DÖVİZ, PARA VE SERMAYE PİYASALARI
Türkiye’de 24 Ocak 1980 kararlarlarından önce para ve döviz piyasasında döviz kurları ve faiz oranları kamu tarafından belirlenmekteydi. Ancak 80’lerden sonra sabit kur sistemi yerine esnek kur sistemi benimsenmiş ve faizler serbest bırakılmıştır. 24 Ocak
1980 kararlarından sonra Türkiye’de döviz, para ve sermaye piyasaları da yeniden yapılanma süreci içine girmiştir.
A. Döviz, Para ve Sermaye Piyasaların Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi
Türkiye’de 24 Ocak 1980 kararlarlarından sonra kambiyo rejimi serbestleştirilerek sermaye piyasası, döviz ve TL piyasaları oluşturulmuştur. 1985 yılında Hazine, kamu açıklarının finansmanında kullanmak üzere, ihale sistemiyle bono ve tahvil satışına başlamıştır. 1986 yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) hisse senedi piyasası işlerlik kazanmıştır.
1986 yılındaki bir başka önemli gelişme, bankalararası para piyasasının kurulmasıdır. 1987 yılında TCMB tarafından ilk kez bankalararası para piyasasında APİ uygulanmaya başlamıştır. Böylece ihraç edilen DİBS’ler için ikinci el piyasası da ortaya çıkmıştır. 1988 yılında TCMB’de bankalararası döviz ve efektif piyasası kurulmuştur.
Söz konusu piyasaların işlerlik kazanmasıyla, bankalarda fon yönetimi bölümleri oluşturulmaya başlanmıştır. 1989 yılı finansal serbestleşmenin gerçekleştiği ve ekonominin tam anlamıyla dışa açıldığı dönemdir ve bu dönem 32 sayılı kararın bir sonucudur. Böylelikle Türkiye’de yerleşikler 3.000 USD kadar döviz bulundurma hakkına sahip olmuşlardır. Ayrıca yurtdışı yerleşiklerin borsaya kote olan Türk menkul değerlerine sahip olmaları ve yurtiçi yerleşiklerin de yabancı borsaya kote olan menkul değerlere sahip olmaları olanaklı hale gelmiştir. 25 milyon USD’ye kadar ticari faaliyette bulunmak amacıyla yurtdışına çıkarılacak para için hazineden izin alma zorunluluğu kaldırılmıştır. Böylece sermaye hareketleri serbest hale getirilmiştir27. 1990 yılında TCMB ilk kez para programı ilan ederek hedefini açıklamıştır. 1991 yılında İMKB’de
tahvil ve bono piyasası kurularak, ikinci el piyasasına hareket kazandırılmış ve 1993 yılında repo-ters repo pazarı devreye girmiştir.
B. Türkiye’de Döviz Piyasaları
Efektif ve döviz işlemleri, Türkiye’de üç piyasada işlem görmektedir. Bu piyasalar TCMB’daki döviz ve efektif piyasası, serbest döviz piyasası ve bankalararası döviz piyasasıdır28. Bu piyasalardan TCMB döviz ve efektif piyasası organize döviz piyasası iken, serbest döviz piyasası ve bankalararası döviz piyasası organize olmayan döviz piyasalarıdır.
1. Organize Döviz Piyasaları
Türkiye’deki organize döviz piyasası, 1987 yılında TCMB’de kurulan döviz ve efektif piyasasıdır. TCMB döviz ve efektif piyasası; bankalararası döviz ve efektif hareketlerini düzenlemek, bankacılık sektöründeki döviz ve efektif kaynaklarını daha etkin kullanmak ve TL’nin yabancı paralar karşısındaki değerinin piyasa koşullarında belirlenmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur29.
28
Uğur Civelek, Döviz ve Para Piyasaları Hazine Ürünleri, Mida Institute, İstanbul, 2003, s. 136.
