1.ÖZEL SANAT MÜZELERĠNĠN SANAT VE SOSYAL ORTAMA ETKĠSĠ
1.1. Güncel (ÇağdaĢ) Sanatın GeliĢiminde Özel Sanat Müzelerinin ĠĢlevler
19. ve 20. yüzyılda temelleri atılan müzelerin temel amacı Osmanlı imparatorluğunu kültür ve sanat alanında bir Ģekilde batı dünyası karĢısında çok kültürlü ve uygar bir toplum olarak göstermekti. 21.yy gelindiğinde Türkiye‟de devlet müzeleri
156Ezgi BAġARAN, Ġnanmak Güç Ama GeliĢmiĢ Ülkelerde Müze Gezenler Futbol Seyircisinden
Fazla, Hürriyet Gazetesi, (3 Nisan 2005) 16
157Türkiye Müzeler Ġçin Yönetim ve ĠĢletim Modeli Öneri Raporu, Ġstanbul 2010 Avrupa Kültür
66
ekseninden özel müzelere doğru bir kayma görülmektedir. 19. ve 20.yüzyılda gerçekleĢtirilmeye çalıĢılan bu temel amacın günümüzde gerçekleĢmesinde özel müzelerin sanatsal çalıĢmaları büyük rol oynamıĢtır. Ve bu özel müzeler sanattaki köklü dönüĢümlerle bu çalıĢmalara devam etmektedir.
Türkiye sanat ortamı 1980‟lerden(özel müzelerin kurulması) günümüze uzanan süreçte köklü dönüĢümler geçirmiĢtir. Bundan dolayı meseleyi 1980‟li yıllardan baĢlatmakta yarar bulunmakta. 1970‟lerden devletin desteğini yitiren sanat ortamı, 1980‟lerin ikinci yarısına gelindiğinde özel sektör tarafından desteklenmeye ve piyasasını oluĢturmaya baĢlamıĢtır. KüreselleĢme, hiç Ģüphesiz, sanatın içeriğinde de bir dönüĢüme neden olmuĢ; sanatın içeriği küreselleĢme ile birlikte ivme kazanan ulus-devlet, etnik köken, cinsel kimlik, çok kültürlülük, vb. tartıĢmalardan beslenmiĢtir158
Türkiye‟de çağdaĢ sanat olgusunun 1980‟lerde oluĢmaya baĢladığını ve 1980‟lerin Türk sanatı için önemli bir kırılma noktası olduğunu savunan Levent Çalıkoğlu;
Söz konusu olan, sanatçıların ve sanat ortamının toplumsal dönüşümlerden ciddi bir şekilde etkilendiği bir süreçtir. 1980 darbesinin yasakçı zihniyetinin ardından ortaya çıkan serbest piyasa ekonomisi, sosyal-kültürel-politik ve ekonomik olarak Türkiye‟nin yepyeni bir sürece girişini simgeler. Bu döneme damgasını vuran tüketim çılgınlığı, liberal kapitalist düzenin göz kamaştırıcı işleyişi, yerelliğin arabeske dönüşmesi, baskın cinsiyet şeması dışında kalanlara bakışın eziciliği, yepyeni bir hayat tarzının ortaya çıkmasına neden olur. 1980 sonrası, kültürel, sosyo-ekonomik ve politik olarak ne kadar çetrefil ve inişli-çıkışlı dinamiklerle yüklü ise, ortaya çıkan eserle de aynı kaçınılmaz yazgının izlerini taşır.159
Ģeklinde
açıklamıĢtır.
