1.ÖZEL SANAT MÜZELERĠNĠN SANAT VE SOSYAL ORTAMA ETKĠSĠ
1.2. Sanat Eğitiminde Özel Sanat Müzelerinin ĠĢlevler
Günümüzde müzeler yetiĢkinlere olduğu kadar çocuklara, akademisyenlere olduğu kadar sıradan vatandaĢlara da hitap eden eğitim kurumlarıdır.
Ġlk çağlardan beri var olan ve sosyal, bilimsel, kültürel, teknik alanlarda sürekli geliĢim içinde bulunan eğitim, bildiğiniz gibi sadece okullarda değil, uygun olan pek çok mekânda da yapılmaktadır. Bu mekânlardan biri de bildiğiniz gibi müzelerdir. Müzeler; koleksiyonlarından yararlanarak müze içinde ve müze dıĢında eğitimler vererek eğitim ve öğretim sürecini etkinleĢtiren ve zenginleĢtiren yaygın eğitim kurumlarıdır.169
Bu yaygın eğitim kurumları olan müzelerimiz, Türkiye‟de 2000 yılından sonra birbiri ardına açılan özel sanat müzelerimizin de yaptıkları etkinliklerle eğitimde daha aktif rol oynamaya baĢlamıĢlardır. Tüm dünyada olduğu gibi özel müzeler, Türkiye‟de de müze eğitiminin geliĢmesine çok önemli katkılar sağlamaktadır. Son yıllarda Ġstanbul‟da özel sanat müzelerinin sayıca artması, bu kurumlarda düzenlenen eğitim faaliyetleri yaygınlaĢtırmıĢtır.
Müzelerin okullara yönelik eğitim programları yoluyla, çocuk ve gençlerin sanat ve bilimden zevk almaları, sanatı anlamaları, sanat ile yaĢam arasında bağ kurmaları, bilimsel meraklarının ve yaratıcılıklarının desteklenmesi hedeflenmektedir.170
Son yıllarda Ġstanbul‟da açılan özel sanat müzeleri dünya standartlarına sahip kurumlar oldukları için sadece kendi eserlerini paylaĢmakla kalmamakta, aynı zamanda dünya çapındaki müzelerdeki eserleri de Türk izleyicilerle buluĢturma misyonunu üstlenmektedirler. Farklı ilgi ve yaĢ gruplarına göre, konferans, seminer, el becerisi çalıĢmaları yapmaktadırlar. Bedensel, iĢitsel ve görme engelliler için uygulanan özel
168http://www.istanbulmodern.org/tr/f_index.htmlS
169Emine BAYAN, Müze ve Eğitim Semineri, Kök Yayıncılık, (Ġstanbul, 2008) 167 170http://www.santralistanbul.org/pages/index/education/tr
71
eğitim programları ile toplumdaki her birey için ulaĢılabilir olduklarını kanıtlamaktadırlar. Sakıp Sabancı Müzesi‟nin, görme engelliler için Braille alfabesinde bastırdığı sergi katalogları ve ilk olarak Rodin Sergisi‟nde uygulanan seçilmiĢ orijinal heykellere dokunma izni, eğitim etkinliklerine örnek oluĢturmaktadır.171Bedensel, iĢitsel ve görme engelliler için uygulanan bu özel
eğitim programları ile toplumdaki her birey için ulaĢılabilir olmak hedeflenmektedir. SSM‟nin, Picasso sergisi için görme engellilere Braille alfabesinde bastırdığı sergi katalogları ile ilk olarak Rodin sergisinde uygulanan seçilmiĢ orijinal heykellere dokunma izni, eğitim etkinliklerine örnek oluĢturmaktadır. Sosyal birliktelik mekânları olan müzelerde, zihinsel ve iĢitsel engelliler için geliĢtirilen özel programlar, onların toplumla kaynaĢmalarına ve iletiĢim kurmalarına yardımcı olmayı hedeflemektedir.172
Yalnız görme engelliler değil müzeleri ziyaret eden hemen herkes sergilenen nesnelere dokunmak ister. Bu yüzden yapılan son çalıĢmalarda nesnelere dokunma yasağı kaldırılmıĢtır. Bu uygulama özellikle jeoloji, zooloji ve arkeoloji müzelerinde nispeten dayanıklı nesnelerin sergilenmesi sağlanarak yapılmaktadır.173
Son yıllarda sayıları hızla artan özel sanat müzelerimizde bu tür etkinliklere yer vermektedirler.
