Türk Koleksiyonerlerinin Tanımlanması

Koleksiyonculuk, batıda kökleri burjuvaziye dayanan bir olgudur. Bu sınıfın koruyuculuğunda sanat özgürleĢmiĢ ve koleksiyonlar yaygınlaĢmıĢtır. Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda, Avrupa‟da olduğu gibi sanat hamiliği yapan bir burjuva sınıfının görülmemesi koleksiyonculuğun geliĢimini olumsuz yönde etkilemiĢtir.60

20.yy‟da baĢlayan bir olgu olarak görülse de, Türkiye‟de koleksiyonculuğun tarihi, Ġtalyan RÖNESANS ustalarından Gentile BELLINI‟ye portresini yaptıran ve Topkapı Sarayı ikinci avlusuna Bizans dönemi lahit ve sütun baĢlıklarını toplayan Sultan II.Mehmet (Fatih) dönemine kadar götürülebilir. II.Mehmet gibi, Sultan

58_{ATAGÖK, Müze KuruluĢunda Dikkate Alınması Gereken Konular} 59_{SKARLATOU LEVI 65}

23

I.Selim (Yavuz) ile Sultan I.Süleyman‟ın da (Kanuni) birer koleksiyoncu olduğu bilinir. Türkiye‟de koleksiyonculuk konusunda atılan ikinci bir adım da, Sultan Abdülaziz‟in 1867 uluslararası Paris sergisi sonrasında ressam ġeker Ahmet PaĢa‟ya, Dolmabahçe ve Çırağan saraylarında oluĢturmak istediği resim koleksiyonu için resim satın alma görevini vermesidir. Sanayi-i Nefise Mektebi‟nin öncülüğü sonrasında Gazi Eğitim Enstitüsü, Ġstanbul Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, ODTÜ, Hacettepe Üniversitesi gibi üniversiteler koleksiyon oluĢturmaya baĢlamıĢtır. Bunlardan Ġstanbul Üniversitesi, Feyhaman ve Güzin Duran‟ın evlerini, yapıtlarının sergilendiği bir müze haline getirmiĢtir; Anadolu Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi bir çağdaĢ sanat müzesi kurmuĢtur; ODTÜ ise, arkeolojik koleksiyonun ağırlıkta olduğu bir müze oluĢturmuĢtur. Üniversiteler gibi, bankaların, özel kuruluĢlarda koleksiyon oluĢturmuĢlarıdır. Türkiye‟de koleksiyonculuk, baĢlangıçta sanata meraklı kiĢiler ya da sanatçılarca baĢlatılmıĢ olsa da, bugün özel kurum ve kuruluĢların saygınlığı haline gelmekte ve giderekte müzeleĢmektedir. Türkiye‟de koleksiyonculuk, arkeolojik eser koleksiyonculuğu ve plastik sanatlar koleksiyonculuğu olarak ikiye ayrılabilir. Bugün Kültür Bakanlığı‟na bağlı müze müdürlüklerinin denetiminde 1028 adet arkeolojik eser koleksiyoncusu kayıtlıysa da, plastik sanatlar koleksiyoncularının sayısı bilinmemektedir.61 Gerçek ve tüzel kiĢiler, Müzeler Genel Müdürlüğü Bakanlığı tarafından verilecek izin belgesiyle korunması gerekli taĢınır kültür varlıklarından oluĢan koleksiyonlar meydana getirebilirler. Koleksiyoncular faaliyetlerini Müzeler Genel Müdürlüğü Bakanlığına bildirmek ve Korunması Gerekli TaĢınır Kültür ve Tabiat Varlıkları Koleksiyonculuğu ve Denetimi Hakkında Yönetmelik gereğince, taĢınır kültür varlığını envanter defterine kaydettirmek zorundadırlar. Koleksiyoncular, koleksiyonlarındaki her türlü eseri, ilgili müzeye tescil ettirerek, 15 gün önce Müzeler Genel Müdürlüğü Bakanlığına haber vermek Ģartı ile kendi aralarında değiĢtirebilir veya satabilirler. Bakanlığımıza bağlı müzelerin denetiminde 1.503 adet koleksiyonerimiz koleksiyonculuk faaliyetlerini sürdürmektedir.62

