Türkiye’de Çocuk Edebiyatı

Türkiye’de çocuk edebiyatının gelişimi, dünyadaki çocuk edebiyatının gelişimiyle paralellik gösterir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de, çocuk edebiyatının ilk örneklerini sözlü edebiyat ürünleri oluşturmaktadır. Çocuk edebiyatının yazılı örnekleri ilerleyen yıllarda verilmiştir.

Tanzimat Edebiyatı dönemine kadar, kendine ait bir düz yazı geleneği olmayan Türk edebiyatının çocuklarla ilgili ilk örnekleri, Batı edebiyatından yapılma çeviri ürünlerdir. Ancak, 19. yüzyıldan önce çocuklar için yazılmış olmasa da, çocuklara seslenmek üzere yazılmış iki yapıtı burada anmak gerekir. Bu eserlerden ilki Nabi’nin oğluna öğüt vermek amacıyla yazmış olduğu Hayriyye adındaki kitabı, ikincisi de Sümbülzade Vehbi’nin oğluna verdiği ahlak ve görgü derslerini içeren Lütfiye-i Vehbî adlı eseridir. Bir de Kayserili Doktor Rüştü tarafından 1858’de yazılan ve ilk Türk alfabesi olarak bilinen Nuhbetü’l-Etfal (Çocukların En Seçkini) adlı yapıtın metinler kısmındaki öyküleri bu alandaki ilk örnekler arasında sayılabilir (Gökşen, 1985).

Tanzimat döneminin çocuklar tarafından okunan ilk çevirileri, Şinasi’nin Tercüme-i Manzume adıyla La Fontaine’den dilimize aktardığı fabllar (1859) ve Yusuf Kâmil Paşa’nın Fenelon'dan tercüme ettiği Telemak (1862)’tır. Aslında bunlar, doğrudan çocuklara seslenen eserler değildir. İlerde, çocukların anlayabileceği daha iyi çevirileri yapılacak olan Telemak tercümesi de dil bakımından ağır ve anlaşılmazdır. Kayserili Doktor Rüştü’nün 1859 yılında Nuhbetü’l- Etfâl adıyla yayımladığı alfabe kitabının arkasındaki kısa hikâyeler ve fabl tercümeleri, çocuk edebiyatımızda doğrudan

çocuklara yönelik ilk tecrübelerdir. Bu eser, çocuklara okuma zevki kazandırmak maksadıyla hazırlanmıştır ( Enginün, 1985).

Çocuk kitaplarının ilk örnekleri, Tanzimat dönemi yazarlarından Şinasi, Recaîzade Mahmut Ekrem ve Ahmet Mithat Efendi’nin Fransızca’dan dilimize çevirdikleri kısa şiirler ve fabllardır. Bu ilk çeviri eserlerden sonra, Şinasi, Ahmet Mithat Efendi ve Muallim Naci gibi sanatçılar da, dönemin çok ilerisinde oldukça sade bir yazı diliyle manzum fabllar yazmışlardır. Ziya Paşa, J.J. Rousseau’nun “Emile” adlı eserini çocuklar için çevirmiştir. Recaîzade Mahmut Ekrem’in “Tefekkür” adlı eserinde çocukluk anılarına ayırdığı bölüm ve Muallim Naci’nin sekiz yaşına kadar olan çocukluk anılarını kapsayan “Ömer’in Çocukluğu” kitabı da o dönem çocuklarının okudukları eserler arasındadır. Bu eserlerden seçilmiş yazılar, dönemin ilk ve ortaokul ders kitaplarına da alınmıştır (Demirel, 2009).

Tanzimat dönemi sonrasında, sanatçılar arasında çocuk edebiyatına bir yöneliş olmuş ve daha nitelikli ürünler ortaya konulmaya başlanmıştır.

19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında özellikle Ahmet Rasim, Ahmet Mithat, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Tevfik Fikret, Ali Ekrem Bolayır, İbrahim Alaattin Gövsa, Ali Ulvi Elöve ve Aka Gündüz’ü çocuk edebiyatı yazarlarımız arasında sayabiliriz. Özellikle Millî Edebiyat Döneminde, çocuklarda dil bilinci geliştirmek, yeni nesilleri millî ve manevi değerler konusunda eğitmek amacıyla başta Ziya Gökalp olmak üzere, Ömer Seyfettin ve diğer millî edebiyat sanatçıları çocuklara yönelik birçok eser kaleme alarak, çocuk edebiyatının gelişmesine katkıda bulundular (Yalçın ve Aytaş, 2003: 25).

Ayrıca 1980 yılından sonra çocuk edebiyatı alanında Türkiye ve Dünya çapında eser kaleme almış çok sayıda isim vardır. Bu isimlerin belli başlıları şunlardır: Veysel Çolak, Ünver Oral, Hüseyin Emin Öztürk, Mustafa Ruhi Şirin, Serpil Ural, Yalvaç Ural, İsmail Uyaroğlu, Cahit Zarifoğlu, Mevlana İdris Zengin. Ayrıca bunların dışında çocuk edebiyatına hizmet etmiş pek çok yazarımız bulunmaktadır. Behiç Ak, Ali Akbaş, Ayla Çınaroğlu, Adnan Özyalçıner söz konusu sanatçılardan birkaçıdır. (Akın, 2009).

