Türkiye'de Eğitim Programları ve Değerler Eğitimi

Eğitimde amaç, öğrencileri sınıflamak veya elemek değil, onlara olabileceklerinin en iyisi olabilme fırsatı vermektir. Bu bir ihtiyaç olmanın ötesinde bir zorunluluktur. Çünkü temel insan hakları konusundaki gelişmeler herkese yetenek ve ilgileri doğrultusunda eğitim vermeyi zorunlu hale getirmektedir. Eğitim hedefleri de yeni değerler doğrultusunda yeniden şekillenmektedir. Bu nedenle eğitim hedeflerinin oluşturulmasında, değerlerin de ortaya konması gerekmektedir (Özden, 2008: 54). Eğitim sistemi dünyada ve toplumda meydana gelen değişiklik ve gelişmeler ışığında yenilenmeli, dünün değerlerini bu güne taşıyacak bir işlevle ile bu günün değerlerini buluşturmalı ve kaynaştırmalıdır.

Her ülke kendi kültürel anlayışlarını dikkate alarak küresel alandaki değişiklikleri de dikkate alarak, çeşitli eğitim programları geliştirmektedir. Türkiye’de 1920 yıllardan itibaren akılcılığı temel alan pozitivist değerler sistemine uygun olarak pek çok alanda değişiklikler yapıldığı gibi, eğitim alanında da düzenleme ve değişiklikler yapılmıştır. Yapılan düzenleme ve değişiklikler ile tarihsel mirasın aktardığı değer ve birikimler yerine, eğitimde pozitivist değerlerin inşa çalışmaları başlatılmıştır. Yeni eğitim anlayışında değerler ihmal edilerek, değerler yerine pozitivizmin çıktıları referans alınarak, eğitim uygulamalarına yansıtılmıştır (Kılıç, 2012).

Değerlerle ilgili çalışmalar ülkemizde özellikle altmışlı ve yetmişli yıllarda görülmeye başlanmıştır. Değer yaklaşımının duyuşsal eğitimde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir (Bacanlı, 2002). Günümüze kadar birçok farklı programlar uygulanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı’nın hazırladığı son ilköğretim programı, programda çeşitli değişiklik ve yenilikler içermektedir. Günümüzde 2004 - 2005 eğitim öğretim döneminde hayata geçirilen ilköğretim programı kullanılmaktadır. Bu

programla birlikte bir özne olarak bireyin merkezde olduğu, bir anlayış söz konusudur. Ekonomik gelişme ve demokrasiye dayalı, bireysel, ulusal ve küresel değerlere duyarlı bir eğitim ihtiyacı doğrultusunda program değişikliği gerçekleştirilmiştir. Ayrıca ilköğretim programının yenilenmesi ile birlikte;

1- Milli kimlik merkeze alınarak, öğrencilerin evrensel değerleri de benimsemesi,

2- Öğrencilerin örf ve adetler çerçevesinde ruhsal, ahlaki, sosyal ve kültürel yönden gelişmesi,

3- Öğrencilerin, haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren demokratik bireyler olarak yetişmeleri,

4- Toplumsal sorunlara karşı duyarlılığın ön plana çıkarılması anlayış ve ilkelerin kazandırılması amaçlanmıştır.

Toplumsal temeller başlığı altında toplumun vazgeçilemez değerleri arasında alçakgönüllülük, ağırbaşlılık, anlayışlık, adillik, dürüstlük, girişkenlik, iyimserlik, sabır, sadakat, sadelik, sevecenlik, hoşgörü, tutumluluk, güven ve görev sorumluluğu bilinci yer almaktadır (http://ttkb.meb.gov.tr).

Kasım 2006’da düzenlenen 17. Milli Eğitim Şurasında “Eğitimle ilgili model arayışlarında, alışılmış neden-sonuç ilişkilerini ileri sürerek yapılan değerlendirmeler eğitim adına çözümler üretmeyi engellemektedir. Eğitimin niteliğiyle ve niceliğiyle ilgili sürdürülebilir iyileştirmeleri sağlamak istiyorsak basit neden sonuç ilişkilerinin dışına çıkmak zorundayız. Şûrada alınan kararları da bu şekilde değerlendirmemizde yarar vardır.” kararı alınmıştır. Bunun yanı sıra alınan bir diğer karar da: “88- Eğitim politikalarının oluşturulması ve uygulanmasında kurumlar arası eş güdüm ve iş birliği sağlanmalı; bu yaklaşımda kısa vadeli politik ve ideolojik tutumlar yerine, ulusal ve evrensel temel değerler dikkate alınmalıdır.” şeklindedir (MEB, 2010).