Bir müzenin farklı seviyelerdeki insanlara bilgi vermesi, bilgi verirken de aynı zamanda hem eğlendirmesi hem ĢaĢırtması çok önemlidir. Buda deneyimlere dayalı (dokunma, duyma vb.) müze ziyaretiyle daha etkili olur. Bu noktada Rahmi Koç Müzesi genel müdürü Tony Phillipson sanat dünyasından konuyla ilgili gelen eleĢtiriye dikkat çekiyor;
„‟Evet, modern müzelerde insanla obje arasında interaktif bir bağ kurabilmek için düşünülmüş, objeye dokunmayı hatta kullanabilmeyi sağlayan mekanik düzenekler sayesinde objeyi daha iyi anlatmayı amaçlayan yeni bir trend var. Örneğin ziyaretçiler Ortaçağ‟a ait bir zırh ve başlığı deneyerek bu kıyafetleri taşımanın zorluğunu görüp, o dönemin savaşları hakkında daha derinlemesine bir fikir
171KONUKCU, Özel Koleksiyonların Müzelere DönüĢtürülmesi 78
172KONUKÇU, Bir Eğitim Kurumu ve Sosyal Birliktelik Mekânı Olarak Müze, GeçmiĢten Geleceğe
Türkiye‟de Müzecilik Sempozyum1 129
173Nick MERRIMAN, Müzeler Koleksiyonlar için mi, Ġnsanlar Ġçin Mi? Ġngiltere‟de Müzelere
UlaĢmada Artan Olanaklar Üzerine Son GeliĢmeler, Müzecilikte Yeni YaklaĢımlar, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, (Ġstanbul, 2000) 72
72
edinebilirler.174 Yorumuyla eser ile ziyaretçi iletiĢimini savunmuĢtur. Ġnteraktif
sunumlar ile müzeye gelen ziyaretçilerin zamanda yolculuk yaparak öğrenmeleri için eĢsiz bir fırsat yakalamaları sağlanmaktadır.
Müzeler, kendilerini, topluma tartıĢmasız ve açıklamasız sunulan kültürel örneklerin, seçkin kesime yönelik ve standart belirleyici bir deposu olarak algılamak yerine, giderek, sürekli ve geçici koleksiyonlarını izleyici ile küratör arasındaki açık diyaloga bir davet olarak görmeye baĢladılar. Son yirmi yılda müzeler, bir bakıma, Barr‟ın izleyicinin aktif bir katılımcı olarak rol alacağı, bir laboratuar olarak gördüğü müze kavramına daha çok yaklaĢtılar. Artık müzeler küratöryel dokunuĢları saklayarak yalnızca sonuçta oluĢan ürünü sergileyip, „‟ iĢte budur‟‟ demek yerine, Altta yatan bütün karar verme iĢlemini gözler önüne sererek, „‟bu bizim görüĢümüz (ve sizlerin buna katılmama hakkınız var-ki bunda haklı da olabilirsiniz)‟‟ diyorlar.175
Özel sanat müzeleri sahip oldukları eserleri ziyaretçileriyle paylaĢarak, onlara yeni ufuklar açarak önemli bir eğitim görevi üstlenirler. GeliĢen hayat standartları ile toplumların düĢünce düzeylerinde farklılıkların oluĢması da müzelerin eğitim misyonuyla iliĢkilendirilebilir. Faaliyetleriyle topluma ulaĢarak, insanların daha donanımlı, yaratıcı ve araĢtırmacı olmalarına yardım ederler. Müzeler halka yakın duruĢları ile toplumla aralarındaki mesafeyi azaltabilir, sanatsal meraktan uzak, yetersiz olan toplulukları sürekli müze ziyaretçisine dönüĢtürebilirler; „‟komĢu günü‟‟ ve „‟taksici günü‟‟etkinlikleri, böyle bir yaklaĢımın uygulanabilirliğini kanıtlamaktadır. „‟Biletler ve çaylar bizden, gelip gezmesi sizden‟‟ sloganıyla gelenekselleĢtirilen bu proje, müze çevresindeki varoĢ semtlerde yaĢayan kimselere ve sürekli müĢteri getirdiği mekânların içini görme fırsatını bulamayan taksicilere ulaĢmada etkin bir yol olmuĢtur.176
Ayrıca özel sanat müzelerinin baĢlatmıĢ olduğu gezici müze projeleriyle kısıtlı imkânlar nedeniyle müzeye gelemeyen öğrenciler bu sayede müzeyle buluĢmuĢ oluyorlar.