29 Erdinç Tokgöz, “T.C. Merkez Bankası ve Döviz Piyasası”, Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi,
Bu piyasaya bankalar, özel finans kurumları, hazine müsteşarlığının
iznine bağlı yetkili kurumlar gerekli koşulların yerine getirilmesi halinde
katılabilmektedir. Bu piyasada katılımcılar kendi aralarında TL karşılığı
döviz ve efektif alım-satımı yapabilirler
30. Bunun yanısıra Merkez Bankası
da piyasaya müdahale etmek ya da pozisyon tutmak amacıyla piyasaya
girebilmektedir.
Şekil 4. TCMB Spot Döviz Piyasa Ekranı
Kaynak: Reuters Veri Dağıtım Ekranı
TCMB döviz piyasasında işlem yapmak isteyen kurumlar, teklif ve taleplerini Reuters aracılığıyla CBTR ekranından iletmektedir. İş gününde saat 10.00 ile 15.00 arasında aynı gün valörlü talepte en yüksek, teklifte en düşük oranlar CBTR ekranında; ertesi gün valörlü işlemler CBTQ ekranında gösterilmektedir. Burada belirtilen valör tarihi, işlemin yapıldığı günü ifade etmektedir. Şekil 4 ve 5, TCMB’nın Spot ve Valörlü döviz piyasası ekranını göstermektedir.
30 Tayfun Küçük, “Global Trends-Business & Treasury Culture in Turkey”, Journal of Gtnews, October,
Şekil 5. TCMB Valörlü Döviz Piyasa Ekranı
Kaynak: Reuters Veri Dağıtım Ekranı
Şekil 6’da TCMB döviz depo piyasa ekranı görülmektedir. Merkez Bankası, döviz depo işleminin yanısıra, bir-iki hafta vadelerde TL deposu karşılığı döviz deposu vermektedir. Bu işlemde referans olarak TL faizi için Interbank faizi, döviz faizi için uluslararası para piyasalarında geçerli olan faiz oranı alınmaktadır. Merkez Bankası, döviz ve efektif piyasasında işlem yapan kurumlarla bir haftadan iki aya kadar vadelerle Reuters CBTJ sayfasında ilan ettiği kotasyonlardan USD cinsinden depo işlemi yapabilmektedir.
Şekil 6. TCMB Döviz Depo Piyasa Ekranı
Kaynak: Reuters Veri Dağıtım Ekranı
Döviz işlem alt sınırı, döviz işlemlerinde 200.000 USD ve efektif işlemlerde 50.000 USD olarak belirlenmiştir. Teklif ve talepler en az işlem limitlerinin katları olarak verilmektedir. Aksi bildirilmedikçe gerçekleşen işlemlerde muhatap Merkez Bankası olmakta, alıcı ve satıcı birbirini tanımamaktadır. Piyasalarda 1 gecelik depo işlemleri ve aynı gün valörle gerçekleştirilecek diğer işlemler hariç teklif ve talepler, ilgili bankalarca iptal edilmediği sürece, sonraki günler içerisinde geçerliliğini koruyacaktır. Piyasalarda bir geceden bir yıla kadar depo ya da vadeli işlem yapılabilmektedir31.
2. Organize Olmayan Döviz Piyasaları
Organize olmayan döviz piyasaları başlıca iki piyasadan oluşmaktadır. Bunlar, serbest döviz piyasası ve bankalararası döviz piyasasıdır.
31 Tokgöz, s. 12.
a. Serbest Döviz Piyasası
Bu piyasaya serbest efektif piyasası da denilebilir. Fiyatlar efektif talep ve arzına göre değişmektedir. Bu piyasada fiyatlar yerel piyasada yaşanan olaylardan çok etkilenmektedir. Örneğin vergi ödeme günleri, hazine ihalesinin yapılacağı günler, piyasadaki likiditenin sıkışık olduğu zamanlarda efektif döviz fiyatı düşmekte; likiditenin bol olduğu ve itfa dönemlerinde efektif fiyatları yükselmektedir32.
