Tıbbi çizim ülkemizde halen çok fazla bilinmeyen bir profesyonel sanat (Anıl vd., 2008: 87) olmakla birlikte bu alanda oldukça az gelişmelerin yaşandığı gözlenmektedir. Nedenleri arasında tıbbi illüstrasyonların maliyetinin yüksek olması ve profesyonel anlamda yetişmiş tıbbi illüstratör sayısının az olmasıdır. Bu noktada Türkçe yazılmış tıp kaynaklarında kullanılan görsellerin az olması da bu durumu destekler niteliktedir. Ancak, konu kapsamında yüzyıllar öncesine ait bazı Türkçe tıp el yazmalarındaki minyatür ve çizimleri günümüze dek ulaşmıştır. Bunlardan öne çıkan, zamanın Amasya Darüşşifa’sında Başhekimlik yapmış bir hekim olan Şerafettin Sabuncuoğlu’nun el yazmalarıdır. Söz konusu el yazmalarında resmedilen minyatür çizimlerle, günümüzde de olabilecek tedavi yöntemleri açıklanmıştır (Yıldırım ve Çağdır, 2008: 68). Fakat sonrasında tıp kitaplarında kullanılan tıbbi illüstrasyonların büyük bir kısmı yurtdışından tedarik edilmiştir.
Tıbbiillüstrasyon yüzyıldan fazla bir süredir Batılı ülkelerde, özellikle de ABD üniversitelerinin lisans ve lisansüstü programlarında yer almakta (Seylan, 2016: 90) ve halende bu konuda çalışmalar yapılmaktadır. Ülkemizde ise son yıllarda tıbbi illüstrasyon adına birtakım adımlar atılmıştır. Bu adımlardan bir tanesi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ne aittir. Tıbbi resim konusunda deneyimleri olan Dr. Mehmet Yıldırım’ın öncülüğünde, uluslararası üne sahip iki tıbbi ressamımız Dr. Levent Efe ve Dr. Ahmet Sınav’ın destekleriyle 2007 yılında bir “Tıbbi Resim Birimi” kurulmuştur (M. Yıldırım, 2008: 15). Bu birim tıbbi illüstrasyon bakımından Türkiye’de ilk kez kurulan bir birim olma özelliğine sahiptir. Ülkemizde tıbbi resmi tanıtmak geliştirmek ve bu konuda farkındalık oluşturmak için yeni kurulan “Tıbbi Resim Birimi” tarafından ve Dr. Levent Efe ile Dr. Ahmet Sınav’ın katılımlarıyla 2008 yılında “I. Cerrahpaşa Tıbbi Resim Günleri” adında geniş çaplı bir etkinlik düzenlenmiştir.
Ayrıca, Ege Üniversitesi Bilgi ve İletişim Teknolojileri Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde “Tıbbi Resimleme Birimi” kurulmuş ve bir süre hizmet verdikten sonra 2017 yılında kapatılmıştır. Diğer bir adım ise, Ondokuz Mayıs
Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü’nün girişimleriyle 2015’de Enstitü bünyesinde Tıbbi Resimleme Anabilim Dalı altında Tezli Yüksek Lisans programı açılmıştır. Bunlarla birlikte son zamanlarda ülkemizde tıbbi illüstrasyonun ilerlemesi adına bireysel çabaların dışında özellikle eğitim camiasında, üniversitelerin düzenlediği konferans, çalıştay ve tıbbi illüstrasyon sergileri gibi etkinliklerin yapıldığı gözlenmekte ve bu alana dikkat çekilmeye çalışılmaktadır. Günümüzde eksikliğini yeni yeni hissettiğimiz tıbbi illüstrasyonun ilk adımları gecikmiş adımlar olmasının yanı sıra ülkemizde halen eksikliği söz konusu olamaya devam etmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’de tıp tarihi boyunca her ne kadar bireysel gayretlenmeler olduysa da tıp ressamlığı kurumlaşamamıştır (Sınav, 2008b: 57).
Ülkemizde profesyonel olarak bilinen iki önemli tıbbi illüstratör Prof. Dr. Levent Efe ve Prof. Dr. Ahmet Sınav’dır. Profesyonel yaklaşımlar dışında ülkemizde doktorların bir kısmı eserlerine kendi çizimleri ile katkı sağlamaya çalışmaktadır (Anıl vd., 2008: 87). Prof. Dr. Ahmet Uğur Demir, Prof. Dr. Mehmet Yıldırım ve Prof. Dr. Mustafa Aldur tıbbi illüstrasyon çizen tıp adamlarıdır. Ayrıca Merve Evren, Elif Ceren Çümen, Ebru Orallı ve Buket Serdar gibi tıbbi illüstratörler de günümüzde tıbbi illüstrasyon alanında uğraş vermektedirler.