Cumhuriyet dönemi, fazla yoğun olmasa da önemli çeviri faaliyetlerinin gerçekleştirildiği bir dönemdir. Bu dönemde, özellikle hangi yıllarda hangi yabancı kitapların çevrilip yayınlandığına dair elimizde derli toplu ve eksiksiz bir bibliyografya bulunmasa da bu yönde bazı çalışmalar yapılmıştır. Söz gelişi “Metis Çeviri” dergisinin

1991 bahar ve yaz sayılarında Türkiye'de 60'lı, 70'li ve 80'li yıllarda hangi yazarın hangi eser(ler)inin kaç defa basıldığına dair bir bibliyografya çalışması yayınlanmıştır. Bu çalışmaya göre 60'lardan 90'lara Türkiye'de en çok yayınlanan çeviri eserler içinde masal ve fabl türünde Grimm Kardeşler (66 baskı), Andersen (62 baskı), La Fontaine (37 baskı) ve Aisopos (13 baskı) gelmektedir. Roman türünde ise birinciliği 141 baskıyla Jules Verne almaktadır. Onu farklı sayıdaki baskılarla diğer romancı ve hikâyeciler takip etmektedir. Bu isimlere bakıldığında hemen hepsinin çocuk klasikleri arasına girmiş eserler olduğu görülür: Alis Harikalar Diyarında, Cervantes, Pinokyo, Robinson Crusoe, David Kopperfield, Oliver Twist, Heidi, Define Adası, Tom Amcanın Kulübesi, Gulliver'in Seyahatleri, Polyanna, Küçük Prens ve Jules Verne'in birçok romanı (Çıkla, 2005).

Geçmişten günümüze birçok edebiyatçı, çocuk edebiyatı sahasında farklı eserler vererek bu alan çeşitli katkılar sağlamıştır. Demirel (2009: 82-85), yapmış olduğu çalışmasında bu eserlerin bazılarını şöyle sıralamıştır:

Eflatun Cem Güney’in halk hikâye, masal ve efsanelerini yapılarını bozmadan edebî bir eser düzeyine çıkarma çalışmaları önemlidir. Cem Güney, böyle bir anlayışla “Dertli Kaval”, “Nasreddin Hoca Fıkraları”, “Gökten Üç Elma Düştü” adlı eserlerini yayımlamıştır.

Orhan Veli Kanık, La Fontaine’nin 49 fablını nazım biçimde Türkçeye çevirerek 1943’te “La Fontaine’nin Masalları” adıyla iki cilt halinde yayımlamıştır.

Fazıl Hüsnü Dağlarca, çocuklar için şiirler yazmış ve bu alanda ilk kitabı “Açıl Susam Açıl”ı, 1967’de yayımlamıştır. “Kuş Ayak”, “Arka Üstü”, “Yeryüzü Çocukları”, “Yanık Çocuklar Koçaklaması”, “Şeker Yiyen Resimler” de şairin diğer kitaplarındandır.

İsmail Uyaroğlu, çocuklar için yazdığı şiirlerini “Gül Sağnağı” (1976) ve “Çocuk ve Şiir” (1977) adlı kitaplarında toplamıştır. Sanatçı, “Çocuk ve Şiir” eseriyle TDK Çocuk Yazın Ödülü’nü almıştır.

Muzaffer İzgü’nün de çocuk edebiyatına kazandırdığı pek çok eseri vardır. “Ekmek Parası”(1979), “Bülbül Düdük” (1980), “Çizmeli Osman”( 1980), “Uçtu Uçtu Ali Uçtu”(1980) mizahi öykünün başarılı isminin eserlerindendir.

Cahit Uçuk, çocuk edebiyatımıza “Kırmızı Mantarlar” (1943), “Üç Masal” (1944), “Türk Çocuğuna Masallar” (1946), “Kurnaz Tilki” (1946) adlı eserleri kazandırmıştır. “Türk İkizleri” adlı eseri çok sayıda baskı yapmış ve birçok dile çevrilmiştir.

Aziz Nesin, “Köylerin En İyisi Bizim Köy”, “Kar Baba”, “Şimdiki Çocuklar Harika”,“Pırtlayan Bal” adlı eserleriyle çocuklara hitap etmiştir.

Gülten Dayıoğlu, çocuk edebiyatının en verimli kalemlerinin başında gelir. Dayıoğlu, 1961-1966 yılları arasında çocuklar için birer hikâyelik otuz kitap yayımlamıştır. “Fadiş”(1970), “Yurdumu Özledim” (1977), “Dünya Çocukların Olsa” (1981), “Yeşil Kiraz”(2000) adlı kitapları bilinen eserler arasındadır

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM