Türkiye’de Savunma Harcamaları İhtiyaçlarının Tespiti, Planlanması ve

Planlama, Programlama ve Bütçeleme Sistemi (PPBS); bütçenin hizmetler ve bu hizmetlerin çıktılarına göre yeniden şekillendirilmesi ve bu hizmetlerin gelecek yıllara ait maliyetlerinin önerilmesidir. Genel bir tanımla, amaçlarla kaynaklar arasında ilişki kuran bir süreçtir.

Silahlı Kuvvetler açısından PPBS, tehdidin varlığına ve ortaya çıkışına göre stratejinin geliştirilmesi, stratejiyi destekleyen kuvvet ihtiyaçlarının belirlenmesi, belirlenen bir zaman diliminde ihtiyaç duyulan silâh sistemleri ve insan gücünü tedarik edebilmek için sıralı ve ekonomik programlar geliştirilmesi ve nihayet, kullanılabilir kaynakların maksimum savunma hizmeti sağlayacak şekilde bütçelenmesidir.

Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK)’nın ana savunma sistem ihtiyaçlarının tespiti, planlanması, programlanması ve bütçelenmesinin; PPBS Yönergesi hükümleri gereğince yürütülmesi öngörülmektedir. Dolayısıyla, “Türkiye’de savunma harcamalarının ve bunlara ait kaynakların belirlenmesi, PPBS çerçevesinde yürütülür” (MSB,2000:107). PPBS, TSK ihtiyaçlarının karşılanması istikametinde en etkin ve verimli şekilde değerlendirilmesi amacıyla tesis edilmiş temel kaynak yöntemidir. Bu sistem; TSK’nın “Kuvvet yapısının teşkili, çağın gereklerine göre geliştirilmesi, harbe hazırlık düzeyinin yükseltilmesi, işletme, bakım ve sefer stoklarıyla idamesi, inşaat ve alt yapı faaliyetlerinin yönlendirilmesi” gibi amaçlarla ayrılmış milli ve dış kaynakların etkin, ekonomik ve zamanında kullanılmasını ve kontrolünü sağlayan, bir yatırım, idame, işletme ve mali amaçlı yönetim sistemidir (Altun,1998:91).

Savunma harcamaları devamlı artarken, bu harcamaları karşılayacak kaynakların sınırlı olması, savunma gerekleri ile kaynaklar arasında bir denge kurulmasını gerektirmektedir. Söz konusu denge, cari döneme ait olduğu gibi geleceğe de ait olmalıdır. Planlama ihtiyacının temelindeki neden de esasen budur. Planlama, TSK’nın

28

yapısını ve kullanılma esaslarını orta vadeli (10 yıl) ve uzun vadeli (11–20 yıl) bir dönemde askeri strateji ile stratejik hedeflerin ve kuvvet yapısının kapsayacak şekilde saptayan işlemler serisidir.

Planlama, askeri amaç ve hedeflerin belirlenmesi ve bu amaçları gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan kuvvet ve kaynakların saptanması çalışmalarını içerir. Planlama safhasının çıktısı, savunma önerileri veya stratejik hedef planlarıdır.

Programlama, bir amacın gerçekleştirilmesi için gerekli olan aşama ve adımları, her birinden sorumlu olan kimseleri ve her birinin zamanını belirleyen bir plandır. Programlama “Planlama ile belirlenen hedeflerin kaynaklar bazında nasıl gerçekleştirileceğinin bir zaman boyutu üzerinde projelendirilmesi işlemidir” şeklinde tarif edilmiştir (MSB,2000:107). Yani Programlama, planın uygulanmasıyla ilgili ayrıntıları içerir. Bir başka ifade ile programlama, planlama safhasında belirlenen hedeflerin belirli bir zaman dilimindeki insan gücü, para ve malzeme cinsinden kaynak ihtiyaçlarının somut olarak saptanmasıdır. Program, mevcut kaynaklarla gerçekleştirilebilecek projeleri ve bu projelerin gerçekleştirilmesi için yıllar itibarıyla kaynak tahsislerini ihtiva eder.

PPBS’nin üçüncü temel unsuru, bütçelemedir. Amaçlar tespit edildikten ve onları en iyi gerçekleştirebilecek programlar seçildikten sonra, sıra bu programların bütçe aracılığı ile uygulanmasına gelir.

Bütçe, kısa süreli bir yıllık ve ayrıntılı bir plândır. Uzun vadeli plan ve programların bir yıllık kısmını kapsar ve bunların uygulama alanlarına konmaları için gerekli malî desteğin sağlanması imkânını yaratır. Hazırlanarak onay için yasama organına sunulan bütçeler; uzun vadeli plân ve programların bir yıla tekabül eden masraflarından başka bir şey değildir.

PPBS’de bütçede ayrılan ödenekler, programlar etrafında gruplandırılır. Dolayısıyla ödeneklerin hangi amaca hizmet ettiği, devlete ne kadar maliyeti ve savunma gücüne ne gibi katkıda bulunacağı belirlenmiş olur. Ayrıca bütçeler hazırlanırken; bütçe hazırlama direktifine, tasarruf tedbirlerine ve tedariklerin yurt içinden yapılmasına özen gösterilir. Böylelikle faaliyetlerin verimliliği ile etkinlikleri sayısal olarak ifade edilmiş olur.

29

PPBS Yönergesine göre, Kuvvet Komutanlıkları’nca hazırlanan Harekat İhtiyacı Etüdü ve Plan Yetenek Hedefi Dokümanı ile ihtiyaçlar belirlenmekte, Genel Kurmay Başkanlığı’nca incelenip öncelik değerlendirmesi yapılıp, Stratejik Hedef Planı (SHP)’na dahil edilmektedir. SHP, iki yılda bir revize edilerek On Yıllık Tedarik Programı (OYTEP) halinde kaynaklarla eşleştirilmek suretiyle uygulamaya konulmaktadır (Şahbaz,2007:99).