2.4.1. Ahmet Sınav
Tıbbi Doktor, İnsan Anatomisi profesörü ve Kurul Sertifikalı tıbbi illüstratör Ahmet Sınav, 1986 yılında Gülhane Askeri Tıp Fakültesi’nden yüksek lisans derecesini, 1987-1989 yıllarında ise Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde anatomi eğitimi almıştır. 1998 yılına kadar GATA’da öğrencilerine anatomi öğretmiş ve buradan emekli olduktan sonra ABD New York’ta Columbia Üniversitesi, College of Physicians and Surgeona Anatomy departmanında “Associate Research Scientist” unvanıyla Klinik Anatomi dersleri vermiştir. Profesör olarak 3 yıl boyunca Augusta, Georgia Tıp Fakültes’inde (MCG) çalışmış, tıbbi illüstrasyon öğrencilerine anatomi öğreterek makroskopik anatomi kursunu yönetmiştir. 2010 yılında Türkiye’ye geri dönen Sınav, Trakya Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanı ve aynı üniversitenin tıp fakültesinde 2014 yılına kadar tıp fakültesinde anatomi profesörü olarak çalışmıştır. (Görsel 59-60)’da tıbbi illüstrasyonları bulunan Sınav
2001’den bu yana Tıbbi İllüstratörler Derneği’nin profesyonel üyesi ve 2010’dan beri de Tıbbi İllüstratörler Sertifika Kurulu (BCMI) üyesidir (İnternet 3, t.y.).
Görsel 59: Ahmet Sınav, “Traktotomi” İşlemini Anlatan Tıbbi İllüstrasyon
Kaynak: www.aeims.eu
Görsel 60: Ahmet Sınav, “Spinal Bypass” Cerrahisini Anlatan Tıbbi İllüstrasyon
Kaynak: www.aeims.eu
2013 yılında Gaziantep Sanko Üniversitesi Rektörlüğü’ne Kurucu Rektör olarak atanan Sınav, şu an ise Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Temel Tıp Bilimleri Bölümü Anatomi Anabilim Dalı’nda görev yapmaktadır. Klinik anatomi, anatomik illüstrasyon ve internet tabanlı interaktif eğitim programları alanında birçok
makale yazmış, seminer, konferans ve uygulamalı eğitimlerde eserler vermiş ve halen bu alanda çalışmalarını sürdürmektedir.
2.4.2. Levent Efe
Tıp eğitimini İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde alan Levent Efe 1982 yılında mezun olmuş ve tıbbi çizime olan ilgisi üzere 1989 yılında Amerika’da The Johns Hopkins Medical School’da tıbbi illüstrasyon eğitimi almıştır. Tıbbi illüstrasyon eğitiminden sonra ise uzun yıllardır Avustralya Melbourne’da tıbbi illüstratör olarak dünya piyasasına hizmet vermektedir.
Sayısız tıp kitabı, bilimsel makale ve tıbbi eğitim yayını için illüstrasyon ve animasyonlar yapmış olan Levent Efe, ağırlıklı olarak çalıştığı Cerrahi illüstrasyonu alanında uluslararası ödüller kazanmıştır (Hatun ve Efe, 2017: 2). Uluslararası platformda kendini kanıtlamış başarılı bir tıbbi illüstratör olarak, Tıbbı İllüstrasyon Derneği’nin (AMI) sertifikalı üyesi olmakla birlikte Avusturalya İllüstratörleri’nin de (IA) üyesidir. Geniş bir tıbbi illüstrasyon arşivine sahip tıbbi illüstratör Efe, tıbbi illüstrasyon ve interaktif animasyon çalışmalarını halen sürdürmektedir (Görsel 61- 62). Levent Efe, Ahmet Sınav ve bazı tıp adamları tarafından ülkemizde tıbbi illüstrasyonun gelişimi adına, yukarıda da bahsedildiği gibi önemli adımlar atmışlardır.
Görsel 61: Levent Efe, Hastalar için “Kapsül Endoskopi”yi Anlatan Tıbbi İllüstrasyon
Görsel 62: Levent Efe, Hasta Eğitimi için Üst Solunum Anatomisinin Tıbbi İllüstrasyonu