Türk Kültür ve Mirası Vakfı

Türk halkları arasındaki ortak dil, tarih, kültür ve gelenekleri temele alan Türk Kültür ve Mirası Vakfı, Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirveleri sürecinde dile getirilmiştir. 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan’da dokuzuncusu düzenlenen Zirve toplantısında Vakfın kurulmasına karar verilmiştir. 16 Eylül 2010 tarihinde İstanbul’da gerçekleşen Onuncu Zirve toplantısında Vakfın kurulmasına ilişkin kararın desteklendiği dile getirilerek bazı konular üzerinde mutabakata varılmıştır.477

22-23 Ağustos 2012 tarihlerinde Bişkek’te "Eğitim, Bilim ve Kültürel İşbirliği" temasıyla düzenlenen Türk Konseyi Zirvesi’nde ise, Türk Konseyi çatısı

474

Türk Cumhuriyetleri Parlamento İçtüzükleri, Düzenleme ve Tercüme Habip Kocaman vd. TÜRKPA Yayınları, Bakü, 2017; Türk Cumhuriyetleri Anayasaları, Düzenleme ve Tercüme Enes Yıldırım ve Hafiz Babayev, İkinci Baskı, TÜRKPA Yayınları, Bakü, 2017.

475

“Türk İşbirliği”, TÜRKPA, Erişim Tarihi 12 Mayıs 2020, https://turk-pa.org/tr.

476

“TÜRKPA 10. Yıl Dergisi”, TÜRKPA Yayınlar, Erişim Tarihi 12 Mayıs 2020, s. 69, https://turk- pa.org/tr/content/documents/publications.

151 altında yeni kuruluşlar tesis edilmiş478

ve bu çerçevede Türk Kültür ve Mirası Vakfı’nın kurulmasına ilişkin anlaşma imzalanmıştır.479

Azerbaycan Cumhuriyeti, Kazakistan Cumhuriyeti, Kırgız Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından imzalanan “Türk Kültür ve Mirası Vakfı Şartı” her biri eşit derecede geçerli olmak üzere taraf ülkelerin dillerinde ve İngilizce olarak tek bir nüsha şeklinde hazırlanmıştır. Anlaşma, Türk dili konuşan halkları arasındaki ortak değerleri temele alarak, kültürel mirasın korunmasına ve geliştirilmesine ilişkin faaliyetlere önem verecek şekilde ve halklar arasındaki tarihi ve kültürel bağların kuvvetlendirilmesi için ikili ve çok taraflı işbirliğinin geliştirilmesi yönünde hazırlanmıştır. Türk Kültür ve Miras vakfı Şartı’nın 2. maddesinde, desteklediği ve finanse ettiği faaliyetlerin proje ve programlar aracılığıyla Türk kültür ve mirasını korumak, araştırmak ve desteklemek480

amacında olduğu belirtilmiştir.

3.4.2. Vakfın Kurumsal Yapısı ve Personeli

Türk Kültür ve Mirası Vakfı, faaliyetlerini Türk Dünyasının entegrasyonunda yer alan Türk Konseyi, TÜRKPA ve TÜRKSOY gibi etkili kuruluşlarla işbirliği halinde yürütmektedir. Vakıf, Türk Konseyi tarafından uluslararası bir örgüt olarak kurmuştur. Vakıf içerisinde tarafların birer temsilcisinden oluşan Vakıf Konseyi bulunmaktadır. Konsey, Vakfın Şartı’nda belirtilen amaçların ve kabul edilen kararların uygulanması konusunda Vakfın faaliyetlerini denetleyen organdır. Vakıf Başkanı ise, yürüttüğü faaliyetlere ilişkin ilerleme raporu hazırlamakta ve Türk Konseyi Genel Sekreteri aracılığı ile Devlet Başkanları Konseyi’ne sunmaktadır. Vakıf Başkanı, Konseyin önerisi üzerine Türk Konseyi organı olan Devlet Başkanları Konseyi tarafından ülkelerin resmi adlarında İngilizce alfabetik sıraya göre tarafların vatandaşları arasından seçilmektedir. Başkan dört yıl görev yapmak üzere seçilmekte ve görevi yenilenebilmektedir. Başkana görevlerini yerine getirmek için Sekretarya

478 _{“Organizasyon Tarihçesi”, Türk Keneşi.}

479 _{23 Ağustos 2012 tarihinde Bişkek’te imzalanan ve 7/5/2014 tarihli ve 6540 sayılı Kanunla}

onaylanması uygun bulunan “Türk Kültür ve Mirası Vakfı Şartı” nın onaylanması, Dışişleri Bakanlığının 30/5/2014 tarihli ve 4651799 sayılı yazısı üzerine, Bakanlar Kurulu’nca 2/6/2014 tarihinde kararlaştırılmıştır. Bkz. 5/6/2014 tarihli 29021 sayılı T.C. Resmi Gazete.

