Eleştirel Düşünme Becerileri

Facione’ a (1990) göre eleştirel düşünmenin özünü oluşturan bilişsel beceriler; analiz etme, yorum yapma, öz düzenleme, çıkarımda bulunma, açıklama ve değerlendirmeden oluşmaktadır.

Analiz Etme: Durumlar, sorunlar, görüşler, tanımlamalar veya inanç, yargı, deneyimler, mantıklı düşünceler, bilgi ve görüşleri belirtmek için planlanan diğer türde temsiller arasındaki gerçek ilişkileri tanımlar. Düşünceleri inceleme, görüşleri- iddiaları ortaya çıkarma ve çözümleme analiz becerisinin alt becerileridir (Facione, 1990).

Yorum Yapma: Çeşitli deneyimlerin, durumların, verilerin, olayların, yargıların, eğilimlerin, inançların, kural, prosedür veya kriterlerin anlamını veya önemini anlamak ve ifade etmektir (Facione, 1990).

Öz Düzenleme: Bir kişinin bilişsel etkinliklerini, bu etkinliklerde

kullanılan bileşenleri bilinçli olarak denetlemesi,sonuçlar elde edilmesi ve elde edilen bu sonuçlara göre durumun bilinçli olarak düzenlenmesidir. Kendini sorgulama ve öz denetim öz düzenlemenin alt becerileridir (Facione, 1990).

Çıkarımda Bulunma: Mantıksal sonuçlar oluşturmaya gerekli olan

bileşenleri elde etmek ve tanımlamak, hipotezleri ve tahminleri biçimlendirmek; konuyla ilgili bilgiyi göz önüne almak ve verilerden, durumlardan, genel ilkelerden, kanıt, yargı, inanç, fikir, kavram ve tanımlamalardan, sorular veya temsillerin diğer formlarından yola çıkarak sonuca varmadır. Kanıtları sorgulama, alternatifleri kestirme ve sonuçlar çıkarma çıkarımda bulunma bileşeninin alt becerileridir (Facione, 1990).

Açıklama: Bir kişinin sonuçların üzerine temellendirildiği, kanıta

yürütmesi ve mantıksal muhakemesinin sonuçlarını belirlemedir. Sonuçları belirleme, prosedürleri doğrulama, görüşleri sunma açıklama bileşeninin alt becerileridir (Facione, 1990).

Değerlendirme: İfadelerin veya diğer temsillerin (bir kişinin

algıları, deneyimleri, durumu, inanç ve fikirlerinin) güvenirliğini değerlendirmedir.

Paul, Binker, Jensen ve Krelau (1990) a. Duyuşsal stratejiler, b. bilişsel stratejiler-makro yetenekler ve c. Bilişsel stratejiler–mikro beceriler olmak üzere üç ana grupta topladıkları eleştirel düşünme stratejilerini otuz beş farklı boyutta listeleyip ardından her bir stratejiye ilişkin ilkeleri aşağıda 3’de görüldüğü biçimde ortaya koymuşlardır.

Tablo 3. Duyuşsal – Bilişsel Stratejiler DUYUŞSAL

STRATEJİLER ^BİLİŞSEL STRATEJİLER –

MAKRO – YETENEKLER BİLİŞSEL STRATEJİLER – MİKRO – BECERİLER ●Bağımsız düşünme ●Ben merkezci toplum merkezli iç görüler geliştirme ●Tarafsız düşünmeyi uygulama ●Duyguların altında yatan düşünceleri, düşüncelerin altında yatan duyguları araştırma ●Zihinsel alçakgönüllülüğü ve yargıyı geciktirmeyi geliştirme ●Zihinsel cesareti geliştirme ●Genellemeleri arılaştırma ve yalınlaştırmaktan kaçınma ●Benzer durumları karşılaştırma: iç görüleri yeni bağlamlara transfer etme

●Bireyin perspektifini geliştirme: inançları, görüşleri ve kuramları yaratma veya keşfetme ●Sorunları, sonuçları ya da inançları açıklama

●Sözcüklerin veya deyimlerin anlamlarını açıklama ve analiz etme ●Değerlendirme için

●Gerçek uygulama ile ideal uygulamaları karşılaştırma ve bir birinden ayırt etme ●Düşünme hakkında kusursuz düşünme: eleştirel sözcük dağarcığı kullanma

●Önemli benzerliklere ve farklılıklara dikkat etme ●Sayıtlıları inceleme ve değerlendirme

●İlgili olmayan

olgulardan ilgili olanları ayırt etme

●Mantıklı çıkarımlar, tahminler, veya yorumlar

●Zihinsel iyi niyeti veya dürüstlüğü geliştirme ●Zihinsel azmi geliştirme ●Düşünme becerisine (reason) güven duymayı geliştirme kriterler geliştirme: Değerleri ve standartları açıklama ●Bilgi kaynaklarının güvenirliğini değerlendirme ●Derinlemesine

sorgulama: önemli sorular sorma veya bu soruları harekete geçirerek devamlılığını sağlama ●Görüşleri, yorumları, inançları veya kuramları analiz etme veya değerlendirme

●Çözümleri üretme veya değerlendirme

●Eylemleri veya ilkeleri analiz etme veya değerlendirme ●Eleştirel okuma: metinleri açıklama veya eleştirme

●Eleştirel dinleme: sessiz diyalog sanatı

●Disiplinler arası bağlantı kurma ●Sokratik sorgulamayı uygulama: inançları, kuramları veya perspektifleri açıklama ●Diyalogsal düşünme: perspektifleri, yorumları veya kuramları karşılaştırma ●Diyalektik düşünme: perspektifleri, yorumları, veya kuramları değerlendirme yapma

●Kanıtları ve iddia edilen olguları değerlendirme ●Çelişkileri fark etme ●Dolaylı anlatımları ve sonuçları keşfetme

Demirel (2004)’ e göre, eleştirel düşünmenin beş temel kuralı bulunmaktadır. Bunlar:

Tutarlılık: Eleştirel düşünen birey, düşüncedeki tezatlıkları ortadan

kaldırabilme özelliğine sahip olmalıdır.

Birleştirme: Eleştirel düşünen birey, düşüncenin tüm boyutlarını ele

alabilmelidir.

Uygulanabilme: Kişi anlayabildiklerini de ekleyerek anladıklarını bir modelde uygulayabilmelidir.

Yeterlilik: Eleştirel düşünen birey deneyimlerini ve bu deneyimlerin sonuçlarını sağlam bir temele oturtabilmelidir.

İletişim kurabilme: Eleştirel düşünen birey, düşündükleriyle

birlikte anladıklarını çevresine anlaşılabilir bir şekilde iletebilmelidir.

Kökdemir (2000), eleştirel düşünme olarak tanımlanan düşünme sürecinin sadece önerme sınama sisteminden farklı becerileri de içermesi gerekmektedir. Eleştirel düşünme sürecinin içerdiği beceriler arasında :

1. Kanıtlanmış gerçekler ve öne sürülen iddialar arasındaki farklılığı yakalayabilme,

2. Elde edilen bilgilere ait kaynakların güvenirliklerini test edebilme,

3. İlişkisiz bilgileri kanıtlardan ayıklayabilme, 4. Önyargı ve bilişsel hataların farkında olabilme, 5. Tutarsız yargıların farkına varabilme,

6. Etkili soru sorabilme,

8. Bireyin kendi düşüncelerinin farkına vardığı üst biliş (metacognition) ve benzerleri vardır. Bu beceriler, eleştirel düşünme eğitiminin de temellerini oluşturmaktadır.

1.1.6. Eleştirel Birey ve Eleştirel Olmayan Bireyin