Kapalıçarşı efektif piyasası, Anadolu’dan ve İstanbul’daki kurumlardan toplanan efektifler ile TCMB efektif piyasasından ya da bankalardan alınan efektiflerin, arz ve talebe göre belirlenen kurlardan işlem görmesine dayanmaktadır. Piyasa, alınan efektiflerin TCMB ve bankalara satılmasından oluşmaktadır. Kapalıçarşı diğer piyasalardan ayrı değildir. Bu sistem TCMB ve yetki kurumlar ile bütünleşik bir yapıdır.
Piyasada işlem yapan yetkili kurumlar, piyasada arbitraj yoluyla kâr sağlamaya çalışmaktadırlar. İşlemler efektif olduğundan alım satım işleminin takası aynı gün içerisinde gerçekleşmektedir. Piyasa organize bir piyasa olmadığı için standart kuralları yoktur, ancak genel olarak kabul gören kurallar şöyledir33;
• İşlemler efektif olduğu için takası aynı gün içerisinde gerçekleştirilmektedir, • İşlemlerde herhangi bir teminat alınmamakta, ilişkiler karşılıklı güvene
dayanmaktadır,
• İşlem saati sınırlı değildir, bitiş süresi 18.00’a kadar sürmektedir, • İşlemlerde kullanılan para birimi genelde USD ve EUR olmaktadır.
32
Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB), Ulusal ve Uluslararası Piyasalar, Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisansı Eğitimi, İstanbul, 2008, s. 206.
b. Bankalararası Döviz Piyasası
Türkiye’de yerleşik ve yerleşik olmayan kişiler döviz ve TL üzerinden işlem yapabilirler. Çünkü kişilerin döviz bulundurması serbesttir ve dövizin kaynağı sorulmamaktadır. Bankalararası döviz piyasasında, katılımcılar dövize dayalı her türlü işlemi yapabilmektedirler. İşlemlerin vadeleri yönünden herhangi bir kısıtlama yoktur.
İşlemler spot ya da vadeli olarak gerçekleşebilir.
Şekil 7. Bankalararası Döviz Alım-Satım Ekranı
Kaynak: Reuters Veri Dağıtım Ekranı
Türkiye’de faaliyet gösteren bankaların kendi aralarında yaptıkları döviz alım satım hacmi artığından, en iyi alış-satış kotasyonunu veren ilk 10 bankanın kotasyonları Reuters TLFX sayfasında yayınlanmaktadır. Şekil 7’de en iyi alış-satış kotasyonunu veren ilk 10 bankanın kotasyonlarının yer aldığı bankalararası döviz alım-satım ekranı görülmektedir. Bunun yanısıra bankalararası döviz piyasasında işlem yapan banka sayısı artmış ve TLFY ile TLFZ sayfalarında diğer bankalar kotasyonlarını yayınlayarak işlem yapmaya başlamışlardır. IYIX sayfasında o andaki en iyi kotasyonu veren 20 bankanın
kotasyonu, TRYBA sayfasında en iyi alıcılar, TRYBB sayfasında da en iyi satıcılar gösterilmektedir34. Şekil 8’de en iyi döviz alım-satım kotasyonuna sahip 20 bankanın döviz kotasyonunun yer aldığı IYIX ekranı görülmektedir.
Şekil 8. Bankalararası Piyasada En İyi Döviz Alım-Satım Kotasyonuna Sahip Bankaların Döviz Kotasyon Ekranı
Kaynak: Reuters Veri Dağıtım Ekranı
Bankalararası döviz piyasasında işlemler fiziki olarak değil, bankaların limitleri dahilinde yapılmaktadır. Bu piyasadaki işlemler için teminat talep edilmemektedir.
İşlemler; kotasyonlar üzerinden ya telefonda pazarlık usulü ya da Reuters, Bloomberg
gibi bilgi dağıtım firmaları ya da doğrudan işlem (dealing) ekranları aracılığla yapılmaktadır. Bu piyasada şahıslar doğrudan işlem yapamamakta ve işlemler bankalar aracılığı ile gerçekleşmektedir. Bankaların Reuters, Bloomberg gibi bilgi dağıtım firmalarının ekranlarına girdikleri kotasyonlar bir milyon USD için geçerlidir. Kotasyonlar saat 15.00’e kadar aynı gün valörlü, 15.00’den sonra ise ertesi gün valörlü olarak çift taraflı verilmektedir.
