Türk Hukukundaki Uygulama

Yabancı hukuk düzenlemelerinde sigortacının rücu hakkı sigortalının (başkası lehine sigorta sözleşmelerinde sigorta ettirenin) yakınları bakımından sınırlandırılmış olmasına rağmen E-TTK’da böyle bir istisnaya açık bir şekilde yer verilmemiştir. Bu yöndeki eksikliğin giderilmesi adına doktrinde sigortacının kanuni halefiyete dayalı rücu talebini sigortalı ile belirli ölçüde yakınlığı bulunan kişilere karşı yöneltemeyeceği yönünde kanunda açık istisnaların düzenlenmesi gerektiği önerilmiş ise de391 _{TTK’da da bu yönde bir istisnaya yer verilmemiştir.}

Hâlbuki söz konusu kişilerin zarardan sorumlu olması ve zararı tazmin etmesi durumunda bunun ekonomik sonuçlarına kısmen veya tamamen sigortalı (başkası

389 _{Sigortalı veya sigorta ettiren ile eşit sosyal ilişki içinde olan kişilere, onlarla aynı çatı altında} yaşamayan aile bireyleri, dostları ve komşuları dâhildir. Sigortacının bu kişilere karşı rücu talebi yöneltmesi durumunda bu kişilerin sigortalı veya sigorta ettiren ile ilişkilerinin zarar görebileceği gerekçesiyle bu kişiler de sigortacının rücu hakkının kapsamı dışında bırakılmıştır; bkz. Basedow/Birds/Clarke/Cousy/Heiss/Loacker, s. 264.

390 _{Basedow/Birds/Clarke/Cousy/Heiss/Loacker, s. 264.} 391 _{Ulaş, s. 235; Ünan, Taslak, s.158; Omağ, Tasarı, s. 33.}

109

lehine sigorta sözleşmelerinde sigorta ettiren) katlanmak zorunda kalabilir. Zira sigortalının yakınlarının zarara neden olması ihtimalinde hayatın olağan akışına göre sigortalının söz konusu kişilere karşı herhangi bir tazminat talebi yöneltmeyeceği varsayılır. Burada esas alınması gereken ölçüt, sigorta sözleşmesi olmasaydı, rizikonun sigortalının bir yakının hareketi sonucunda meydana gelmesi durumunda sigortalının bu kişilere karşı talep yöneltip yöneltmeyeceğidir392. Zira sigortalının kendisinin tazminat talebi yöneltmeyeceği kişilere karşı sigortacının rücu talebinde bulunması halefiyet kuralının amacıyla örtüşmemektedir. Çünkü bu durumda sigorta teminatı altına alınan zarara nihayetinde yine sigortalı katlanacaktır.

TTK’daki kanun boşluğuna ilişkin olarak doktrinde sigortalının olağan şartlarda kendisinden talepte bulunması beklenmeyen kişilere karşı ya da sigortalının aleyhine sonuç doğuracak hallerde sigortacının kanuni halefiyetinin işlerlik kazanmaması önerilmektedir393_{. Bunun çerçevesi çizilirken genel geçer bir kural}

benimsemektense somut olayın koşullarına bakılması gerektiği söylenmektedir394_.

Örneğin; sigortalının prensip olarak kardeşinin neden olduğu bir zarardan ötürü ona rücu edemeyeceği kabul edilse dahi somut olayda sigortalı ile kardeşi arasında yakın bir ilişki bulunmaması durumunda sigortacının da sigortalının kardeşine rücu etmesine bir engel olmaması gerektiği söylenmektedir.

Doktrinde ayrıca, Alman hukukundaki düzenlemeye benzer şekilde sigortacının halefiyete dayalı rücu hakkı kişi bakımından sınırlanırken, zarar sorumlusu ile sigortalı arasındaki yakın aile bağının değil, zarar sorumlusu ile sigortalının riziko gerçekleştiği sırada aynı çatı altında ortak bütçe ile birlikte yaşam sürüyor olması kriterinin esas alınması gerektiği önerilmektedir395_{. Böylece, sadece sigortalı ve}

sigorta ettirenin aile bağı olduğu kişiler değil, neticede zarara yine sigortalı veya

392 _{Franko, s. 55; Ünan, Taslak, s.158.}

393 _{Benzer bir durum sorumluluk sigortaları bakımından da geçerlidir. Nitekim doktrinde de} sigortacının kanuni halefiyete dayalı rücu hakkının hakkın muhatabı bakımından sorumluluk sigortalarında da sınırlandırılması gerektiği belirtilmiştir; bkz. Yazıcıoğlu, Sorumluluk, s. 473. 394 _{Ünan, Cilt II, s. 248, 249.}

110

sigorta ettirenin kendisinin katlanmak durumunda kalacağı kişiler bakımından da rücu yasağı mevcut olacaktır.