174BAġARAN 16
175SCHUBERT 65
176KONUKÇU, Bir Eğitim Kurumu ve Sosyal Birliktelik Mekânı Olarak Müze, GeçmiĢten Geleceğe
73
Bugüne kadar 36 bin okul ve 155 bin öğrenciye ulaĢan gezici müze ile bu yıl (2010) 24 ilde 220 okul ve 20-25 bin öğrenciye ulaĢtı. Eğitim-öğretim yılı boyunca yaz, kıĢ, köy, kasaba demeden ilerleyen 'Müzebüs‟te ulaĢım, iletiĢim, kuvvet-hareket ve çevre bilinciyle ilgili teknolojik geliĢimi gösteren 60 obje sergileniyor. Bu objeler arasında buhar makinesi, kronometre, radyometre, telgraf, gramofon, güneĢ saati, güneĢ pilli araba gibi materyaller bulunuyor. ''Müzebüs''ün ziyaret rotasında yer alan okullar, Milli Eğitim Müdürlükleri ile irtibata geçilerek belirleniyor. Öğrencilerin isteklerine ve hayallerine kulak veriliyor. Derslerde gördükleri konuları zihinlerinde canlandırabilmeleri güç olabiliyor. Öğrenciler, objeleri birebir gördüklerinde ise hem derslerini hem de hayatı çok daha iyi kavrayabiliyorlar.177
Her müzenin çocuklara uzanmak için farklı etkinlikleri vardır. Özel müzeler sanatı çocuklara ulaĢtırabilmek için yıl boyunca çok farklı sanat çalıĢmaları gerçekleĢtirmektedirler. 2000 yılından sonra Ġstanbul‟da kurulan özel sanat müzelerinin özellikle çocuklar için gerçekleĢtirdikleri etkinliklerine baktığımızda; Pera Müzesi‟nde; müzeyi gezmenin ardından gerçekleĢtirilen atölye çalıĢmaları ile çocuklar resmin temel araçlarını tanıyarak, eskizi tuvale aktarma, doku oluĢturma, renk ve kompozisyon kurma çalıĢmalarıyla kendi figüratif resimlerini yarata bilme imkânına sahip oluyorlar. 178
Böylece yaratıcılıkları geliĢiyor.
Sabancı Müzesi‟nde; çocukların müze dostu olmalarını sağlamak amacıyla, yıl boyunca çeĢitli eğitim programları ve etkinlikler sürdürülmektedir. SSM eğitim çalıĢmaları, okul grupları sergi gezileri, atölye çalıĢmaları, müzeyle tanıĢma gezileri, rehberli sergi turları, yetiĢkin atölyeleri ve sosyal sorumluluk kapsamında sürdürülen çalıĢmalardan oluĢmaktadır. 179
Engelli öğrenciler için asansör mevcut, aynı zamanda tekerlekli sandalyeler hazırda bekliyor.
