Türkiye’de Medya Okuryazarlığı

Batılı ülkelerde yarım yüzyıldır tartışılagelen, özellikle son otuz yıldır önemli ölçüde gelişen Medya okuryazarlığı eğitimi kavramı, ülkemiz açısından oldukça yeni bir konudur.

Bu konudaki ilk çalışma, Radyo televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) işbirliğiyle gerçekleştirilmiştir. 2003 yılında Ankara’da düzenlenen İletişim Şurası’nın sonuç bildirgesinde, medya okuryazarlığı konusuna yer veren RTÜK, bir proje hazırlamış ve medya okuryazarlığı dersinin ilköğretim programında seçmeli ders olarak okutulması yönünde harekete geçmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı ve Talim Terbiye Kurulu’yla (TTK) varılan mutabakat sonucunda 2006 tarihinde RTÜK ile TTK arasında konuya ilişkin protokolün imzalanmasının ardından Medya Okuryazarlığı Dersi Taslak Öğretim Programı ve Öğretmen Kılavuzu hazırlanmış, 2006-2007 eğitim yılında İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Erzurum’daki toplam 5 ilköğretim okulunda pilot uygulamanın başlaması kararlaştırılmıştır ve toplam 780 yedinci

sınıf öğrencisi medya okuryazarlığı dersi almıştır. 2007-2008 öğretim yılından itibaren tüm Türkiye’deki ilköğretim okullarında 6., 7. ve 8. sınıflarda seçmeli ders olarak okutulması planlanmıştır (RTÜK, 2007).

Oluşturmacı (inşâcı) yaklaşımla hazırlanan Medya Okuryazarlığı Dersi Öğretim Programı’nda genel amaç ve kazanımların yanı sıra bazı temel beceri ve değerlerin verilmesi amaçlanmıştır. Programın genel amaçları şu şekilde belirtilmiştir:

• Medyayı doğru okuyarak yaşadığı çevreye duyarlı, ülkesinin Problemlerini bilen, medyada gördüklerini aklın süzgecinden geçirecek bilinç kazanır.

• Televizyon, video, sinema, reklâmlar, internet gibi ortamlardaki mesajlara ulaşarak bunları çözümleme, değerlendirme ve iletme yeteneği elde eder.

• Yazılı, görsel, işitsel medyaya yönelik eleştirel bakış açısı kazanır.

• Mesajların oluşturulmasına ve analizine dönük olarak cevap bulmaktan soru sorma sürecine doğru bir değişimi gündeme getirir.

• Bilinçli bir medya okuryazarı olur.

• Toplumsal yaşama daha aktif ve yapıcı şekilde katılır.

• Kamu ve özel yayıncılığın daha olumlu noktalara taşınması noktasında duyarlılık oluşturulmasına katkı sağlar (Komisyon, 2007a).

Programla kazandırılması hedeflenen beceriler ve değerler ise şu şekilde belirtilmiştir (Komisyon, 2007a):

Beceriler:

1. Gözlem becerisi 2. Araştırma becerisi

3. Eleştirel düşünme becerisi 4. Yaratıcı düşünme becerisi 5. İletişim becerisi

6. Problem çözme becerisi

7. Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi 8. Girişimcilik becerisi

9. Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma becerisi 10. Sosyal ve kültürel katılım becerisi

Değerler:

Medya Okuryazarlığı Dersi Öğretim Programı ile öğrencilere kazandırılmak istenilen değerler şunlardır (Komisyon, 2007a):

