Konu

Çocuk edebiyatında konu, çocuğu metnin anlam evrenine çeken, kitapla ilişkisini sağlayan bir unsurdur. Ele alınan konular, çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarıyla ilişkilendirildiği ölçüde önem kazanır. Yazarın metni oluştururken “Ben ne hakkında söz söyleyeceğim? Yazımda neyin üzerinde duracağım? Sorularına vereceği yanıtlar, metnin yaratılması süreci için bir çıkış noktası olmalı; çocuğa özgü bir yaşam durumunun kurgulanmasına yön vermelidir (Sever, 2003).

Çocuklara yönelik eserlerde işlenecek konuların taşıması gereken özellikler hususunda A.Ferhan Oğuzkan (1994: 210) ise şunları dile getirmiştir: “Çocukların gerçek ve günlük yaşantılarına uygun düşmeyen, onların kavrayış ve hayal güçlerini aşan konularda yazılan eserler, çocukların pek az ilgisini çeker; hatta bazen hiç çekmeyebilir. İyi bir çocuk kitabının konu bakımından yerli kültür değerleri yanında evrensel insanlık ve ahlak değerlerini kazandırıcı nitelikte olması da gerekir. Bu arada değişik yaşlarda bulunan çocukların ilgi duydukları konuların birbirinden farklı olduğu hususu daima göz önünde bulundurulmalıdır.”

Çocuk edebiyatına ait eserler, çocuğa birtakım istenilen davranışların kazandırılmasında araç olarak kullanılabilirler. Ayrıca çocuk edebiyatı ürünleri, çocuğa sevgi, şefkat, iyilik, doğruluk gibi kavramların öneminin hissettirilmesinde de yardımcıdır. Ali Ekrem Bolayır, Şiir Demeti adlı eserinde dile getirdiği şiirleri ile bazen çocukları eğlendirmeyi ve buna bağlı olarak hoşça vakit geçirmelerini sağlamayı bazen ise eğlendirirken bazı değerlerin önemini fark ettirmeyi amaçlamıştır.

Ali Ekrem Bolayır’ın şiirlerinde, batılı normlarla yetiştirilmeye çalışılan bir çocuk örneği karşımıza çıkmaz. Milli, dinî, didaktik tarzda yazdığı şiirleri aracılığı ile çocuklara hitap eder ve kendi bakış açısını ortaya koyar. Şiir Demeti’nin ilk şiiri olan “Yavrulara” kitabın giriş kısmı gibidir, ardından ise Allah’a ve Hz. Muhammed’e övgülerin yer aldığı şiirler gelir. Şiir Demeti’nin başında her ne kadar Münacat ve Na’t gibi dinî içerikli şiirler bulunsa da kitabın genelinde çocuklara yönelik konuların işlendiği görülür. Eserde yer alan bilmeceler, ninniler, oyunlar çocukların ilgilerini çekecek ve onların hoşça vakit geçirmelerine yardımcı olacak başlıca türlerdendir.

Şiir Demeti adlı eserde ele alınan konuların genel başlıklarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

Bir işe besmele ile başlamanın önemi Kelime-i Tevhid’in önemi

İslam’ın şartları

Allah’ın yaratma gücünün büyüklüğü Peygamber sevgisi

Dört halife hakkında bilgi

Allah’ın emirlerine uymanın önemi Allah’ın kullarına verdiği nimetler Vatan sevgisi ve millet olma bilinci

Sakarya ve İnönü savaşları

Mustafa Kemal’in liderlik özelliği

Vatanı düşmanlardan temizlemenin haklı gururu Temiz olmanın önemi

İslam dininde temizliğe gösterilen özen

Okulun bilim yuvası oluşu ve okula duyulan saygı Oyunun da öğrenmenin de bir vakti olduğu

Vatan toprağının değeri ve kazanılma mücadelesi Milletler için tarihin önemi

Çocuklar için eğlenmenin adabı Kibirli olmanın zararları

Tabiatın doğal dengesine müdahale edilmemesi gerektiği Çocukların dünyalarında anne sembolü

Hayvanların insan hayatındaki yeri Atasözlerinin yol gösterici özelliği

Türk milletinin askerî disiplini ve savaşçılık özelliği

Çocukların büyük annelerine ve dadılarına olan düşkünlükleri Çalışmanın ehemmiyeti ve karıncanın azmi

Ölüm; kibir, inat gibi huyların kişiye verdiği zararlar Şakanın taşıması gereken incelikler

Birlik ve beraberliğin zorlukların alt edilmesindeki gücü Tembelliğin doğuracağı sonuçlar

Asil olan insanların çevrelerindeki insanlar tarafından gördükleri takdir İnsanın bazen en tehlikeli hayvandan bile zararlı olabileceği

Tevazunun kişiye kattığı değer

Çocukların fikirlerine önem verilmesi gerektiği

Şiir Demeti’nde yer alan ve yukarıda sıralanan konular, kullanım sıklıklarına göre sıralanacak olursa:

Tablo 4. Şiirlerin Konularına Göre İşlenme Sıklıkları

Dört numaralı tabloda, konularına göre işlenme sıklıkları verilen şiirler aşağıdaki gibidir:

1.Hayvanlar üzerine kurulu şiirler: Nasreddin Hoca ile Leylek, Tarla Kuşu, Kelebek, Öküz, Kurt Ne Demiş? , Karınca, En Muzır Hayvan, Ayının Kitap Okuması, Tozdan Dumandan Ferman Okunmuyor, Başkasının Yardımı, Beş Kuruşa Kalkan Bu Kadar Oynar.