Ġstanbul Modern Sanat Müzesi‟nde; Gençler için bir sanat merkezi ve yetiĢkinler için de bir deneyim alanı. Ġstanbul Modern‟de sergilerle eĢzamanlı okullara yönelik programlar, hafta sonu çocuk atölyeleri, Pazar günleri ailelerle atölye çalıĢmaları, lise ve üniversite düzeyi gençlerle sanatçıların buluĢtuğu gençlik atölyeleri gerçekleĢtiriliyor. Paris‟teki Centre Georges Pompidou ile iĢbirliğiyle 6-16 yaĢ grubu çocuklara, Genç Ġstanbul Modern etkinliğiyle sanat eğitimi veriliyor. Bunların
177Gezici Müze Uygulaması, Cumhuriyet Gazetesi, Kültür Sanat, (7 Aralık 2010) 5
178http://www.peramuzesi.org.tr//egitim/detay.aspx?SectionID=6cgOtRY9C9Wj07SOACyYnw%3d %3d&ContentID=c9GbGmMP6%2b3rmXHAOqp%2b8w%3d%3d
74
yanı sıra eğitimde fırsat eĢitliği sağlamayı amaçlayan özel eğitim programları, yarıyıl için eğitim programları ayrıca müzenin yanı sıra Ġstanbul dıĢında da düzenlediğimiz yaz okulu bulunuyor.180
Doğançay Müzesi‟nde; müze binasının alt katını bir çocuk atölyesi olarak düzenlemiĢ ve “sanat müzede öğrenilir” ilkesi doğrultusunda çocukların resim çalıĢmaları yapmalarına zemin hazırlanmıĢ. Müze, eğitime sanat üzerinden destek vermek amacıyla yarıĢmalar düzenlemektedir.
Resim 4 Santral Ġstanbul Müzesi Enerji Haftası Etkinliği, 2011 R: E. Turan
Santral Ġstanbul Müzesi‟nde; Enerji Müzesi’nin giriĢ katına ziyaretçilerin kendi elektrik enerjisini üretebileceği, pil olabileceği, manyetik heykeller yapabileceği, inatçı bir bavulla uğraĢacağı, binlerce volta çekinmeden dokunabileceği ve daha birçok deneyi gerçekleĢtirebileceği, tam 22 etkileĢimli ünitenin yer aldığı, eğlence ile bilimin buluĢtuğu enerji oyun alanı kurulmuĢtur.181
Rezan Has Müzesi‟nde; Rezan Has Müzesi‟nde çocuklarla gerçekleĢtirilen atölye çalıĢmalarında, çocukların sanatsal yaratıcılığının geliĢmesi, dünya kültürlerini ve sanatın evrenselliğini kavratmak, üretme ve deneme kapasitelerini geliĢtirmek, malzemelerle bütünleĢip kendi duygularına özgü tasarım yapabilmeleri amaç alınan
180http://w10.vatanim.com.tr/pazarvatan/haberdetay.asp?hkat=1&hid=16563&yaz=G%FCncel (Elif
Ergu‟nun Oya EczacıbaĢı ile olan röportajından alınmıĢtır.
181
75
programlarla, sergilenen eserlerin tarihi yapısı hakkında bilgi vermenin, müze gezme alıĢkanlığı kazandırmaktadır.182
gibi çalıĢmalar göze çarpıyor.
Çocuklar tüm bu etkinliklerle, eserlerle iletiĢim kurarak müze dostu bireyler haline gelmektedir. Böylelikle çocuklar okullarda kendilerine bir kaĢık vitamin gibi uzatılan bilgileri sosyal birliktelik mekânları olan müzelerde dokunarak, eğlenerek, didaktik olmayan bir dille oynayarak neĢe içinde alırlar. Bunun farkında ve bilincinde olan 2000 yılından sonra kurulan özel sanat müzeleri çocuklar tarafından algılamaya yönelik gezi programları oluĢturma, okullar arası resim yarıĢmaları gibi etkinlikler düzenlemektedirler. Özel sanat müzelerimiz batıdaki örneklerini aratmayacak düzenlemelerle müze-sanat-eğitim üçgeni içinde amacına ulaĢmasında büyük hizmetler vermektedirler.