152

yardımcı olmaktadır. Tarafların vatandaşlarından oluşan Sekretaryanın görevlileri Başkan tarafından atanmaktadır. 481

Türk Kültür ve Mirası Vakfı’nın merkezi Azerbaycan Cumhuriyeti’nin başkenti Bakü’de bulunmaktadır. Vakıf, Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı binası içerisinde kendisine geçici olarak ayrılan katta faaliyetlerine başlamıştır.482

Vakfın yeni binası ise 14 Ekim 2019 tarihinde Azerbaycan, Kazakistan, Macaristan ve Türkiye dışişleri bakanlarının katılımıyla Bakü’de gerçekleştirilen bir törenle açılmıştır.483

Vakfın Azerbaycan Cumhuriyeti’ndeki faaliyetleri sırasında binasının ve personelinin durumunu, ayrıcalıklarını ve dokunulmazlıklarını belirlemek amacıyla, Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti ile Türk Kültür ve Miras Vakfı arasında 8 Kasım 2018 tarihinde Evsahibi Ülke Anlaşması imzalanmıştır.484

Evsahibi Ülke Anlaşması’na göre Türk Kültür ve Miras Vakfı’nın uluslararası tüzel kişiliği vardır. Buna göre Vakfın, Azerbaycan Cumhuriyeti ulusal mevzuatı ve Anlaşma uyarınca Azerbaycan sınırları içerisinde sözleşmeleri akdetmek, mülk edinmek ve elden çıkarmak, mahkemede davacı veya sanık olarak görünmek ve banka hesabı açmak ve nakit transferi yapmak gibi yasal yetkileri vardır (mad.4). Vakfın bazı durumlar dışında (Anlaşmanın 5. maddesinde belirtilen) hukuki süreçten bağışıklığı bulunmaktadır. Ayrıca resmi yazışmaları, bilgi içeren kayıtları, arşivleri ve diğer resmi belgeleri dokunulmazdır (mad. 7). Vakıf personeli Başkan, Sekreterlik ve genel hizmet personelinden oluşmaktadır. Personeller, yetkileri ve resmi görevleri çerçevesinde gerçekleştirdikleri eylemler ve sözlü veya yazılı ifadelerden dolayı sınırlar dahilinde yargıdan bağışıktır (mad. 14/1). Vakıf Başkanı ve Sekretaryası, Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşları veya daimi olarak Azerbaycan Cumhuriyeti'nde ikamet

481

A.g.e.

482 _{Bıyıklı, “Ortak Kuruluşlar İlişkiler ve İşbirlikleri”, s. 66.}

483 _{“Bakü’de Türk Kültür ve Miras Vakfının yeni binası açıldı”, AA Haber Ajansı, [14.10.2019], Erişim}

Tarihi 18 Mayıs 2020, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bakude-turk-kultur-ve-miras-vakfinin-yeni- binasi-acildi/1613226.

484 _{“Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu arasında yerləşmə ölkəsi}

haqqında Saziş”, Azərbaycanın Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi - Normativ hüquqi aktların vahid internet elektron bazası (e-qanun), Erişim Tarihi 17 Mayıs 2020, http://www.e- qanun.az/framework/41532. “Evsahibi Ülke Anlaşması” onaylanmasına Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nın 95. maddesinin I.bölümünün 4. paragrafı gereğince 1/2/2019 tarihinde karar verilmiştir. Bkz. e-qanun, no. 1458-VQ.

153

edenler dışında bazı (mad. 14/3 belirtilen) imtiyazlara ve dokunulmazlıklara sahiptir.485

Bütçenin finansman kaynaklarını, oluşturulma düzenini, uygulanmasını ve mali sorumluluğunu “Türk Kültür ve Miras Vakfının Mali Esaslarına İlişkin Anlaşma”sı düzenlemektedir.486

Vakıf bütçesi, Vakfın uzun vadeli projelerinin uygulanmasını ve işlevlerini yerine getirmesine ilişkin masrafların yıllık olarak düzenlenmiş giderleri de dahil olmak üzere, mali yıl içerişinde parasal veya diğer şekillerdeki tüm gelir ve giderlerini içermektedir. Bütçe, Vakıf başkanı tarafından hazırlanarak Türk Konseyi Kıdemli Memurlar Komitesi tarafından tasdik edildikten sonra Türk Konseyi Dışişleri Bakanları Konseyi tarafından onaylanmaktadır.487

