Türkiye’de Yatırım Teşvikinde Kurumsal Yapı

Türkiye’de yatırım teşviki sağlayan çeşitli kurum ve kuruluşlar bulunmaktadır. Yatırımların teşvikine yönelik en önemli rolü Ekonomi Bakanlığı üstlenmiştir. Bu bakanlık bünyesinde bulunan Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, yatırımlarda teşviklere ilişkin politikaları oluşturur. 08.06.2011 tarihinde, mükerrer 27958 sayılı resmi gazetede yayımlanan 637 sayılı KHK ile Ekonomi Bakanlığının görev ve yetkileri belirlenmiştir. Buna göre; teşvik sağlanacak yatırım projelerini yatırımlarda devlet yardımları hakkındaki kanun ve kararlar kapsamında inceler, değerlendirir, uygun görülenlere teşvik belgesi verilmesini sağlar. Teşvik verilen yatırımları gerekli gördüğü her an denetleyerek, yatırımcının yararlandığı teşvik tedbirinin gerektirdiği şartlara uyup uymadığını yerinde kontrol eder. Yatırımda teşvik mevzuatına aykırı durumların tespiti halinde yasal cezaları uygular. Teşvikli yatırımların proje esaslı gerçekleşme değerlerini tespit ederek, sonuçlarını belirli zaman aralıklarıyla kamuoyuyla paylaşır. Yine ülkenin ihtiyaçlarına göre teşvik araçlarının çeşitliliğini ve kapsamını belirleme görevi bu Bakanlığa aittir.

Uluslararası (Türkiye’den diğer ülkelere ve diğer ülkelerden Türkiye’ye) boyutta gerçekleştirilecek doğrudan yatırımlarda ülkeler arası işbirliğinin geliştirilmesi, hukuki zeminin oluşturulması, yatırım ortamının iyileştirilmesi, ülkelerarası inceleme, teknik analiz ve endeks izleme gibi ortak projelerin yürütülmesi gibi görevler, Ekonomi Bakanlığının yatırım teşviklerine yönelik üstlendiği diğer görevlerdir.

Yatırım teşviki sağlayan bir diğer önemli kurum, Bilim, Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır. Bakanlığa 08.06.2011 tarihli, mükerrer 27958 sayılı resmi gazetede yayımlanan 635 sayılı KHK. ile sanayide yenilikçi program ve projelerin geliştirilmesi ve artırılması için yapılacak her türlü Ar-Ge faaliyetlerini ve yatırımlarını desteklemek, sanayi alanında verilecek teşvik tedbirlerini belirlemek, düzenlemek ve uygulanmasına ilişkin denetlemeler yapmak görevi verilmiştir. Bakanlık ayrıca, sanayi sitelerinde ve OSB’lerde gerçekleştirilecek altyapı yatırımlarının tamamına, aynı bölgelerdeki tesis ve diğer üstyapı çalışmalarının %75’inde kadar olan kısmına kredi sağlar. İleri teknoloji ürün yatırımlarında ve bilimsel çalışmalarda yapılacak teşvik müracaatlarını inceler ve destekler.

Turizm sektöründe ise girişimcilerin yatırım teşviklerinden yararlandırılması yetkisi, Kültür ve Turizm Bakanlığıdır. 2634 Sayılı “Turizm Teşvik Kanunu” uyarınca; teşvik sistemlerinin öngördüğü destek unsurlarından ve diğer teşvik haklarından faydalanabilmek için, Kültür ve Turizm Bakanlığına turizm yatırımı belgesi almak üzere başvuruda bulunulması ve temin edilmesi gereklidir. Teşviklere ilişkin işlemler bu Bakanlık bünyesinde bulunan Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğünce yürütülmektedir. Turizm yatırımı belgesine sahip işletmelerin, bu belgeyle belirlenen nitelikleri idame ettirip ettirmediklerinin denetlenmesi ve işletmelerin sınıflandırılması yetkisi yine bu Bakanlıktadır. İlk öncelikle kültür ve turizm korunması ve gelişim bölgelerine, ikinci öncelik olarak turizm merkezlerine ve son olarak Bakanlığın tespit ettiği diğer bölgelere teşvik sağlanmaktadır.

Yatırım teşvikleri konusunda kurumsal yapı içerisinde görev alan bir diğer kurum, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığıdır. Bu bakanlığın kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen 03.06.2011 tarihli ve 639 sayılı KHK. gereği, tarım ve hayvancılığı geliştirmek, teşvik etmek ve teşvik esaslarını belirlemek görev ve

yetkisi Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığındadır. Başbakanlık bünyesinde kurulan, Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansına tarımsal yatırımlar konusunda destek vermek ve tarımsal alanda yabancı yatırımcıyı ülkeye çekmek için çalışmalar yürütmek bu bakanlığın görevleri arasındadır.

Türkiye’nin önemli sorunlarından biri olan enerji konusunda da yatırım tutarlarının artırılmasına yönelik çalışmaları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yürütmektedir. Bu bakanlık yatırımları enerji verimliliği açısından inceler, değerlendirir, Ekonomi Bakanlığınca yatırım teşvik belgesi düzenlenebilmesi için uygun gördüğü projeler için rapor düzenler. Yatırımın tamamlanmasını müteakip, yapılan hesaplama ve yerinde yapılacak fiziki inceleme neticesinde söz konusu yatırımın belirlenen kriterleri sağlayıp sağlamadığına ilişkin de, Ekonomi Bakanlığına rapor gönderir. Enerji açığının temiz enerji üretimiyle azaltılması hedefiyle, “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun” (5346 Sayılı) kapsamında sayılan yatırımların teşvik mevzuatında yer alan alım garantisi, arazi kullanımı için destek gibi imkânlardan yararlanabilmesi için gerekli çalışmaları yürütür.

Türkiye’de yatırımların artırılması amacıyla oluşturulan YOİKK (Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu), yatırım ortamın iyileştirilmesi hususunda kritik bir görev üstlenmektedir. Çalışma usul ve esasları 16.01.2012 tarihli 2012/2 Bakanlar Kurulu Prensip Kararı ile belirlenen YOİKK, Ekonomi Bakanının başkanlığında pek çok bakanlık müsteşarları ile TOBB, YASED, TÜSİAD gibi sivil toplum kuruluşları başkanlarının katılımıyla toplanır. YOİKK, yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarına ilişkin görev ve sorumluluğu bulunan kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşları arasında gerekli koordinasyonu sağlamak; bununla ilgili gerekli tedbirleri ve kararları almak, yatırım ortamını iyileştirme çalışmalarını yürütmekte olan teknik komitelerin faaliyetlerini yönlendirmek, izlemek ve iş programlarını belirlemek gibi görevleri yürütmektedir.

Yatırım teşvik sistemi içerisinde özellikle ihracata yönelik yatırımları desteklemek üzere kurulan önemli bir diğer kurum da Türk Eximbank’dır. Kurumun temel amacı; ihracatın ve ihraç mal/hizmetlerinin çeşitliliğinin artırılması, ihracatta yeni pazarlara girilmesi, uluslararası ticarette ihracatçı paylarının yükseltilmesi ve

ihracatçılara girişimlerinde ihtiyaç duydukları her türlü desteğin verilmesi, ihracatçıların uluslararası piyasalardaki rekabet gücünü artırıcı ve güvence verilmesini sağlayıcı önlemlerin alınması, yurt dışında ihracat amacına yönelik gerçekleştirilecek yatırımlar ile bu yatırımlarla üretilecek ürünlerin satışını destekleyecek teşviklerin sağlanmasıdır.

Bunların dışında yatırım yeri tahsisi ve vergisel teşviklere yönelik usul ve esasları belirleyen Maliye Bakanlığı da yatırım teşvikine yönelik kurumsal yapı içinde görev alır. Ayrıca, Avrupa Birliği Fonları, Kredi Garanti Fonu, Kalkınma Ajansları, TESKOMB, KOSGEB ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı, yatırımların teşvikine yönelik destek sağlayan diğer kurum ve kuruluşlardır.