1. Özel yaşamın gizliliğine saygı 2. Estetik duyarlılık

3. Dürüstlük 4. Sorumluluk

6. Farklılıklara saygı duyma

7. Kültürel mirası yaşatmaya duyarlılık 8. Aile içi iletişime önem verme 9. Bilinçli tüketim

10. Toplumsal hayata aktif katılım 11. Bilimsellik

12. Eşitlik 13. Yardımlaşma 14. Dayanışma 15. Paylaşma

Çocuk ve gençleri televizyon yayınlarının olası zararlı etkilerinden korumak amacıyla 23 Nisan 2006 tarihinde Akıllı İşaretler Sembol Sistemi’ni uygulamaya koyan RTÜK (2006), oluşturulan Medya Okuryazarlığı Projesi kapsamında, çocuklara medya okuryazarlığı kavramını tanıtmak amacıyla www.rtukcocuk.org.tr adresinde bir Çocuk Web Sayfası oluşturmuş, RTÜK Web sitesinde de internet okuryazarlığına ilişkin olarak “Çocuklarınız için İnternet Güvenliği” ve uzmanların televizyon izleme önerilerini içeren “Çocuk ve Televizyon” bölümler eklemiştir. Bu projeyle ilgili televizyonlarda bir de tanıtım filmi yayınlamıştır. Ayrıca Medya Okuryazarlığı Projesi’nin sadece ilköğretim öğrencileriyle sınırlı tutulmayacağını, yetişkinler için de bir web sitesi hazırlanması için çalışmaların yapıldığını duyurmuştur.

RTÜK’ün bu konuya yönelik yapmış olduğu diğer çalışmalar şunlardır:

• Radyo ve Televizyonlarda Türkçe Kullanımı Toplantısı – 23 Mayıs 2002

• İletişim Şurası – 20/21 Şubat 2003

• Reklâmların İzleyiciler üzerindeki Etkileri – 22/23 Ocak 2004 • Şiddete Duyarlılık Paneli- 26 Kasım 2004

• Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması, Şubat 2006

• İlköğretim Çağındaki Çocukların Televizyon İzleme Alışkanlıkları Araştırması, 25 Nisan- 3 Mayıs 2006

• Uluslararası Medya Okuryazarlığı Paneli - 24 Kasım 2006 • Televizyon Haberleri İzleme Eğilimleri Araştırması - 8 Şubat

2007

• Radyo Dinleme Eğilimleri Araştırması - 14 Şubat 2007

• Kadınların Televizyon İzleme Eğilimleri Araştırması - 10 Mayıs 2007

• Almanya’da Yaşayan Türklerin Televizyon İzleme Eğilimleri Kamuoyu Araştırması - 14 Kasım 2007

• Özürlülerin Televizyon İzleme/Dinleme Eğilimleri Araştırması Aralık 2007

Resmi makamların yaptığı çalışmalar gibi ülkemizdeki akademisyenlerin de bu konuya yönelik çalışmalarının oldukça yeni olduğu görülmektedir. Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi tarafından 23–25 Mayıs 2005 tarihinde İletişimciler Haftası içinde gerçekleştirilen I. Uluslar arası Medya Okuryazarlığı Konferansı’nın bu girişimlerin ilki olduğu söylenebilir.

Çağrılan konuşmacıların yanı sıra yurt içi ve yurt dışından, bildiri ile ve aktif dinleyici olarak pek çok akademisyen, medya çalışanı, medya ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri, öğrenciler ve halkın katıldığı konferansta, medya okuryazarlığı çok geniş bir perspektiften ele alınmış, üniversitelerde “medya okuryazarlığı” derslerinin programlara alınmasının yanı sıra, ortaöğretim müfredatında da bu derslerin yer alması konusu gündeme gelmiştir. Medya okuryazarlığı konusunu da kapsayan başka bir çalışma da Yıldız Dilek Ertürk ve Ayşen Gül Akkor’un, 2006 yılında yazmış oldukları “Çocuğunuzu Televizyona Teslim Etmeyin: Medya Okur Yazarı Olun” adlı kitaptır. Ertük ve Akkor bu kitapda, örneklemini 7–12 yaş arası 139 öğrencinin ve toplam 70 ebeveynin oluşturduğu, “Televizyon Haberlerinin 7–12 Yaşlar Arası Çocuklar Üzerindeki Stres Etkileri ve Ailesel Haber İzleme Alışkanlıkları” üzerine objektif ve projektif tekniklere dayanan kesitsel bir odak grup çalışmasına da yer vermişlerdir.

Mutlu Binark Ve Mine Gencel Bek’in 2007 yılında yazmış oldukları “Eleştirel Medya Okuryazarlığı” adlı kitap, Medya okuryazarlığının kuramsal temelleri ve dünyadaki uygulamaları ile medya

okuryazarlığı kavramının eleştirel medya okuryazarlığı kavramına nasıl evrildiğini ele alan bir yapıttır.

1.3. Eleştirel Düşünme İle İlgili Yurt İçinde Yapılan