Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkeleri’ndeki Düzenleme

Sigortacının halefiyetine ilişkin ASSHİ’nin madde 10:101 hükmünde E-TTK’da sigortacının rücu hakkının muhatabı bakımından kullanılan “üçüncü kişi” ibaresine yer verilmiştir. Doktrinde “üçüncü kişi” kavramının sigorta ettiren ve sigortalı kişileri kapsamadığı söylenmekle birlikte verilen örneklerde sigorta ettirenin hem kendi menfaatini hem de başkasının menfaatini sigortalatması durumunda sigortacının bu kişilere rücu edemeyeceği belirtilmiştir358_.

Buradan yola çıkarak ASSHİ uygulamasında da sigortacının rücu talebinin muhatabı olan “üçüncü kişi” kavramı incelenirken, zarar sorumlusu kişinin menfaatinin sigorta teminatı altına alınıp alınmadığının incelendiği kanaatindeyiz. Nitekim ilgili düzenlemede sigortacının kimlere karşı rücu hakkını kullanamayacağı açıkça ifade edilmiştir ve sigorta ettiren bu kişiler arasında sayılmamıştır. Doktrinde de sigortacının halefiyete dayalı rücu hakkını sigortalısına yöneltemeyeceği açık bir şekilde ifade edilmiş ve bunun sebebinin sigorta sözleşmesi uyarınca menfaati teminat altına alınan kişiye karşı sigortacının rücu talebi yöneltmesinin sigorta sözleşmesinin amacına aykırı olacağı vurgulanmıştır359. Buna dayalı olarak sigorta ettirenin menfaatinin sigorta

357 _{Ambrüster in Prölls/Martin, § 86, Rn. 30.}

358 _{Basedow/Birds/Clarke/Cousy/Heiss/Loacker, s. 264.} 359 _{Basedow/Birds/Clarke/Cousy/Heiss/Loacker, s. 265.}

99

sözleşmesi uyarınca teminat altına alınmamış olması durumunda sigortacının sigorta ettirene rücu edebileceği kabul edilmelidir.

3.1.4 6102 sayılı TTK’daki düzenleme

Mal sigortalarında sigortacının kanuni halefiyetinin TTK’nın 1472. maddesinde (sorumluluk sigortaları bakımından TTK’nın 1481. maddesi) düzenlendiğini belirtmiştik. Ancak yeni kanun ile getirilen düzenlemeler sigortacının kanuni halefiyete dayalı rücu hakkının muhatabı bakımından yukarıda yer vermiş olduğumuz tartışmaları ortadan kaldırmaya yetmemiştir. Bunun en önemli sebebi ise; gerek E-TTK’nın 1301. maddesinde gerekse mehaz kanun Alm.SSK’nın 86. maddesinde halefiyete dayalı rücu hakkının muhatabı bakımından “üçüncü şahıs” ibaresi kullanılmış olmasına rağmen, TTK’nın 1472. maddesinde daha geniş kapsamlı ve oldukça muğlak bir terim olan “sorumlular” ibaresinin kullanılmış olmasıdır. Bu kadar geniş bir ibarenin kullanılmış olması başkası lehine sigorta sözleşmelerinde sigortacının sigorta ettirene karşı kanuni halefiyete dayalı talep ileri sürüp süremeyeceğine yönelik tartışmaları daha da belirsiz bir noktaya taşımış ve hükmün yorumlanmasını zorlaştırmıştır. Nitekim madde hükmünde geçen “sorumlular” kavramına kimlerin dâhil olduğu ile ilgili doktrinde de fikir ayrılıkları olmuştur.

Bazı yazarlar E-TTK’nın yürürlükte olduğu dönemde Yargıtay tarafından sigorta sözleşmesini yapan ve primleri ödeyen sigorta ettirenin sigortacının halefiyeti bakımından üçüncü kişi sayılamayacağı yönünde içtihat oluşturulduğuna dikkat çekmiştir. Buna dayalı olarak TTK’nın 1472. maddesinde, mehaz kanunda ve E- TTK’da olduğu gibi “üçüncü kişi” ibaresinin tercih edilmemiş olmasını eleştirmişlerdir360_{. Bu eleştirinin gerekçesi olarak ise sigortacının kanuni}

halefiyetinin düzenlenmesindeki amacın halefiyetin sigorta ilişkisi dışındaki zarar sorumlularına karşı ileri sürülebilmesi olduğu belirtilmiştir. Aksi yönde bir kabulün, hükmün amacına ve sigorta hukukunun temel ilkelerine aykırılık teşkil edeceği ifade edilmiştir.