PPBS faaliyetleri 4 safhada gerçekleştirilmektedir (Altun,1998:91): 1’nci Safha : Türkiye’nin Milli Askeri Stratejisinin oluşturulması,

2’nci Safha : PPBS’de, harbe hazırlık durumu, kuvvet ihtiyaçları, muhtemel kaynakların değerlendirilmesi, TSK’nin on yıllık dönemine rehber olacak Planlama Programlama Direktifi (PPD)’nın hazırlanması,

3’ncü Safha : PPBS’de Stratejik Hedef Planı (SHP), TSK İnsan gücü Planı, Seferberlik Planı ve Mali Planın hazırlanması,

4’ncü Safha : On Yıllık Tedarik Programları (OYTEP) hazırlanır. SHP’deki Modernizasyon planı, OYTEP’e Ana Silah Teçhizat Program teklifi olarak, Harekatı İdame Planı ise, Sefer Stokları ve İdame-İşletme program teklifi olarak sisteme dahil edilir.

TSK’ nın savunma ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla yürütülen çalışmalara temel teşkil eden ana referans, Türkiye Cumhuriyeti Milli Güvenlik Siyaset Belgesi (MGSB)’dir. MSB bütçe faaliyetlerinin, Anayasadan sonra en üst seviyedeki referansı MGSB’dir. MGSB, Türkiye’nin karşı karşıya bulunduğu iç ve dış tehditlerin teşhis edildiği ve onlara karşı yürütülecek politikaların detaylandırıldığı bir yol haritası niteliğindedir. Bu belge, Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen Milli Güvenlik Siyasetine uygun olarak hazırlanır. Bu belge hazırlanırken Türkiye’nin Milli Menfaatleri, Hedefleri ve Milli Savunma Politikası esas alınır.

MGSB(www.msb.gov.tr, 14.11.2009);

 “Dünyadaki yeni güvenlik algılamaları nasıldır?”,  “Dünyadaki güvenlik ortamı nasıl şekillenecektir?”,

30

 “Yeni güvenlik ortamında Türkiye’nin yeri nedir ve milli menfaatlerimiz nasıl şekillenecektir?”,

 “Milli menfaatlerimizi elde etmek için belirleyeceğimiz milli hedefler nelerdir?”,

 “Bu hedeflere hangi esaslar ile ulaşacağız?”,

 “Milli menfaatlerimizi destekleyecek Askeri gücün niteliği nasıl olacaktır?” sorularına cevap verecek şekilde hazırlanmaktadır.

MGSB ile TSK’ nın ihtiyaçlarının belirlenmesi amacıyla, müteakip adım olarak Genelkurmay Başkanlığı’nca Türkiye’nin Milli Askeri Stratejisi dökümanı (TÜMAS) hazırlanır. Bu doküman, TSK’nın oluşturulacak Kuvvet Yapısına ve bu amaçla yürütülecek Modernizasyon Planı’na dayanak teşkil eder.

TÜMAS, hedef alınan ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak PPBS sürecine uygun olarak planlama döneminde TSK’ nın ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bu ihtiyaçların karşılanmasına yönelik olarak Genel Kurmay Başkanlığı (Gn.Kur.B.) tarafından hazırlanan SHP, programlama döneminde SHP’de belirtilen öncelik sırası dikkate alınarak mevcut kaynaklar çerçevesinde tedarik faaliyetlerinin bir takvime bağlanabilmesi için OYTEP ve son olarak, bütçeleme döneminde Program Bütçe hazırlanmaktadır.

SHP, kuvvet tekliflerinin Kuvvet Komutanlıkları, JGK ve diğer ihtiyaç sahibi makamların, kısa, orta ve uzun vadede kazanmaları gerekli yeteneklerin (Kuvvet Yapısı, Harbe Hazırlık, Modernizasyon, Harekatı İdame/İşletme-Bakım-İdame ve İnşaat açısından) ne kadar ve hangi zaman birimi içerisinde karşılanması gerektiğini belirten ve tüm ihtiyaç makamları tarafından hazırlanan planların genel ismidir. Kuvvet teklifleri Gn.Kur.B.’nda görüşülüp değerlendirildikten sonra SHP adı altında yayınlanır (Denk,2002:155).

OYTEP, SHP hazırlandıktan sonra bu plana dayanılarak yine Gn.Kur.B.tarafından yayımlanan “OYTEP Direktifi” ışığı altında hazırlanır ve çeşitli kaynaklardan sağlanması öngörülen mali kaynakların kullanılmasına ilişkin usul ile esasları belirler ve yıllık bütçelerin hazırlanmasına esas teşkil eder. Bu plan, SHP’de belirtilen kuvvet yapısı ve yeteneklere ulaşmak amacıyla; müteakip on yıl boyunca kaynakların, elde

31

edilmesi planlanan yetenekler için tespit edilmiş bulunan projelere tahsisini içeren bir dokümandır.

Bütçeleme; On Yıllık Tedarik Programlarında (OYTEP) belirtilen muhtemel kaynak tahsislerinin her yıl için o bütçe yılında nereye, ne maksatla ve ne kadar tahsis edileceğinin kararlaştırılması işlemidir (MSB,2000:107).

Bütçe ile tahsis edilen kaynaklar çerçevesinde revize edildikten sonra, on yıllık programların cari yıl programları, yıllık bütçenin onaylanmasıyla uygulanmaya başlanılır.