61_{EczacıbaĢı Sanat Ansiklopedisi2 892-894}

24

Müzeler ve koleksiyonerler dıĢında, dünyanın pek çok saygın bankası hatırı sayılır sanat eserlerine sahip. Türkiye‟deki bankaların resim koleksiyonları oluĢturma serüvenleri Cumhuriyet‟in kuruluĢ yıllarına dayanıyor. Atatürk‟ün direktifi üzerine önce kamu bankaları daha sonraki yıllarda özel bankalar kendi koleksiyonlarını oluĢturmaya baĢladı. Bu koleksiyonların en önemlisi Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Akbank, Garanti Bankası, ġekerbank, Ziraat Bankası, ĠĢ Bankası, Kalkınma Bankası ve Yapı Kredi Bankası‟nda bulunuyor. Türkiye‟deki Bankaların Resim Koleksiyonları oluĢturma serüvenleri Cumhuriyet‟in kuruluĢ yıllarına dayanıyor. Atatürk‟ün direktifi üzerine önce kamu bankaları koleksiyonlar oluĢturdu. Atatürk tarafından yeni kurulan bankalara sanatı desteklemek adına özendirmeler yapıldığını belirten YahĢi Baraz ilk adımları Ziraat Bankası ve Türkiye ĠĢ Bankası‟nın attığını vurguluyor. Cumhuriyet‟in ilk yıllarından bu yana koleksiyonunu giderek arttıran ĠĢ Bankası Türkiye‟nin en büyük sanat koleksiyonuna sahip.63

Fatih Sultan Mehmet‟in ünlü Ġtalyan ressam Gentile BELLINI‟ye portresini yaptırması ve Topkapı Sarayı ikinci avlusuna Bizans dönemi lahit ve sütun baĢlıklarını toplamasıyla ilk adımları atılan koleksiyonerlik, Türkiye‟de(2011) son 15 yılda daha da hareketlilik kazandığı görülmektedir.

Turgay Artam Milliyet Sanat Dergisi‟ndeki bir yazısında bu haretliği ;

Türk koleksiyonerler 27 sene önce yok denecek kadar azdılar. O dönem tablo ya da tombak gibi değerli bir şeyi satmakta bile çok zorlanıyorduk. Fakat son 15 senedir Türkiye‟de koleksiyon yapanların sayısında inanılmaz bir artış oldu. Özellikle Turgut Özallı yıllardan sonra ekonominin biraz hareketlenmesi, insanların yurtdışına daha çok çıkması, koleksiyon sergilerini görmeleri onları teşvik etti. Paraları oldu; yurtdışında müzeleri, sergileri görünce hem yatırım hemde koleksiyon amacıyla eser toplamaya başladılar. Türk koleksiyonerler öncelikle bende de olsun diye ya da gösteriş için alıyorlar. Sonra bakıyorlar ki bu iş ciddi. Hemen hemen yarısından fazlası koleksiyonculuğa yöneliyor.64

gibi nedenlere

bağlamıĢtır.

63_{Nena ÇALĠDĠS, Hangi Sanatçı Hangi Bankanın Koleksiyonunda?, Milliyet Sanat Dergisi, (Aralık}

2009) 43

64_{Turgay ARTAM, Picasso Ġle Ġlgili 100 Pul ÇıkmıĢsa 100‟üne de Sahibim, Milliyet Sanat Dergisi,}

25

Peki Türkiye‟de koleksiyonerler en çok ne topluyorlar;

Yapılan araĢtırmalara göre dünyada en çok kartpostal, pul, para, otomobil, kibrit kutusu, maket, ya da uçak koleksiyonu yapılıyor. Sadece ABD‟de 20 milyon kiĢi pul koleksiyonu yapıyor. Türkiye‟de ise aslında hepimizin tanıdığı birçok köklü aile koleksiyonlarıyla da birbirleriyle yarıĢıyor. Birçok koleksiyonerin sahip olduğu objeler, bilgi, deneyim, müzelerin oluĢmasına sebep olmuĢtur. Toplayıcılık insanlık tarihinin en eski dönemlerinden bugünlere bilinçli saygın koleksiyonerlere ilham kaynağı olmuĢtur.65

Türkiye‟deki koleksiyonarlerin ellerindeki koleksiyonlara baktığımızda ilk sıralarda arkeolojik eserler, tablo, hat, tombak, porselen ve tablo, tespih ve yazma gibi eserler yer alıyor.

Salah Cimcoz, Selim Danon, Bedrettin Dalan, Halit Cıngıllıoğlu ve Rahmi Koç gibi sayıları hızla artan Türk koleksiyonerlerimiz, değerli eserlerini halkla paylaĢmak için özel müzelerin kurulmasına ön ayak olup Türkiye‟de sanatın ve kültürün hareketlenmesini sağlamıĢlardır.

65

26