100

Aynı yönde bir başka görüş ise kanun maddesinin gerekçesinde sigorta ilişkisi dışında kalan kişilere karşı bir dava hakkından söz edildiğine dikkat çekmiştir. Buna dayalı olarak yasa koyucunun kanuni halefiyetin yalnızca sigorta ilişkisi dışında kalan kişilere karşı kullanılabileceği yönünde açık iradesi olduğu savunulmuştur361. Ancak iddia edildiği üzere kanun hükmünün gerekçesinden362, “sorumlulara karşı dava hakkı” ibaresi ile sigorta ilişkisi dışında kalan kişilere karşı bir dava hakkının kastedildiği yönünde bir anlam çıkarılamamaktadır.

Diğer yandan bazı yazarlar, sigortalının veya sigorta ettirenin ya da onların hukuken fiillerinden sorumlu oldukları kişilerin kasten zarara neden olması hâlinde sigortacının tazminat borcundan kurtulacağını düzenleyen TTK madde 1429 hükmünden363 _{yola çıkarak sigortacının söz konusu hükümde bahsi geçen}

kişilere karşı rücu hakkını kullanamayacağını ileri sürmektedirler364_{. Ancak bahsi}

geçen hüküm sigortacının kanuni halefiyetine ilişkin bir düzenleme değildir. Zira ilgili kanun hükmünde rizikonun gerçekleşmesinde kusur bakımından sigortacının hangi durumlarda tazminat ödeme borcundan kurtulacağı düzenlenmektedir. Sigortacının kanuni halefiyeti ise tazminat ödeme borcu yerine getirildikten sonra gündeme gelen bir konudur. TTK madde 1429 hükmünde bahsi geçen kişilere karşı sigortacının kanuni halefiyete dayalı talep ileri süremeyeceği sonucunun çıkarılması ne madde hükmünün kendisinde ne de gerekçesinde365 _{bu yönde bir}

361 _{Atamer, TTK, s. 72; Ulaş, s. 235.}

362 _{Bkz. TBMM Dönem: 23, Yasama Yılı: 2, SS. 96, s. 446. Hükmün gerekçesi için ayrıca bkz.} yuk. dn. 65.

363 _{TTK’nın “Rizikonun gerçekleşmesinde kusur” kenar başlıklı 1429. maddesi şu şekildedir:}

“(1) Sigortacı, aksine sözleşme yoksa, sigorta ettirenin, sigortalının, lehtarın ve bunların hukuken fillerinden sorumlu bulundukları kişilerin ihmallerinden kaynaklanan zararları tazmin ile yükümlüdür. Sigorta ettiren, sigortalı ve tazminat ödenmesini sağlamak amacıyla bunların hukuken fillerinden sorumlu oldukları kişiler, rizikonun gerçekleşmesine kasten sebep oldukları takdirde, sigortacı tazminat borcundan kurtulur ve aldığı primleri geri vermez.

(2) 1495, 1503 ve 1504 üncü maddenin ikinci fıkrası hükmü saklıdır.”

364 _{Sopacı-Öztuna, s. 137; Çeker, Sigorta, s. 175; Can, s. 49, 50; Cebe, s. 352.} 365 _{TTK madde 1429 hükmünün gerekçesi şu şekildedir:}

“Maddede, rizikonun gerçekleşmesine kasıt ve kusurla sebebiyet verilmesi hali, temelde 6762

sayılı Kanunun 1278 inci maddesi korunarak düzenlenmiştir. Maddenin gayesi, sigortadan para almak kastıyla rizikonun gerçekleştirilmesine engel olmaktır. Ancak, mevcut düzenlemede yer alan sigortadan yararlanan ifadesi, sigorta terminolojisine uygun olarak “sigortalı ve lehdar” olarak değiştirilmiş, kasıtla gerçekleşen riziko bakımından ise sigorta ettiren veya sigortalının eylemlerinden sorumlu olduğu kişilerindeki kast hali tazminat ödenmesi amacına bağlanmıştır. Zira, özellikle sorumluluk sigortalarında, eylemlerinden sorumlu olunanlar kişisel nedenlerinden

101

yorum yapılmasını gerektiren herhangi bir dayanak olmadığından mümkün değildir366_.