34 TSPAKB, s. 17.
TCMB bu piyasaya müdahale edebilmektedir. Piyasanın saat 10.00’da açılmasını takiben kotasyonları izlemekte, eğer kotasyonlar tolere edilebilen düzeyi aşarsa müdahaleye başlayabilmektedir. TCMB döviz ve efektif piyasaları müdürlüğü en yüksek USD alış kuru veren bankalardan başlayarak telefonla, en az işlem limiti olan 1.000.000 USD’lik alış ya da satış yapmaktadır. TCMB’nin piyasaya müdahalesi koşullara bağlı olarak alış ya da satış şeklinde olabilmektedir.
C. Türkiye’de Para ve Sermaye Piyasaları
Bankalar belli bir süre için, belli bir fiyattan, farklı isimlerle (Repo, Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler/VDMK, Mevduat, vb.) para toplayarak ve topladıkları bu paralarla diğer şahıs, banka ve devlete yine belli bir süre için, belli bir fiyattan farklı isimlerle (Kredi, Mevduat, Tahvil ve Bono, vb.) borç vermektedirler. Bu faaliyetler sonucu şubelere nakit giriş çıkışı olmaktadır. Şube kasasında bulunan fazla kısım, grup merkezi kabul edilen şubelere nakil olmaktadır. Grup ve takas merkezinde toplanan bu paralar TCMB’deki serbest mevduat hesaplarına yatırılmaktadır. Şubelerde biriken bu paraların llikidite yönetimi göz önünde bulundurularak en iyi kâr getirecek şekilde değerlendirilmesi, fon yönetimi bölümü tarafından yapılmaktadır35.
Para piyasaları ile sermaye piyasaları arasındaki ayırım, finansal varlıkların vadelerine göre belirlenmektedir. Bir yıldan kısa vadeli finansal varlıkların işlem gördüğü piyasa para piyasası, bir yıldan uzun vadeli finansal varlıkların işlem gördüğü piyasa da sermaye piyasası olarak adlandırılmaktadır36. Türkiye’de para ve sermeye piyasaları organize ve organize olmayan ya da birincil ve ikincil piyasa olarak ikiye ayrılmaktadır37.
1. Organize Para ve Sermaye Piyasaları
35
Akbank Fon Yönetimi Grubu, Türk Lirası Fon Yönetimi, Akbank Yayınları, İstanbul, 1991, s. 6.
36 Uzunoğlu, s. 22. 37 Civelek, s. 114.
Organize piyasalar; TCMB bankalararası para piyasası (Interbank), DİBS piyasası, İMKB tahvil ve bono piyasası olarak sayılabilir.
a. TCMB Bankalararası Para Piyasası (Interbank Piyasası)
Interbank’ın kuruluş amacı; bankalararası rezerv hareketlerini desteklemek, bankacılık sisteminde likiditeyi düzenlenmek, söz konusu bu likiditenin dengeli dağılmasına ve verimli kullanılmasına yardımcı olmaktır. Böylece kısa dönem için likidite gereksinimi olan bankalar borç alabilmekte ve borçlanan banka da uzun vadeli varlıklarını elden çıkarmadan nakit gereksinimini karşılamış olmaktadır.
Ülkemizde faaliyet gösteren tüm yerli ve yabancı bankalar bu piyasaya girebilmektedir. TCMB Bankalararası piyasasında, bankaların işlem yapabilmesinin ön koşulu teminat yatırma zorunluluğudur. Bu teminat döviz deposu, hazine bonosu ya da devlet tahvili olabilir. Burada önemli olan nokta, Interbank’tan TL borçlanmak amacıyla teminatta tutulan menkul değerin TL ile fonlanmış olmasıdır. Teminattaki menkul değerin fonlama maliyeti, o günkü TL borçlanma maliyetine eşittir. Interbank teminatında bulunan menkul değerlerden teminatta kullanılmayan kısım, zorunlu karşılık gibi yükümlülüklere sayılabilmektedir.