3.4.3. Vakfın Faaliyet ve Görevleri

Türk Konseyi’nin 11 Eylül 2015 tarihinde gerçekleştirdiği Astana Zirvesi’nin kararına göre Günay Afandiyeva’nın Vakfın ilk başkanı olarak atanmasından sonra Türk Kültür ve Miras Vakfı, faaliyetlerine başlamıştır. Üst düzey hükümet yetkililerinin katılımıyla birlikte Vakıf bünyesinde Türkçe konuşan halkların kültürünü korumaya ve uluslararası alanda birliğini güçlendirmeye yönelik çeşitli uluslararası etkinlikler, konferanslar, seminerler, alan çalışmaları, sergiler ve forumlar düzenlenmektedir.488

Türk Kültür ve Miras Vakfı Şartı’nda belirtildiği üzere Vakıf, Türk kültürünü ve mirasını korumak, muhafaza etmek, restore etmek ve geliştirmek için maddi destek sağlamakta, bilimsel ve teknik konularda yardım etmekte ve uzmanların yetiştirilmesine destek olmaktadır. Türk dili konuşan halkların bulunduğu bölgelerde geleneksel sanatlarını ve zanaatlarını yaşatabilmeleri için onlara destek vermektedir. Halkların sanatçılarına, zanaatkarlarına ve diğer üretici sanat çalışanlarına fikri mülkiyet haklarını koruyabilmeleri için yardım sağlamaktadır. Yarışma, festival ve turnuva gibi etkinlikleri desteklemekte, bilimsel dergi ve diğer yayınların hazırlanmasına yardım etmektedir.489

Türk kültürünün canlılığını korunması ve

485 _A.g.e. 486

2 Eylül 2018 tarihinde Bişkek’te imzalanan anlaşmanın 3/5/2019 tarihli ve 30763 sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunmuştur. Bkz. T.C. Resmi Gazete.

487 _{“Türk Kültür ve Miras Vakfının Mali Esaslarına İlişkin Anlaşma”, T.C. Resmi Gazete, Erişim Tarihi}

17 Mayıs 2020.

488

“Turkic Culture and Heritage Foundation”, Türk Konseyi, Erişim Tarihi 17 Mayıs 2020,

https://www.turkkon.org/en/iliskili-kurumlar/turkic-culture-and-heritage-foundation_5. 489 _{“Türk Kültür ve Miras Vakfı Şartı”, T.C. Resmi Gazete.}

154

kültürel değerlerin gelecek nesillere aktarılması için her türlü faaliyetin yürütülmesi konusunda çeşitli projeler üstlenmektedir.

Türk Kültür ve Miras Vakfı kısa sürede Türk Dünyasının kültürünü, zengin tarihini, ulusal ve ruhsal değerlerini kapsayan çeşitli projelere imza atmıştır. Eylül 2018’de Bakü’de Türk Kültür ve Mirası Vakfı’nın himayesinde “Dede Korkut Oda Orkestrası”nın tanıtım töreni yapılmıştır. Günay Afandiyeva’nın “bir başlangıç” olarak nitelendirdiği etkinlikte Azerbaycan, Kazak, Kırgız ve Türk bestecilerin kompozisyonları seslendirilmiş ve dört ülkeden sanatçılar, halk şarkıları ve türküler söylemiştir.490

2019 yılında beşincisi düzenlenen Dünya Kültürlerarası Diyalog Forumu çerçevesinde yapılan "Türk Dili konuşan ülkeler arasında diyalog kurmada Büyük İpek Yolu’nun rolü" oturumunda, Vakfın önemli projelerinden biri olan "İpek Yolu’nda Azerbaycan" kitabının hazırlanmış olduğu ve yakında yayınlanacağı duyurulmuştur.491

14 Şubat 2020’de Uluslararası Türk Kültürü ve Mirası Vakfı ile Uluslararası Orta Asya Araştırmaları Enstitüsü (IICAS) arasında İsviçre’nin başkenti Bern’de bir Mutabakat Zaptı imzalamıştır. Buna göre kültür, tarih, arkeoloji, coğrafya, edebiyat ve dil bilimleri alanındaki projeler, Büyük İpek Yolu ile ilgili araştırmalar ve karşılıklı olarak akademik programların ve araştırma projelerinin uygulanması konularında iki kurumun işbirliği içerisinde olacağı belirtilmiştir.492

3.5. Türk Dili Konuşan Ülkeler Ortak İş Konseyi (Türk İş Konseyi)