Türkiye‟de ve Dünya‟da Risk Altındaki Çocuklar

Türkiye‟de ve diğer ülkelerde Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO), Uluslararası Çocuk ĠĢçiliğinin Önlenmesi Programı (IPEC), ve BirleĢmiĢ Milletler Uluslararası Çocuklara Acil Yardım Fonu (UNICEF) gibi kurumların

yaptığı dünya ölçeğindeki araĢtırmalara bakıldığında çocuk bireylerin çalıĢmasını özellikle iki nedene bağlanmaktadır. Ġlki dengesiz gelir dağılımı sonucunda oluĢan ve çocuğun çalıĢmak zorunda bırakıldığı sürekli yoksulluk ki genelde yoksulluk ve çocuk iĢçiliği birlikte var olmaktadır. Ġkincisi ise ailelerin iĢ ile sonucunda bir iĢ garantisi olmayan eğitim arasında kesin bir seçim yapma durumunda kalmasına neden olabilen mevcut eğitim sistemine olan güvensizlik olarak sıralanabilmektedir.

Günümüzün geliĢmiĢ ülkelerinde de geçmiĢte yoğun bir çocuk çalıĢtırılması olgusu yaĢanmıĢtır. Bugün bu ülkelerde bu olay tamamen ortadan kalkmamıĢsa da önem ve ciddiyetini geniĢ ölçüde yitirmiĢtir. Bu geliĢmenin temel nedenleri ise yetiĢkinlerin ücretlerinin artması, çalıĢma yaĢamına düzen ve reformun, çocuklara zorunlu öğrenimin getirilmesidir (Bulutay,1995: 4). Özellikle Asya ve Afrika kıtasında yer alan ülkelerde çocuk iĢçiliği oldukça önemli bir sorun olarak yer almakta, Avrupa ve Amerika‟da ise çocuk iĢçiliğinin varlığı daha az hissedilmektedir (Osan, 2009).

Yoksul ülkelerde çocuğun ekonomik değerinin ekonomik açıdan geliĢmiĢ ülkelerle kıyasla daha yüksek olduğu çocuğun duygusal değeri söz konusu olduğunda ise bu tablonun tersine döndüğü araĢtırmacılar tarafından kanıtlanmıĢtır. Yakın zamanda yapılan taramalar (Örneğin, Dünya Bankası, 2003) Peru, Costa Rica ve Kolombiya‟da çocuğun ekonomik değerinin en düĢük olduğu, Kore, Tayvan, Japonya ve ABD‟de ise çocuğun ekonomik değerinin en düĢük, duygusal değerinin en yüksek olduğunu ortaya koymuĢtur (Trommsdorff, 2009).

“ÇalıĢan çocuk”, “genç iĢçi” kavramları farklı sosyal yapılara sahip toplumlarda farklı anlamlar içermektedir. “ÇalıĢan çocuk” ve “genç iĢçi” bir ülkeden diğerine, geliĢmiĢ bir ülkeden geliĢmekte olan bir ülkeye, ülke içerisinde kırsal alandan kentsel alana farklılıklar göstermektedir. Uluslararası ÇalıĢma Örgütü, 15-24 yaĢ grubunu genç iĢçi kabul ederken, 15 yaĢın altında aile bütçesine katkıda bulunmak ya da yaĢamını kazanmak amacıyla çalıĢanları “çocuk iĢ gören” olarak adlandırmaktadır (Akt: Tuğrul ve Metin 2011).

“Çocuk yaĢtaki bireylerin iĢ yaĢamında yer alması, günümüzde geri kalmıĢ ve geliĢmekte olan ülkelerin en önemli problemleri arasında yer almaktadır. Bu ülkelerde çocuk emeği sömürüsünün kronik bir sorun halini almasında ekonomik küreselleĢme sürecinin önemli bir payı olduğu söylenebilir” (Özener ve Duyar, 2004: 2). Pek çok ülkede kırsal alandaki çalıĢma alanı içinde tarım ilk sırada yer almaktadır. Kentsel alanlarda ise ülkelere göre oranları değiĢmekle birlikte sokakta, sanayide çalıĢan ve fuhuĢ sektörünün içinde yer alan çocuklar ön plana çıkmaktadır (Osan, 2009).

“BirleĢmiĢ Milletler Çocuk Hakları‟na dair SözleĢme‟nin 27‟inci maddesine göre, çocukların zihinsel ve fiziksel ihtiyaçlarının karĢılanmasına yetecek bir yaĢam standardından yararlanma hakları vardır. SözleĢme, hükümetlere, çocuklarının özellikle yiyecek, beslenme ve barınma ihtiyaçlarını karĢılayamayacak durumda olan ailelere ve vasilere yardım etme yükümlülüğünü getirmektedir” (UNICEF, 2011: 15).

