarak kaydedilmiştir. Türkiye verilerine bakıldığında ise 20-24 yaş aralığında eğitim ve istihdam dışı kalmış erkeklerin oranı yüzde 18,1 kadınların oranı ise yüzde 46,4 olarak belirlenmiştir. Ayrıca kadınlarda işsizlik oranının en yüksek olduğu yaş 20-24 yaş grubudur (Tablo 1).
Eğitim ve İstihdam Dışı
Kadın Eğitim ve İstihdam Dışı Erkek
Türkiye 46,4 18,1
OECD 17,5 14,8
Kadın istihdamını etkileyen bir diğer faktör kültürel özelliklerdir. Bunun en temel aktörü ise toplumun kadına biçtiği “geleneksel cinsiyetçi rol” dür. Özellikle ev işleri ve bakım hizmetleri çoğu zaman kadınları iş yaşamının dışına itebilmektedir. Şöyle ki; TÜİK’in 2014-2016 kadınların işgücüne dahil olmama sebepleri incelendiğinde, ev işleriyle meşgul olma yani ev hanımlığı ilk sırada yer aldığı görülmektedir.
Şekil 2
Kadınların Eğitim durumuna göre işgücüne Katılma Oranı (%) Kaynak: TÜİK, 2017
Tablo 1
OECD ve Türkiye’de 2016 Yılında Eğitim ve İstihdam Dışı Kalmış Kadın ve Erkek Oranları (20-24 Yaş) Kaynak: OECD, 2016
2018 | SAYI26 | 73 GENİŞ AÇI
Yıl Sayı (Bin)
2008 26.282 2009 28.287 2010 52.622 2011 46.358 2012 54.701 2013 73.943 2014 120.342 2015 74.340
Tablo 2’de çocuk ve yaşlı bakımından dolayı işten ayrıldığını belirten kadınların dağılımı verilmiştir. Buna göre Türkiye’nin aile yapısında kadınların başat rol üstlendiği görülmektedir. Bu kapsamda kadınları işgücü piyasalarından uzaklaştıran önemli etmenlerden biri bakım hizmetleridir. Bakım hizmetleri, yalnızca çocuk bakımını değil ayrıca yaşlı bakımını da kapsamaktadır. Bu bağlamda 2008-2015 yıllarında çocuk ve yaşlı bakımı sorumluluğundan dolayı işten ayrıldığını belirten kadınların sayısı 2014 yılına kadar sürekli bir atış göstermiştir. 2014 yılı itibariyle çocuk ve yaşlı bakımı nedeniyle işten ayrılan kadınların sayısı 120.342 iken 2015 yılında 74.340’a düşmüştür.
2012 54.701
2013 73.943
2014 120.342
2015 74.340
Kaynak: Türkonfed İş Dünyasında Kadın 2017 Raporu.
Tablo 2’de çocuk ve yaşlı bakımından dolayı işten ayrıldığını belirten kadınların dağılımı verilmiştir. Buna göre Türkiye’nin aile yapısında kadınların başat rol üstlendiği görülmektedir. Bu kapsamda kadınları işgücü piyasalarından uzaklaştıran önemli etmenlerden biri bakım hizmetleridir. Bakım hizmetleri, yalnızca çocuk bakımını değil ayrıca yaşlı bakımını da kapsamaktadır. Bu bağlamda 2008-2015 yıllarında çocuk ve yaşlı bakımı sorumluluğundan dolayı işten ayrıldığını belirten kadınların sayısı 2014 yılına kadar sürekli bir atış göstermiştir. 2014 yılı itibariyle çocuk ve yaşlı bakımı nedeniyle işten ayrılan kadınların sayısı 120.342 iken 2015 yılında 74.340’a düşmüştür.
Şekil 3: Türkiye’de Yıllara Göre Kadın İstihdam Oranları (2007-2017)
*2017 Temmuz Verisidir
Kaynak: TÜİK, 2017
Türkiye’de son 10 yıldan bu yana kadın istihdamı oranlarında sürekli bir artış yaşanmaktadır (Şekil 3). 2007 yılında % 21 olan kadın istihdamı 2017 yılına kadar sürekli artarak %29,3
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Türkiye'de Yıllara Göre Kadın İstihdam Oranları
Linear (Türkiye'de Yıllara Göre Kadın İstihdam Oranları)
21,0 21,6 22,3 24,0
25,6 26,3 27,1 26,7 27,5 28,0 28,9
Türkiye’de son 10 yıldan bu yana kadın istihdam oranlarında sürekli bir artış yaşanmaktadır. 2007 yılında %21 olan kadın istihdam oranı 2017 yılına kadar sürekli artarak %28,9 olarak gerçekleşmiştir.
2018 yılı Şubat döneminde ise kadın istihdam oranı geçen yılın aynı dönemine göre 1,2 puan artarak %28,8 olarak gerçekleşmiştir. Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu’nun (TÜRKONFED) İş Dünyasında Kadın 2017 Raporuna göre, Türkiye, 2007-2015 yılları arasında düzenli ücretli işlerde 2 milyon 160 bin kadına net iş sağlayarak “kadın istihdamını en fazla artıran ülkeler” sıralamasında 63 ülke içinde yüzde 77’lik oranla ilk sırada yer almıştır. Rapora göre, Türkiye ekonomisi 2007-2015 yılları arasında düzenli ücretli sınıfında 5 milyon 325 bin kişi için iş yaratmış ve bu işlerin yaklaşık yüzde 40’ında kadınlar çalışmıştır.
Tablo 2
Çocuk ve Yaşlı Bakımı Nedeniyle İşten Ayrılan Kadınların Dağılımı, 2008-2015 Kaynak: Türkonfed İş Dünyasında Kadın 2017 Raporu. Şekil 3
Türkiye’de Yıllara Göre Kadın İstihdam Oranları (2007-2017)
| İSTİHDAM’DA 3İ 74 3. Türkiye’de