2.Vatan sevgisini içeren şiirler: Sancak, Cumhur Reisi, Anadolu, Mektep Taburu, İnönü, Şark Ordusu, Havuç Sait Efendi, İdmancılar Türküsü, Sakarya.

Konularına Göre Şiirler İşlenme Sıklıkları

Hayvanlar üzerine kurulu şiirler 11

Millî şiirler 9

Nesne işlevlerini içeren şiirler 9

Dini şiirler 7

Sevgiyi konu alan şiirler 6

Hikmet/düşünce içeren şiirler 4

Çalışmanın önemini vurgulayan şiirler

4

Alçak gönüllü ve düşünceli olmanın önemini belirten şiirler

5

Oyun/eğlence içeren şiirler 3

Ölüm konulu şiirler 2

Mizah içerikli şiirler 2

Temizliğin önemini belirten şiirler 1

3.Nesnelerin işlevlerinden bahseden şiirler: Saksı, İğne, Kuş Kafesi, Dikiş Makinesi, Kurşun Kalemi, Yelpaze, Salıncak, Dadı ile Saat, İlaç.

4.Dinî içerikli şiirler: Bismillâhirrahmânirrahîm, Lâ İlahe İllallah Muhammedun Resulallah, İslam’ın Şartları, Nedime’ciğin Tevhidi, Ya Muhammed, Çehâr-Yâr-ı Güzin, Allah’ın Nimeti.

5.Sevgi/ özlem gibi duyguları içeren şiirler: Yavrulara, Fikri’nin Masalı, Ninni, Kuzu, Dadıcığım, Büyük Anne.

6.Hikmet ve düşünce içeren şiirler: Nasreddin Hoca’nın Aklı Başına Gelir, Beyden Gelen Beydir, Bebek Oyunu, Ak Akçe Kara Gün İçindir.

7.Çalışmanın önemini vurgulayan şiirler: Küçük Necdet, İmtihan, Tembel Nafiz, Oyuncaklar.

8.Alçak gönüllü ve düşünceli olmanın önemini belirten şiirler: İnci Gerdanlık, Çiftçi ile Çocukları, Nasıl Eğlenmeli?, Şaka, Kibirli Guguk.

9.Oyun/eğlence içerikli şiirler: Yalnız Kalmış, Bilmeceler, Türküler. 10.Ölüm konulu şiirler: Küçük Halayık Türküsü, Küçük Mezarı Ziyaret.

11.Mizah içerikli şiirler: Doğuran Ölür, Nasreddin Hoca’nın Cübbesi Merdivenden Yuvarlanmış.

12.Temizliğin önemini belirten şiirler: Temizlik.

Yukarıda yer alan şiirlerin büyük bir kısmında eğitici, öğretici, bilgi verici özellikler öne çıkar. Çocukları eğlendirirken onlara bir şeyler öğretmeye çalışan şair, yer yer öğreticiliğe daha fazla yer vererek estetik kaygıdan uzaklaşmıştır diyebiliriz.

Şiir Demeti’nde Nasreddin Hoca fıkraları, kısa bir piyes ve ninniler bulunur. Ayrıca eserde çocuklar için önemli bir tür olan bilmecelere de yer verilmiştir. Bilmecelerin hoş vakit geçirtmek, eğlendirirken bilgi vermek, insanların hayal dünyalarının kapısını aralamak gibi işlevleri vardır. Ali Ekrem, Bilmeceler adlı şiir başlığının altında çocuklara altı ayrı bilmece sormuş, onların düş gücü ve çağrışımlardan yararlanarak doğru cevaba ulaşmalarını amaçlamıştır. Örnek verilecek olursa:

Beyaz hanım, yağlı hanım Ortasından bağlı hanım, Gündüzleri oturursun, Geceleri şen durursun,

Dümdüz ince bir fidansın, Kendi gözünle ayansın, Başında yıldızın vardır, Çok çalışkan kızın vardır, Evin ayağında durur, Herkes altında oturur, Sokaklara çıkarsan sen, Yerler parıldar yüzünden, Sandık sandık satılırsın, Bakkallarda az kalırsın, Beyaz hanım diktim seni, Sen de hemen gördün beni, Yağlı hanım pek temizsin, Bazen bir bazen ikizsin, Üç dört olduğun da vardır, Esvabın bembeyaz kardır, Seni bilmek kolay ama,

İki mim’in bir muamma. (Bilmeceler-6)