Bununla birlikte bu kişilerin sorumluluğunun başka bir sorumluluk sigortası sözleşmesi uyarınca teminat altına alındığı bir durumda, sigortacının zarar veren kişinin sorumluluk sigortacısına rücu edebilmesi gerektiği söylenmektedir. Zira rücu hakkının belirli kişilere karşı kullanılamaması, bu kişileri ekonomik açıdan sıkıntıya sokmamak kaygısından kaynaklanmaktadır396. Buna dayalı olarak sigortacının bahsi geçen kişilerin sorumluluk sigortacılarına karşı rücu talebi yöneltmekte serbest olduğu kabul edilmektedir.

Doktrinde bu görüşe katılmayan yazarlar da vardır. TTK’nın 1429. maddesinde (E-TTK madde 1278) bahsi geçen kişiler (sigorta ettirenin, sigortalının ve lehtarın hukuken fillerinden sorumlu bulundukları kişiler) dışındaki, sigortalının aile dostu veya akrabası veya yakın arkadaşının kusurlu hareketiyle zararın meydana gelmesi durumunda sigortacının bu kişilere rücu edebileceği ileri sürülmektedir397_{. Bu durumda sigortalının bunu engellemek istemesi hâlinde}

yegâne seçeneğinin sigorta tazminatını talep etmekten vazgeçmesi olduğu söylenmektedir. YHGK tarafından 2008 yılında verilen bir kararda benzer bir görüş benimsenmiştir398_{. YHGK kasko sigortasında sigortacının rücu hakkını}

değerlendirirken, E-TTK madde 1278 hükmünde (TTK madde 1429) bahsi geçen kişilere karşı, zarara kasten neden olmadıkları sürece, rücu imkânı olmadığı yönünde hüküm kurmuştur. Ancak yukarıda da değindiğimiz üzere TTK’nın 1429. maddesi sigortacının kanuni halefiyetine ilişkin bir düzenleme olmayıp, rizikonun gerçekleşmesinde kusur bakımından sigortacının hangi durumlarda tazminat ödeme borcundan kurtulduğunu düzenlemektedir399_{. Bu sebeple sigortacı}

396 _{Ünan, Cilt II, s. 251. Ayrıca, sigortacının belirli kişilere karşı rücu etmeyeceğine ilişkin verdiği} taahhüdün şahsiliği dikkate alındığında, bu kişilerin sorumluluk sigortacısının bu taahhütten faydalanarak sorumluluktan kurtulmasının mümkün olmaması gerektiği belirtilmektedir; bkz. Omağ, Halefiyet, s. 124, 125.

397 _{Can, s. 50.}

398 _{YHGK, E. 2008/17-299, K. 2008/302, T. 09.04.2008.} 399 _{Bkz. yuk. 3.1.4.}

111

sigorta tazminatını ödedikten sonraki bir aşamada doğan kanuni halefiyete ilişkin olarak söz konusu kanun hükmüne dayalı olarak yorum yapılamayacaktır.

Sigortalı ile aynı çatı altında ortak bütçeyle birlikte yaşam sürdüğü kişilere karşı sigortacının rücu talebi yöneltemeyeceği yönündeki görüş, sigortalının rızası ile sigorta teminatı altına alınan malı kullanan kişiler bakımından da benimsenmelidir. Burada kastedilen sigortalının herhangi bir karşılık beklemeksizin kendi rızasıyla malı kullanmasına izin verdiği kişilerdir. Nitekim doktrinde sigortalının rızası ile malı kullanan kişilerin zarara neden olması ihtimalinde, bu kişilerin sigorta sözleşmesi uyarınca sigortalı gibi kabul edilmeleri gerektiği ifade edilmektedir400.

Yargıtay 11. HD. eski tarihli bir kararında bu konuya değinmiştir401_{. Söz konusu}

kararda Yargıtay sigortalının sigorta teminatı altına alınan aracın üçüncü bir kişi tarafından kullanılmasına rıza göstermiş olduğu durumda, aracı sigortalının rızası ile kullanan üçüncü kişiye sigortacının rücu imkânı olup olmadığını incelemiştir. Kararda sigorta poliçesinin genel şartlarında sigortalının ya da aracı kullananın iradesi dışında sigortalı araçta meydana gelen kazalardan dolayı ortaya çıkan zıya ve hasarın sigorta teminatı kapsamında olduğu belirtilmiştir. Buna dayalı olarak sigorta teminatı altına alınan aracın sigortalı ya da bir başkası tarafından kullanılması arasında sigorta teminatının kapsamı bakımından bir fark olmadığın ifade edilmiştir. Bununla birlikte poliçede aracın başkası tarafından kullanıldığı hallerin teminat kapsamı dışında bırakılmadığını ifade eden Yargıtay, sigorta teminatı altına alınan aracı sigortalının rızası ile kullanan kişinin, sigortacının kanuni halefiyeti bakımından üçüncü kişi sayılamayacağı sonucuna varmıştır402_.

Sigorta ettirene (başkası lehine sigortada sigortalıya) bağlı çalışan kişilerin “yakınları” kavramına dâhil olmaması gerekir. Yargıtay 11. HD. bir kararında403, kasko poliçesinin sigorta ettireni tarafından çalıştırılan sürücünün zarara

400 _{Sopacı-Öztuna, s. 136; Çeker, Rücu s. 3715; Franko, Sigorta s. 55.} 401 _{Y. 11. HD., E. 1985/3689 K. 1985/3361, T. 29.05.1985.}

402 _{Doktrinde Yargıtay’ın bu yöndeki kararının isabetli olduğu belirtilmiştir; bkz. Franko, Sigorta,} s. 55.

112

kusuruyla neden olması durumunda dahi üçüncü kişi sayılamayacağı gerekçesiyle sigortacının bu kişiye rücu edemeyeceği yönünde karar vermiştir. Sigorta ettirenin çalışanı yakını sayılamayacağından, Yargıtay kararının gerekçesinin kanuni halefiyetin sigorta ettirenin yakınlarına karşı ileri sürülememesi prensibine dayalı olduğu düşünülememektedir. Söz konusu kararın sigorta ettirenin çalışanının sorumluluğunun da örtülü olarak sigorta teminatı kapsamına dâhil edildiği gerekçesine dayalı olarak verildiği yönündeki bir yorum daha uygun olacaktır404. Her hâlükârda, sigorta ettirenin çalışanının ağır kusuruyla zarara neden olması durumunda sigortacının ona karşı da rücu edebilmesi gerektiği ileri sürülmektedir405.

Sorumluluk sigortalarında ise sigorta ettirenin çalışanları bakımından durum farklıdır. TTK’nın 1473. maddesinin ikinci fıkrasında sorumluluk sigortası sözleşmesinin sigortalının işletmesi ile ilgili sorumluluğu için kurulmuş olması durumunda, sözleşmede aksine hüküm yoksa söz konusu sigorta teminatının sigortalının temsilcisi ile işletmede çalıştırılan kişilerin sorumluluğunu da kapsadığı belirtilmiştir. Bu durumda sigorta sözleşmesi bu kişilerin lehine yapılmış sayıldığından zararın bu kişilerin kusurlu hareketi neticesinde meydana gelmesi durumunda sigortacının bu kişilere rücu etmesi mümkün olmayacaktır. Ancak aksine sözleşme yapılmasının mümkün olduğunu vurgulamakta fayda vardır. Nitekim doktrinde de rizikoya sigortalının fiillerinden sorumlu olduğu ifa yardımcısı vb. kişilerin sebep olması durumunda sigortalının bu kişilere rücu etme hakkı var ise bu hakkın halefiyet uyarınca sorumluluk sigortacısına geçeceği belirtilmiştir406_{. Yargıtay tarafından 2014 yılında verilen bir kararda da}407

sorumluluk sigortacısının sigorta ettirenin çalışanına rücu edip edemeyeceği

404 _{Ünan, Cilt II, s. 249.} 405 _{Ünan, Cilt II, s. 250.} 406 _{Can, s. 43.}

407 _{Y. 11. HD., E. 2014/4364, K. 2014/10853, T. 06.06.2014. Söz konusu kararda da yine E-TTK} madde 1278 (TTK madde 1429) hükmüne atıf yapılmış ve söz konusu maddede sıralanan kişilere karşı sigortacının rücu edemeyeceği ifade edilmiştir. Ancak söz konusu hükmün sigortacının kanuni halefiyetine ilişkin olmaması karşısında sigortacının rücu hakkı bakımından değerlendirmeye alınması yerinde değildir; bkz. yuk. 3.1.4. Nitekim Yazıcıoğlu da Yargıtay tarafından verilen 2014 tarihli kararı, TTK’nın 1429. maddesine dayalı olarak sigortacının rücu hakkı olup olmadığının tespit edilemeyeceği gerekçesiyle eleştirmiştir; bkz. Yazıcıoğlu, Sorumluluk, s. 481.

113

değerlendirilirken çalışanın kusur durumunun gözetilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Çalışanın ağır kusuruyla veya kasten zarara neden olması hâlinde ise sigortacının bu kişiye rücu edebileceği kabul edilmiştir.

TTK’da sigortacının kanuni halefiyete dayalı rücu talebinin muhatabı bakımından hiçbir sınırlama ya da istisnaya yer verilmeksizin, genel bir ifadeyle, sigortacının “sorumlulara” rücu edebileceği yönünde bir hükme yer verilmesi bir eksikliktir. Sigortacının rücu hakkını kullanmasına kısmen ya da tamamen sigortalının katlanmak durumunda kalacağı ve normalde sigortalının ona karşı talep yöneltmesi beklenmeyecek olan kişiler bakımından sigortacıya rücu yasağı getirilmesi; ancak bu yasağın kötüye kullanılmaması adına söz konusu kişilerin kasten zarara neden olmaları hâlinde rücu yasağının geçerli olmayacağının hükme bağlanması gerekir408_{. Kanunda bu yönde bir düzenleme yer almasa da gerek}

mehaz kanunda gerekse diğer yabancı hukuk düzenlemelerinde benimsenen uygulamanın Türk hukukunda da kabul edilmesi ve kanun boşluğunun bu şekilde doldurulması yerinde bir çözüm olarak gözükmektedir.