2004-2005 yılında değişen eğitim programları incelendiği zaman, değerlerin yeni programlarda yer almaya başladığını görmekteyiz.

Türkçe Dersi (1-5.Sınıflar) Öğretim Programı; Türkçe'yi doğru, güzel ve etkili kullanan, eleştirel ve yaratıcı düşünebilen, bilgiyi kullanabilen, üretebilen,

girişimci, kişisel ve sosyal değerlere önem veren bireyler yetiştirmek amaçlanmıştır. Programda değerler bir başlık altında belirtilmemiş, Türkçe öğretim programının genel amacı ifade edilirken " kişisel ve sosyal değerlere önem veren bireyler yetiştirmek" amacına vurgu yapılmıştır.

Türkçe Dersi (1-5.Sınıflar) Öğretim Programı içerdiği öğrenme alanları ve kazanımlarla öğrencilerde belirtilen temel beceriler arasında değerlerle ilgili olarak " Kişisel ve sosyal değerlere önem verme" geliştirilmesi hedeflenen bir temel beceri olarak yer almasına karşılık, hedeflenen kişisel ve sosyal değerlerin neler olması gerektiği ayrıntılı olarak belirtilmemiştir. Tüm sınıflarda (1-5.sınıf) "Değerlerimiz" teması zorunlu tema olarak yer almıştır. Değerlerimiz temasında hangi değerlerin de verileceği açıklanmamıştır.

Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında değerlere, “Kişisel Nitelikler” baslığı altında yer verilmiştir. Programdaki bu değerler ve kişisel nitelikler özsaygı, özgüven, toplumsallık, sabır, hoşgörü, sevgi, saygı, barış, yardımseverlik, doğruluk, dürüstlük, adalet, yeniliğe açıklık, vatanseverlik, kültürel değerleri koruma ve geliştirme olarak sıralanmıştır.

İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı’nda öğrenciler tarafından içselleştirilmesi öngörülen değerler; adalet, aile birliğine önem verme, demokrasi bilinci, demokrasi bilinci, dürüstlük, alçak gönüllülük, bağımsızlık, bağışlama, barış, Türk Bayrağına ve İstiklâl Marşı’na saygı, bilimsellik, cesaret, cömertlik, çalışkanlık, dayanışma, doğa sevgisi, doğal çevreye duyarlılık, doğruluk, dostluk, duyarlılık, emaneti korumak, estetik, fedakârlık, gazilik, görgülü olmak, güvenirlik, hakseverlik, hakikat sevgisi, hayâ, hoşgörü, ibadet yerlerine, saygı, iffet, iyi niyet, kadirşinaslık, kanaat, kardeşlik, merhamet, millet sevgisi, millî birlik şuuru, misafirperverlik, mürüvvet, namuslu olmak, nezaket, ölçülülük, paylaşımcı olmak, sabır, sadelik, sağlıklı olmaya önem verme, samimiyet, saygı, sevgi, sorumluluk, sözünde durmak, şehitlik, şükür, tarihsel mirasa duyarlılık, temizlik, tutumluluk, Türk büyüklerine saygı, vatanseverlik, vefa, yardımseverlik değerleridir.

Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda öğrencilere kazandırılmak istenen bilimsel tutum ve değerlerin düzenlenmesinde beş kategoriden oluşan bir sınıflandırma kullanılmıştır. Bu sınıflandırma, kolaydan zora doğru, öğrencilerin çevrelerinde olup bitenleri kendi isteği ile algılaması, duruma uygun olumlu tepkide bulunması, olumlu değerler geliştirmesi, bu değerleri kendi öz benliğinde örgütlemesi ve son olarak, olumlu tutum ve değerler içeren bir yaşam tarzı geliştirmesi aşamalarından oluşur.

İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı, 4-5 ve 6-7. sınıflar için oluşturulmuştur. Değerlerin öğretimine, programlarda yer verilmiştir. Yeni ilköğretim Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında (4-5) değerler, bir baslık altında ele alınmıştır. Programda öğrenciye verilmesi gereken değerler belirlenmiş, bu değerlerin öğretiminde neler yapılması gerektiği açıklanmıştır. Verilen değerler, öğrenme alanlarına ve sınıflara dağıtılmıştır. Sosyal Bilgiler Dersi 4-5 Öğretim programında yer alan değer sayısı, yirmi olarak belirlenmiştir. Tablo 5 ve Tablo 6’da Sosyal Bilgiler Dersi 4-5 Öğretim programında yer alan değerler ve bu değerlerin sınıf düzeyinde öğrenme alanlarına dağılımı verilmiştir.