E-TTK’nın yürürlükte olduğu dönemde gerek doktrinde gerekse Yargıtay kararlarında genel kabul gören görüş, sigorta ettirenin sigorta sözleşmesi uyarınca üçüncü kişi sayılamayacağı ve bu sebeple de sigortacının sigorta ettirene rücu edemeyeceği yönündeydi. TTK madde 1472’nin uygulandığı uyuşmazlıklar bakımından sigortacının sigorta ilişkisi içerisindeki sigorta ettirene karşı rücu imkânı olup olmadığı yönündeki tartışma henüz herhangi bir Yargıtay kararına konu olmamıştır. Bu bağlamda E-TTK döneminde Yargıtay tarafından verilen kararlardan yola çıkarak bir yorum yapılması da mümkün gözükmemektedir. Zira TTK’nın madde 1472 hükmünde E-TTK’daki gibi rücu hakkının muhatabı bakımından “üçüncü kişi” terimine yer verilmemiştir.

TTK madde 1472 hükmünde bahsi geçen “sorumlular” ibaresi tek başına değerlendirildiğinde, E-TTK’da yer alan düzenlemenin aksine, halefiyete dayalı rücu hakkının muhatabı bakımından kanun koyucunun hiçbir sınırlama getirmediği anlaşılmaktadır. Sigorta ettirenin başkası lehine sigorta sözleşmesi kurduğu bir durumda sigorta sözleşmesinin tarafı olduğu ve sigortacı ile doğrudan bir akdi ilişki içerisine girdiği ortadadır. Ancak kanunda açık bir sınırlama getirilmediğinden, sigortacı ödemiş olduğu sigorta tazminatı bakımından zarardan sorumlu tutulabilecek olan tüm kişilere karşı kanuni halefiyete dayalı talep ileri sürebilmelidir; başkası lehine sigorta sözleşmelerinde zarardan sorumlu olması durumunda sigorta ettirenin de bu kişilere dâhildir367_{. Bu itibarla hükmün}

düzenlenme şekline dayalı olarak, kanunda aksine bir düzenleme ya da aksi yönde bir yorum yapılmasını gerektirecek herhangi bir dayanak bulunmadığından,

dolayı karşı tarafa zarar vermişlerse, bunlardan habersiz sigorta ettireni veya sigortalıyı sigorta korumasından çıkarmak maddenin amacına uygun düşmez.” (Bkz. TBMM Dönem: 23, Yasama

Yılı: 2, SS. 96, s. 437).

366 _{Yazıcıoğlu, Halefiyet, s. 348; Karayalçın, İşletme Kazaları, s. 64, 65.}

367 _{Yazıcıoğlu, Mal Sigortaları, s. 488. Sorumluluk sigortaları bakımından aynı yönde açıklamalar} için bkz. Yazıcıoğlu, Sorumluluk, s. 473.

102

sigortacının zarardan sorumlu olması durumunda sigorta ettirene karşı rücu hakkını kullanılabileceği kabul edilmektedir368_.

Her hâlükârda sigorta ettirene rücu imkânı değerlendirilirken, Alman hukukunda olduğu gibi sigorta ettirenin menfaatinin sigorta sözleşmesi uyarınca teminat altına alınıp alınmadığına dikkat edilmesi gerekir. Salt sigorta sözleşmesinin sigorta ettiren ile sigortacı arasında kurulmuş olmasına dayalı olarak sigorta ettirenin menfaatinin de sigorta teminatı altına alındığı varsayımına gidilmemelidir. Sigortacının rücu hakkının muhatabı olan “sorumlular” tespit edilirken, sigorta konusu menfaat incelenmeli ve menfaati sigorta teminatına alınmayan, sigorta ettiren dâhil, tüm sorumlu kişilere karşı sigortacının rücu imkânı olduğu kabul edilmelidir369_.

Bu doğrultuda sigortacının kanuni halefiyete dayalı olarak sigorta ettirene rücu etme imkânı, sigorta ettirenin tazminat ödememekteki çıkarının açık veya örtülü biçimde sigorta teminatı altına alındığı bir durumda mümkün gözükmemektedir. Benzer şekilde, aynı sigorta sözleşmesindeki sigortalılardan birinin diğer sigortalının zarara uğramasına neden olması durumunda da sigortacının zarara neden olan sigortalıya rücu imkânı olup olmadığı değerlendirilirken zarara neden olan sigortalının tazminat ödememekteki menfaatinin sigorta teminatı altına alınıp alınmadığının incelenmesi gerekir370_{. Zarara neden olan sigortalının tazminat}

ödememekteki çıkarının teminat kapsamına dâhil edilmiş olması hâlinde sigortacının kanuni halefiyete dayalı olarak zarara neden olan sigortalıya rücu etmesi mümkün olmayacaktır.