Bankalararası para piyasası 1986 tarihinde TCMB öncülüğünde kurulmuştur. Merkez Bankası 1988 yılına kadar sadece aracılık fonksiyonu üstlenmiş, faiz oranlarının tamamen arz ve talep dengesine göre belirlenmesini sağlamıştır. Bu tarihten sonra ise, piyasanın belirli alt ve üst sınırlar içerisinde çalışması zorunluluğu getirilmiş ve böylece piyasadaki fon miktarını kontrol etme olanağı sağlanmıştır.
TCMB, gecelik borçlanma faizlerine her günkü likidite durumuna göre değişen oranlar uygulamaktadır. Alt limit, TCMB’nin piyasada fon fazlası kalması durumunda uygulayacağı oranı belirtmektedir. Bankalar fazla fonlarını alt limit üzerinden TCMB’ye
plase edebilirler. Üst limit ise, piyasada likidite sıkıntısı olması durumunda bankaların TCMB’den borçlanabilecekleri oranı belirtmektedir.
TCMB, her gün saat 10.00 itibarıyla piyasalar açılmadan piyasa likiditesini gösteren öngörümsel rezerv sayısını ve her vadedeki faiz kotasyonunu ekrana girmektedir. İşlemler her gün saat 10.00-16.00 arası yapılmaktadır. Interbank piyasasındaki işlemlerde vade ne olursa olsun, faiz hesaplamalarında 360 gün baz alınmaktadır.
Şekil 9. TCMB Bankalararası Para Piyasası Ekranı
Kaynak: Reuters Veri Dağıtım Ekranı
Şekil 9’da TCMB para piyasası ekranı görülmektedir. Bankalar gecelik, 7 gün, 14
gün, 28 gün, ve 1 aylık vadelerde teklif ve taleplerini Interbank piyasasına iletirler. Interbank piyasası, Reuters (CBTC ekranı) ekranından görülebilmekte ve hesaplaşması
elektronik fon transferi yoluyla gerçekleşmektedir. Bu piyasada her bankanın teminatı ve borçlanabilme limiti bulunmaktadır.
Bankalararası para piyasası TCMB’de faaliyet gösteren ve katılımcı bankaların TCMB ile TL depo, TL depo alım ihalesi, GLP (geç likidite penceresi) ve GİL (gün içi limit) işlemlerini gerçekleştirdikleri piyasadır. GİL işlemleri, TCMB tarafından bankalara gün sonunda geri ödenmek üzere gün içerisinde sağlanan borçlanma olanağıdır. GLP işlemleri TCMB’nin nihai kredi mercii sıfatıyla gecelik vadede (LON) gerçekleştirdiği gün sonu TL borç verme ve borç alma işlemlerini göstermektedir. Bankalararası para piyasası işlemlerinde vade 91 günü aşamaz. TL depo ve GLP işlemleri TCMB’nin duyurduğu faiz oranlarından gerçekleştirilir. GİL işlemleri ise faizsiz, ancak komisyon karşılığında gerçekleştirilir38. Bu işlemlere uygulanacak faiz oranları TCMB tarafından belirlenerek, Reuters sisteminin CBTC sayfasında duyurulur. GLP işlemlerinde en düşük işlem tutarı 100.000 TL ve katlarıdır. TCMB’nin valörlü işlemleri, kısa vadeli faiz oranlarının yönünün öngörümlenmesinde yardımcı olmaktadır.
Interbank piyasasında, bankaların muhatabı TCMB’dir. Dolayısıyla bankalar işlem yaparken karşı taraftaki bankayı bilmemektedirler. Para almak ya da satmak isteyen bankalar vade, tutar ve faiz oranını telefon aracılığı ile TCMB’ye bildirmektedir. TCMB de bu teklifleri, Reuters ekranından herkesin görebileceği şekilde girmektedir. Bankaların fon yönetimleri tarafından uygun görünen faiz oranlarından TCMB aranarak işlem gerçekleştirilir. TCMB işlem yapan bankaları kamuoyuna açıklamamakta, böylece taraflar birbirini bilmemekte ve tek ilgili TCMB olmaktadır39. Tüm işlemler TCMB aracılığı ile gerçekleşmektedir. TCMB işlem başına yıllık bazda yaklaşık %1,7 olan bir komisyon almaktadır.
b. Devlet İç Borçlanma Senetleri Piyasası
38
TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası), Piyasalar Genel Müdürlüğü, Para Piyasaları Müdürlüğü,
Bankalararası Para Piyasası Uygulama Talimatı, Ankara, Temmuz, 2007, s. 13.