Tablo 5. Sosyal Bilgiler Dersi 4-5 Öğretim Programında Yer Alan Değerler

Adil Olma Hoşgörü

Aile Birliğine Önem Verme Misafirperverlik

Bağımsızlık Özgürlük

Barış Sağlıklı Olmaya Önem Verme

Bilimsellik Saygı Çalışkanlık Sevgi Dayanışma Sorumluluk Duyarlılık Temizlik Estetik Vatanseverlik Dürüstlük Yardımseverlik

Programda yer alan bazı değerler birbirine yakın değerlerdir. Bağımsızlık, özgürlük, vatanseverlik birbirine çok yakın değerlerdir. Sosyal Bilgiler (4-5)

Öğretimi Programında, sınıflara ve öğrenme alanlarına ilişkin dağılım ise aşağıdaki tablolarda verilmiştir.

Tablo 6. Sosyal Bilgiler Dersi 4-5 Öğretim Programında Yer Alan Değerlerin 4. ve 5.Sınıf Sosyal Bilgiler Öğrenme Alanlarına Dağılımı

Doğrudan Verilecek Değer

Öğrenme Alanı _{4.Sınıf 5.Sınıf}

Birey ve toplum Duygu ve düşüncelere

saygı, hoşgörü Sorumluluk

Kültür ve miras

Türk büyüklerine saygı, aile birliğine önem verme, vatanseverlik

Estetik İnsanlar, yerler ve

çevreler Doğa sevgisi Doğal çevreye duyarlılık

Üretim, dağıtım ve tüketim

Temizlik ve sağlıklı

olmaya önem verme Çalışkanlık Bilim, teknoloji ve

toplum Bilimsellik Akademik dürüstlük

Gruplar, kurumlar ve

sosyal örgütler Yardımseverlik Dayanışma

Güç, yönetim ve

toplum Bağımsızlık

Adil olma, bayrağa ve İstiklâl Marsı’na saygı Küresel bağlantılar Misafirperverlik Tarihsel mirasa duyarlılık

Tablolarda görüldüğü gibi 4.ve 5.sınıf öğrenme alanlarında yer alan, duygu ve düşüncelere saygı, Türk büyüklerine saygı, doğa sevgisi, doğal çevreye duyarlılık, akademik dürüstlük, bayrağa ve İstiklâl Marsı’na saygı, tarihsel mirasa duyarlılık programdaki yirmi değer arasında yer almamaktadır. Bu değerlerin saygı, sevgi, dürüstlük, duyarlılık değerlerinin alt değerleri olduğu düşünülmektedir. Ancak bu değerlere ilişkin programda her hangi bir açıklama yer almamaktadır. Diğer yandan sevgi, saygı, dürüstlük, duyarlılık, barış, özgürlük programda belirtilen yirmi

değerleri arasında olmasına rağmen, 4.ve 5.sınıf öğrenme alanlarında yer almamıştır. Bu bakımda programda yer alan değerlerin, programda yer almayıp temel değerlerin alt değeri olduğu düşünülen değerlerin, öğrenme alanlarında yer almaları yada yer almamaları ile ilişkin net bir sınıflama yapılmamıştır.

Çocuklara değer kazandırmada, okullarda öğretim programları aracılığıyla değerler sistemli ve düzenli olarak çocuklara aktarılmaktadır. Yukarıda belirtildiği gibi her dersin öğretim programında belirtilen değerlerin öğrencilere kazandırılmasına yönelik olarak, etkinlikler hazırlanmakta ve uygulanmaktadır. Öğrencilere değer kazandırmada, okuma kitapları da etkili eğitim materyalleri arasında yer almaktadır. Çocuklar için hazırlanan okuma kitaplarının çocuklara değer kazandırma özelliğinin yanı sıra çocukların gelişim özelliklerine uygun olması, çocuklara olumlu katkılar sunacak bir içeriğe sahip olması gerekmektedir. Kısaca okuma kitaplarının çocuk edebiyatının temel özelliklerini yansıtması ve çocuk kitaplarında yer alması gereken nitelikleri taşıması gerekmektedir.

2.5. Çocuk Edebiyatı