Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve Denetleme Yetkisi

2709 sayılı Kanunun 98 inci maddesi aşağıdaki şekildeki gibi değiştirilmiş ve kenar başlığı Anayasa metninden çıkarılmıştır. Bu çalışmada parlamenter hükümet sisteminde

yasama başlığı adı altında TBMM’nin bilgi edinme ve denetleme yetkisine değinilmiştir. Bu başlık altında TBMM’nin bilgi edinme ve denetleme yetkisine değinilmesinin nedeni parlamenter hükümet sisteminde yasama organının işleyişini anlatmaktı. Ancak Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde tekrardan ele alınmasının nedeni ise yapılan Anayasa değişikliği ile önceki Türk Anayasa maddelerinin karşılaştırılmasından dolayı ele alınmıştır.

Son Anayasa değişikliği ile birlikte TBMM’nin bilgi edinme ve denetleme yetkisi,

“MADDE 98- Türkiye Büyük Millet Meclisi; Meclis araştırması, genel görüşme, Meclis soruşturması ve yazılı soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanır. Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemeden ibarettir. Genel görüşme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülmesidir. Meclis soruşturması, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında 106 ncı maddenin beşinci, altıncı ve yedinci fıkraları uyarınca yapılan soruşturmadan ibarettir. Yazılı soru, yazılı olarak en geç on beş gün içinde cevaplanmak üzere milletvekillerinin, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı olarak soru sormalarından ibarettir. Meclis araştırması, genel görüşme ve yazılı soru önergelerinin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile araştırma usulleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenir” şeklinde düzenlenmiştir (Bülbül, 2017: 40-41).

1982 Anayasasının 98 inci maddesine göre TBMM’nin bilgi edinme ve denetim yolları,

“Türkiye Büyük Millet Meclisi soru, meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır. Soru, Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan veya bakanlardan bilgi istemekten ibarettir. Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemeden ibarettir. Genel görüşme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülmesidir. Soru, meclis araştırması ve genel görüşme ile ilgili önergelerin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile cevaplandırılma, görüşme ve araştırma yöntemleri Meclis İçtüzüğü ile düzenlenir”

şeklinde düzenlenmiştir (Topuz, 1989: 39-40).

1982 Anayasasının 99 uncu maddesinde Gensoru, “Gensoru önergesi, bir siyasi parti

grubu adına veya en az yirmi milletvekilinin imzasıyla verilir. Gensoru önergesi, verilişinden sonraki üç gün içinde bastırılarak üyelere dağıtılır; dağıtılmasından itibaren on gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı görüşülür. Bu görüşmede, ancak önerge

sahiplerinden biri, siyasi parti grupları adına birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir bakan konuşabilir. Gündeme alma kararıyla birlikte, gensorunun görüşülme günü de belli edilir; ancak, gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararının verildiği tarihten başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz. Gensoru görüşmeleri sırasında üyelerin veya grupların verecekleri gerekçeli güvensizlik önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir tam gün geçtikten sonra oylanır. Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tamsayısının salt çoğunluğuyla olur; oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılır. Meclis çalışmalarının dengeli olarak yürütülmesi amacına ve yukardaki ilkelere uygun olmak kaydıyla gensoru ile ilgili diğer hususlar İçtüzükte belirlenir” şeklinde düzenlenmiştir

(Armağan, 2000: 195-196).

1982 Anayasasının 100 üncü maddesinde Meclis soruşturması, “Başbakan veya bakanlar

hakkında, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az onda birinin vereceği önerge ile, soruşturma açılması istenebilir. Meclis, bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve karara bağlar. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclise sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona iki aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Bu süre içinde raporun Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına teslimi zorunludur. Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde görüşülür ve gerek görüldüğü taktirde ilgilinin Yüce Divana sevkine karar verilir. Yüce Divana sevk kararı ancak üye tamsayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla alınır. Meclisteki siyasi parti gruplarında, Meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz” şeklinde düzenlenmiştir (Topuz, 1989: 40-41).

1961 Anayasasının 88 inci maddesine göre, “Soru, genel görüşme, meclis soruşturması

ve meclis araştırması her iki meclisin yetkilerindendir” maddesi meclisin denetim

yollarını göstermektedir (Yüzbaşıoğlu, 2006: 62).

1961 Anayasasının 89 uncu maddesinde gensoru, “Gensoru yetkisi yalnız Millet

Meclisinindir. Gensoru önergesi bir siyasi parti grubu adına veya en az 10 milletvekilinin imzasıyla verilir. Gensoru önergesinin gündeme alınıp alınmıyacağı, verilişinden sonraki

üç birleşim içinde görüşülür. Bu görüşmede, ancak önerge sahiplerinden biri, siyasi parti grupları adına birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adına Başbakan veya bir bakan konuşabilir. Gensoru önergelerinin gerektiğinde önceden basılıp dağıtılmasını ve Meclis çalışmalarının dengeli olarak yürütülmesini düzenleyici hükümler İçtüzükte gösterilir. Gündeme alma kararıyla birlikte gensorunun görüşme günü de belli edilir. Gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararı tarihinden başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz. Gensoru görüşmeleri sırasında üyelerin verecekleri gerekçeli güvensizlik önergeleri veya Bakanlar Kurulunun güven isteği, bir tam gün geçtikten sonra oylanır. Bakanlar Kurulunun veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tamsayısının salt çoğunluğuyla olur” şeklinde düzenlenmiştir (Aydoğdu, 2005: 146).

1961 Anayasasının 90 ıncı maddesinde Meclis soruşturması, “Başbakan veya Bakanlar

hakkında yapılacak soruşturma istemleri, Türkiye Büyük Millet Meclisinin birleşik toplantısında görüşülür ve karara bağlanır. Soruşturma, her iki Meclisten eşit sayıda seçilecek üyelerden kurulu komisyonlarca yürütülür. Yüce Divana sevk hususundaki karar birleşik toplantıda verilir. Meclisteki siyasi parti gruplarında, Meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz” şeklinde düzenlenmiştir (Armağan,

2000: 435).

1924 Anayasasının 22 inci maddesinde bilgi edinme ve denetim yolları, “Soru, gensoru,

ve Meclis soruşturması Meclisin yetkilerinden olup bunların nasıl yapılacağı İçtüzükte gösterilir” şeklinde düzenlenmiştir (Yüzbaşıoğlu, 2006: 10).