Türkiye’de bütçe açıklarının finansmanı genel olarak iç ve dış borçlanma yoluyla gerçekleşmektedir. Hazine, bütçe açıklarının kapatılması için makro ekonomik politikaları da göz önüne alarak bir yıldan kısa vadeli hazine bonosu ve bir yıldan uzun vadeli devlet tahvili ihraç etmektedir. Hazine tarafından yürütülen ve TCMB’nin aracılık ettiği DİBS’ler üç şekilde piyasa çıkarılmaktadır. Bunlar; ihale yöntemi, tap yöntemi ve halka arz yöntemidir
Tap yönteminde yatırımcılar; türü, vadesi, faiz yapısı ve satış süresi hazine tarafından önceden belirlenen senetleri TCMB’den satın alabilmektedir. Yatırımcılar TCMB’den satın alana kadar bu senetlerin mülkiyeti hazineye aittir. TCMB, tap satışları süresince sadece aracı ve depolayıcı görevi görmektedir. Bu yöntemle yapılan ihraç süreci 1 gün olabileceği gibi, senetler daha uzun süre ile satışta kalabilir. Senetlerin birden fazla gün satışta kalması durumunda, duyurulan faiz oranı üzerinden her gün için fiyat belirlenip, bu fiyatlarla satış gerçekleştirilir.
Halka arz yönteminde hazine öncelikle ihraç edilecek senet için koşulları belirler.
İhraç koşulları; ihraç miktarı, senedin vade ve faiz koşulları, halka arza aracılık edecek
bankalar, bunlara ödenecek komisyon oranı ile senetlerin ne kadar süre boyunca satışta kalacağı konularını içermektedir. Ancak tap ve halka arz yöntemleri genelde kriz dönemlerinde, yani kolay borçlanma sağlanması istenen dönemlerde kullanılmaktadır. Dolayısıyla normal şartlar altında en çok kullanılan yöntem, ihale yöntemidir40.
İhale yönteminde, katılımcılar tekliflerini TCMB aracılığıyla hazineye
iletmektedir. Hazine, piyasa koşulu ve nakit gereksinimini dikkate alarak belli bir fiyata kadar olan teklifleri değerlendirir. Benimsenen fiyat sistemine (tekli-çoklu) göre fiyat oluşmaktadır. İhale hazine tarafından, sadece TCMB’de bulunan menkul değer piyasası müdürlüğü aracılığıyla yürütülmektedir. İhaleye bankalar, aracı kurumlar ile gerçek ve tüzel kişiler katılabilmektedir. Katılımcılar ihaleye katılım için, ihale günü saat 12.00’ye kadar teklif fiyatını ve miktarını elektronik fon transferi (EFT) aracılığı ile TCMB’ye bildirirler. İhaleye katılanlar (piyasa yapıcı bankalar hariç) teklif ettikleri miktarın %1’ini
ihaleden önce teminat olarak yatırmak zorundadırlar. Kamu kuruluşlarına ve piyasa yapıcısı olan bankalara ihale öncesinde saat 10.30’a kadar taleplerini bildirme koşuluyla ihale sistemine göre; ihalede oluşacak fiyattan ya da ortalama fiyattan teklif verme, yani rekabetçi olmayan teklif verme hakkı tanınmıştır. Rekabetçi olmayan teklif sonuçları ihale günü saat 11.00’de duyurulur.
TCMB yalnızca hazine adına ihaleleri organize eden ve yürüten kurumdur.