Dünya genelinde risk altındaki çocukların durumu coğrafyadan coğrafyaya değiĢiklik arz etmektedir. Bu nedenle dünyadaki bazı ülkeler ile kısa bilgiler vermenin faydalı olacağı düĢünülmektedir. Risk altındaki çocukların dünya genelindeki durumu, daha özelde ise çalıĢan çocuklar hakkında FiĢek Enstitüsü Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı tarafından Türkçe‟ye çevrilen, 2000 ve 2006 yılları arasındaki UNICEF, ILO, USDOL, ILO-IPEC verilerini derleyen “Çocuk Emeğinin Coğrafya Atlası” adlı güncel ve geniĢ istatistikleri içinde barındıran bir çalıĢma sunulmuĢtur. 106 ülke ile istatistiki bilgiler yer almaktadır. Bu araĢtırmada bütün ülkelerle ilgili bilgileri vermek mümkün olmadığından çocuk iĢçiliği oranları ve ülkelerin geliĢmiĢlik durumları temel alınarak bazı ülkelerde çalıĢan çocukların durumu Ģu Ģekilde sunulmuĢtur:

Çad:UNICEF‟in 2000 yılı tahminlerine göre 5-14 yaĢ arası çocukların % 65,5′i çalıĢmaktadır. Çocuklar tarımsal iĢlerde çalıĢmakta, hayvan gütmekte ve sokak satıcılığı yapmaktadırlar. Bazı aileler 12-13 gibi küçük yaĢtaki çocuklarını evlendirmektedirler. Bu küçük yaĢta evlenen kızlar her zaman cinsel olarak sömürülmekte ve zorla çalıĢtırılmaktadırlar.

Amerika BirleĢik Devletleri: A.B.D.‟de yaklaĢık 290.000 çocuk iĢçi bulunmaktadır. Amerikan Adalet Bakanlığı'nın tahminlerine göre 100.000 ile 3.000.000 arası çocuk, pornografiye ve fuhuĢa bulaĢtırılmıĢ veya kaçırılmıĢtır.

Etiyopya: Etiyopya Merkezi Ġstatistik Otoritesi'nin 2001 yılı tahminlerine göre, 5-14 yaĢ arası çocukların % 49'u çalıĢmaktadır. ÇalıĢan çocukların önemli bir bölümü tarımsal alanlardadır. Çocuklar tarımda kahve, çay, Ģeker kamıĢı, pamuk ve bitki tarlalarında çalıĢmaktadırlar. Kentlerde ise çocuklar, sokaklarda seyyar satıcılık (streetpeddling) yapmakta, haber getirip-götürmekte, ayakkabı boyamakta, inĢaatta çalıĢmakta, taksi Ģoförlerine yardım etmekte, madencilik yapmakta, imalathanelerde çalıĢmakta ve atıkları toplamaktadırlar. Hindistan: ILO'nun 2002 yılı tahminlerine göre, 10-14 yaĢ arası çocukların % 11,2'si çalıĢmaktadır. ICFTU (International Confederation of FreeTradeUnions)‟nun tahminlerine göre ise 60 milyon çocuk çalıĢma yaĢamında yer almaktadır. Ayrıca, bazı raporlara göre 35 milyon çocuğunun okula gittiği bilinmektedir. Halı ve ipek dokuma sektörlerinde zorla (forced) ve prangalı (bonded) istihdam Ģekilleri görülmektedir.

Gürcistan: UNICEF‟in 1999 yılı tahminlerine göre 5-14 yaĢ arası çocukların % 28,8′i çalıĢmaktadır. Çocuklar genellikle aile iĢlerinde ve kırsal alanlarda tarımda çalıĢmaktadırlar. Kentlerde 9 yaĢındaki çocuklar marketlerde çalıĢmakta, yük taĢımaktadırlar. Kızlar pornografi ve fuhuĢ sektörünün içinde yer almaktadırlar. Bunların dıĢında yine genç kızlar çeĢitli Ģekillerde cinsel açıdan sömürülmektedirler. UyuĢturucu tüccarları da sokakta yaĢayan çocukları kullanmaktadırlar. Çocuklar özellikle de sokaklarda yaĢayanlar kimsesiz oldukları için kaçırılma riski ile karĢı karĢıyadır.

Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi en geliĢmiĢinden en yoksuluna dünya genelinde risk altındaki çocuklar, daha özelde ise çalıĢan çocuklar, maddi yetersizliklerin nedeni olarak, tarım iĢlerinde, aile iĢlerinde, sanayi

alanlarında ve erkek çocukları da içine alan ancak daha çok kız çocuklarını hedef alan fuhuĢ sektöründe çalıĢtırılmaktadırlar.