Sanat piyasasının çağdaĢ/güncel sanata ilgi gösterme ancak 1990‟ların ikinci yarısında Uluslararası Ġstanbul Bienalleri‟nin kurumsallaĢması, küratörlü sergilerin baĢlangıcı, Genç Etkinlik Sergileri gibi sanat alanındaki birçok hiyerarĢiyi ortadan kaldıran çabalar sayesinde mümkün olabilmiĢtir. Piyasanın genç kuĢak sanatçıya ve güncel sanata ilginin artmasında bu etkinliklerin, küreselleĢmenin ve yurtdıĢına açılma sürecinin hızlanmasının payı büyüktür. Genç sanatçıların kar amacı
158Burcu PELVANOĞLU, Elgiz/Proje4L Müzesi, Metamorfoz (Ġstanbul, 29.04.2010) 5 159ÇALIKOĞLU, Yeni Yapıtlar, Yeni Ufuklar Sergisi 16
67
gütmeyen bu mekânlarda (özel müze) temsil edilmeleri güncel sanat açısından önemli görünmektedir.160
ġeyda Barlas doktora tezinde çağdaĢ sanatın ülkemizde geliĢiminin 1990‟lı yıllardan sonraya kalmasının nedenlerinden birini Ģu Ģekilde açıklamıĢtır;
1990‟lı yılların en büyük sorunlarından biri de uluslararası çağdaş sanat sergilerinde, Kültür Bakanlığının ve Dışişlerinin ilgisizliği ve ciddi anlamda çağdaş sanat‟a para aktaramamasıydı. Bunun en önemli nedeni ise bürokratik engellerdir. Diğer nedeni ise devletin çağdaş sanata bakış açısından kaynaklanıyordu. Çağdaş sanatı ne yazık ki anlayamıyorlardı bürokratlarımız. Türkiye‟nin çağdaş sanatla temsil edilmesi gerekliliğini ya da Türkiye‟ye ne kazandıracağı herhangi bir bilgileri yoktu ne yazık ki ve bu nedenle Dışişleri Bakanlığı ve Turizm ve Kültür Bakanlığı sadece sanatçıların yol parasını karşılıyordu. Birde doğudan geldiyseniz bölgenize uygun bir resimle gelin deniyordu, daha doğrusu, doğunun getirmiş olduğu otantik ve oryantal öğeleri taşıyan eserler tercih edin ya da niye batılı sanatçılar gibi çalışıyorsunuz deniyordu sanatçılara. Bu 1990‟lı yılların en büyük sorunuydu çağdaş sanat içerisinde.161
1990‟lı yılların ikinci yarısında modern sonrası tartıĢmalar sanat üretimine doğrudan yansımıĢ olup güncel sanatın geliĢimine, sanat eleĢtirisinin farklı disiplinlerden yararlanmasına neden olmuĢtur.162
2000‟li yıllarda ise özelilikle Türk müzeleri ve sanatçıları batıda duyulmaya baĢlanıyor ve daha çok sergiye katılıyorlar.
2000‟ler, sanat alanında her türlü ifade aracının kullanılabildiği, farklı coğrafyalar arasındaki iliĢkilerin yepyeni yaklaĢımlarla biçimlendiği yıllardır. Büyük müzelerin ortaya çıkıĢı, sivil inisiyatiflerin alternatif eylemleri, uluslararası sergilerin yarattığı dinamizm, çağdaĢ sanatın geniĢ izleyici kitlesiyle buluĢmasında etken olur. Resimden videoya, enstalâsyondan fotoğrafa kadar farklı ifade tarzları, çağdaĢ bir pratik ve içerikle yeniden icra edilmektedir.163
160PELVANOĞLU 5
161ġeyda BARLAS, Türk Kültürü ve Sanatının Uluslar arası Platformlarda Tanıtımı (1980-2010),
Müze Yönetimi Konferansı, (Ġstanbul, 24 Nisan 2011) Ses Kaydı
162PELVANOĞLU 5
68
2000‟li yılların en büyük özelliklerinden birisi, resim koleksiyonu da yapan ve sanata destek veren büyük burjuvazi içinden en az köklü ailelerin vakıflar kurarak müze ve yayın etkinliklerine girmesidir. Sakıp Sabancı Müzesi, Pera Müzesi, Doğançay Müzesi, Ġstanbul Modern Sanat Müzesi, Rahmi Koç Müzesi‟nde ailelerin elindeki koleksiyonlar sergilenirken aynı zamanda düzenlenen programlarla Türk sanatseverler Batı sanat dünyasının önemli sanatçılarını tanıma imkânına kavuĢtu. Düzenledikleri sergiler ve etkinliklerle genç orta burjuvazi içinde sanata doğru ilginin artmasında çok etkili oldu. Bu müzelerde düzenlenen sergiler ve etkinlikler, bugüne kadar görülmemiĢ bir ilgiyle karĢılandı. Müzelerin önünde ilk kez kuyruklar oluĢtu.164
Özel müzelerin sayılarının artması ve çağdaĢ sanatla yakaladıkları büyük baĢarılar zamanla devletin çağdaĢ sanat‟a olan tutumunu değiĢtiriyor. Çünkü düzenledikleri sergilerde artık Ġstanbul‟un Avrupa‟nın metropollerinden biri olduğu vurgusu var. Aynı zamanda yapmıĢ oldukları uluslararası sergiler sanatımızın ve sanatçılarımızın tanıtımında ön ayak oluyor.