İhalenin hangi faiz düzeyinde kesileceğine ve ne kadar satış yapılacağına hazine karar
vermektedir. Hazine her ayın son işgünü açıkladığı iç borçlanma stratejisi çerçevesinde bir sonraki ay gerçekleştirilecek ihalelerin valör tarihini, ihraç edilecek senetlerin türünü ve vadesini duyurmaktadır. İhalelere ilişkin detaylı duyuru, ihalelerden önceki haftanın son işgünü yapılmaktadır.
Hazine gelen teklifleri en yüksek fiyattan (en düşük faiz) en düşük fiyata doğru sıralamaktadır. Piyasa koşulları ve nakit gereksinimine göre hazine bu sıralamayı bir sınırda kesmekte ve bu sınırın üzerinde kalanlar ihaleyi kazanmaktadır. Ancak fiyat sistemi, ihale sonrası katılımcının tabi olacağı fiyatı etkileyebilmektedir. Tekli fiyat ihale sistemi benimsenmiş ise, ihalede kazanan en yüksek faize denk gelen fiyat tek fiyat olarak kabul edilmekte ve daha yüksek fiyattan teklif verenler de belirlenen fiyattan ihaleyi kazanmış olmaktadır. Çoklu fiyat ihale sisteminde ise ihaleyi kazanlar, teklif ettikleri fiyattan DİBS’i almış olmaktadırlar.
Hazine tarafından ihraç edilecek DİBS’in vadesi ve cinsi, Reuters (CBTI) ekranlarından görüntülenebilir. TCMB, ihale sonuç bilgilerini (gelen teklif tutarı, toplam satış miktarı, en düşük-en yüksek ve ortalama faiz oranı, vb.) CBTI ekranından duyurmaktadır. İhalede karşılanmayan tekliflere ilişkin teminatlar geri ödenmektedir.
Şekil 10. TCMB Hazine İhale Sonuç Bilgi Ekranı
Kaynak: Reuters Veri Dağıtım Ekranı
İhalelerde ödeme günü bir gün sonra olduğu için hesaplamalarda gün sayısı 364
olarak alınmaktadır. Ancak DİBS’lerin ikinci el piyasaki hesaplamalarında gün sayısı 365 olmaktadır. Dolayısıyla ihaleden almak, ikinci el piyasadan almaya göre katılımcıya kısmi bir fiyat avantajı yaratmaktadır.
Tap yönteminde ise fiyatı belirleyen taraf Hazine Müsteşarlığı’dır. Hazine Müsteşarlığı tarafından uzun vadeli değişken tahviller TCMB’de depolanır ve bankalara istedikleri zaman belli bir fiyattan satılır. TCMB tarafından her gün ilan edilen fiyatlardan DİBS almak isteyen kurumlar, TCMB’yi arayarak işlem yapabilmektedirler. Halka arz yönteminde de fiyatı belirleyen taraf Hazine Müsteşarlığı’dır. Hazine Müşteşarlığı tarafından belirlenen fiyattan aracılık etmek isteyen kurumlar, TCMB’yi arayarak işlem yapabilmektedirler.
c. İMKB Tahvil ve Bono Piyasası
İMKB’deki Tahvil ve Bono Piyasası, sabit getirili menkul değer işlemlerinin şeffaf ve rekabete açık bir ortamda işlem görmelerini sağlamak ve bu menkul değerlerin
likiditesini artırmak amacıyla kurulmuştur. Bu kapsamda 1991 yılında Kesin Alım-Satım Pazarı ve sonrasında da, 1993 tarihinde Repo ve Ters-Repo Pazarı kurulmuştur41.
(1) İMKB Kesin Alım-Satım Pazarı
Kesin alım-satım pazarında TL ve döviz ödemeli DİBS’ler, gelir ortaklığı senetleri, gayrimenkul sertifikaları ve özel sektör tahvilleri ile TCMB tarafından ihraç edilen likidite senetleri işlem görmektedir. Tahvil ve bono piyasası ile repo ve ters-repo pazarında işlem yapabilmek için öncelikle kesin alım-satım pazarında işlem yapma