2000‟li yıllarla beraber sayıları artan özel sanat müzeleri güncel sanata olan destekleri ve güncel sanat sergileri ile sanata destek vermiĢleridir. Böylece kar amacı gütmeyen, satıĢ amacı olmayan yerlerde sergi yapmak, gençler ve ismi daha az bilinen sanatçılar için çok zor bir olanakken özel sanat müzeleriyle birlikte bu zorluklar ortadan kalkmıĢtır. Çok sayıda sanatçı ulusal ve uluslararası sanat arenasında kendi sanatını var etmiĢtir. Türk sanat ortamının da uluslararası düzeyde aĢırı biçimde tanınırlığına neden oldu. Böylece Türk sanat ortamı yerel olarak, uluslararası çapta da dikkat çekmeyi baĢardı. Gençlerin çağdaĢ sanata daha çok ilgi duyduklarını görüyoruz. Çağımızı yaĢayanlar arasında bir etkileĢim söz konusu. Sanatçılar yetiĢiyor, galeriler açılıyor, sergilerin ve fuarların ziyaretçileri de çoğalıyor. Sanat iĢi satın almak yaygınlaĢıyor. Klasik sanat eserleri fazla el değiĢtirmiyor veya çok yüksek fiyatlarla tanımlanıyor. Hâlbuki çağdaĢ sanat, koleksiyon yapmak isteyene zengin bir yelpaze sunuyor. Çoğalan özel sanat müzeleri ise bu konuda bir referans oluyor; hem yabancı koleksiyonerlerin Türk resmine güvenle yaklaĢmalarını sağlıyor hem de genç koleksiyonerlerle buluĢmasını
69
sağlıyor; Sanatçı/Galeri-Müze/ Koleksiyoner üçgeni iĢlediği sürece sektör de olumlu olarak geliĢecektir.165
Türkiye‟de son 30 yılda uluslararası sanat çok büyük bir ivme kazandı. GloballeĢme, çok kültürlülük gibi kavramların ortaya çıkması sanat ortamının canlanmasını sağladı. Özel müzelerin kurulmasıyla birlikte tarihsel sergiler, arkeolojik eser sergileri yanında çağdaĢ sanat sergileri de müzelerde yerlerini almaya baĢlıyor. Gerek yurtdıĢında gerek yurt içinde yerli ve yabancı sanatçıların eserlerini özel sanat müzelerini düzenlemiĢ olduğu geçici sergi imkânlarıyla bir arada görebiliyoruz.166 Eskidensanat eseri dendiğinde akla genellikle resim ya da heykel gelirdi. Artık özel giriĢimcilerin kurdukları müzelerde, günümüzün çeĢitli malzeme ve tekniğiyle üretilen çağdaĢ sanat eserleri kendine yer bulmuĢtur.
ÇağdaĢ sanat ile;
Alternatif mekânlarda, mekânı içerisine alan kavramsal düzenlemelere giriĢilir, hazır yapım nesnelerle üç boyutun olanakları sınanır, izleyiciyi düĢünmeye sevk edecek bildiriler sunulur, interaktif hale dönüĢen yeni diyalog biçimlerine ve oyunsu gösterilere baĢvurulur. YurtdıĢı ile diyalogun artan bir ivme kazandığı felsefe, sosyoloji ve metinle buluĢan sanatçılar yeni temsil olanaklarının farkına varır. Sanatçılar salt estetik, kapalı bir dilin ötesine geçerek, sosyolojiye, felsefeye, popüler kültüre, sinemaya teknolojiye yönelirler.167
Böylelikle ortaya çıkan zengin
çağdaĢ Türk sanatı, daha çok izleyici kitlesine hitap eder. Örnek vermek gerekirse;
Ġstanbul Modern Müzesi Avrupa‟da açılan en büyük Modern ve ÇağdaĢ Türk Sanatı sergisini 12 Kasım 2009 Berlin „de Next Wave projesiyle „‟Ġstanbul Modern Berlin‟‟adıyla gerçekleĢtirdi. KuruluĢundan bu yana birçok önemli proje ve sergiye imza atan Ġstanbul Modern Müzesi, modern ve çağdaĢ Türk sanatını büyük bir izleyici kitlesiyle buluĢturdu. Ġstanbul‟un global kültür sanat haritasının içerisine yerleĢmesinde anahtar rol üstlendi. Türkiye‟de sanatın kamusal bir tartıĢma yaratabileceğini ispatlayan bir müze oldu. Sanatımızın ve sanatçılarımızın tanıtımı
165ELÇĠN, Can., Sanat Dünyamız, Sayı 103, (Yaz 2007) 45 166BARLAS Ses Kaydı
70
açısından eĢsiz bir fırsat yakalanmıĢ oldu.168
Türk sanatında meydana gelen tüm bu oluĢumlar özel sanat müzelerinin sanata yön vermesinde ne kadar etkili olduğunu gösteriyor bize.