Sorumluluk sigortaları bakımından örnek vermek gerekirse; uygulamada inşaat bütün riskler (all risks) sigortalarında sigorta poliçesine çapraz sorumluluk

368 _{Bu görüşü destekleyenler için bkz. Yazıcıoğlu, Halefiyet, s. 348; Kayıhan, s. 1602; Ünan, Cilt} II, s. 241, 242; Yazıcıoğlu/Şeker-Öğüz, s. 211.

369 _{Yazıcıoğlu, Mal Sigortaları, s. 488; Yazıcıoğlu/Şeker-Öğüz, s. 211; Ünan, Cilt II, s. 379.} 370 _{Ünan, Cilt II, s. 242.}

103

klozu371 _{eklendiği görülmektedir. Bunun sebebi inşaat faaliyetinde yer alan tüm}

kişilerin sözleşme ilişkisiyle birbirlerine bağlı olmaları nedeniyle aralarında çapraz sorumluluk ilişkisi olduğunun kabul ediliyor olmasıdır372_{. Çapraz}

sorumluluk klozu ile poliçenin “sigortalının adı” bölümünde isimleri yazılı gerçek veya tüzel kişiler birbirlerine karşı üçüncü kişi olarak kabul edilmektedir ve buna dayalı olarak birbirlerine verecekleri zararlar sigorta teminatı altına alınmaktadır373. Bir diğer ifadeyle sigorta sözleşmesine çapraz sorumluluk klozu eklenerek, inşaat faaliyetindeki yüklenicilerin ve taşeronların gerek birbirlerine gerekse üçüncü şahıslara verdikleri zararlardan sorumluluğu sigorta teminatı altına alınmaktadır374. İnşaat bütün riskler (all risks) sigortalarında çapraz sorumluluk teminatından yararlanacak olan inşaat sözleşmesinin taraflarının hepsi (iş sahibi, yüklenici, taşeron) sigortalı olarak belirtilmektedir. Böylece poliçede sigortalı olarak belirtilen tüm kişilere kendileri adına bağımsız birer sorumluluk sigortası yapılmış gibi teminat sağlanmaktadır375_{. Bu kişilerden birinin kusurlu}

hareketi sonucunda zarar meydana gelmesi durumunda sigortacı zararı karşılamakla yükümlüdür. Sigortacının sigorta sözleşmesinde sigortalı olarak gösterilen kişilere karşı, bu kişilerin menfaatleri de sigorta teminatı altına alınmış olduğundan, rücu imkânı yoktur. Zira sigortacının çapraz sorumluluk klozu uyarınca bu kişilere karşı rücu hakkından vazgeçmiş olduğu kabul edilmektedir376_.

Sigorta sözleşmesinde eğer ki sigorta ettiren (ya da diğer sigortalı) ile sigortalının menfaatleri ayrı sözleşmelerin konusunu teşkil ediyorsa ve prensipte bu teminatlar için ayrı ayrı sigorta primi alınması gerekiyorsa, bu durumda sigorta ettirenin menfaatinin (ya da diğer sigortalının) sigorta sözleşmesi uyarınca teminat altına

371 _{Münih-Re Klozları (Munich-Re Clauses) 002: Çapraz Sorumluluk Teminatı (Cover for cross} liability). Çapraz sorumluluk özel şartının Türkçe tercümesi için bkz. Ali Ayli, İnşaat Bütün Riskler Sigortasında Riziko, Ankara, 2012, s. 330.

372 _{Fevzi Topsoy, İnşaat Sigortası Teminatının Kapsamı, TBBD, 2018, Sayı: 134, s. 530.}

373 _{Çapraz sorumluluk teminatının dışında kalan haller ile ilgili açıklamalar için bkz. Ayli, s. 182,} 183.

374 _{Ayli, s. 182.} 375 _{Topsoy, s. 546.} 376 _{Ayli, s. 182.}

104

alındığının kabul edilemeyeceği belirtilmektedir377_{. Buna ilişkin bir örnek}

verilecek olursa; bir depo malikinin kiracı lehine paket poliçe yaptırdığını ve poliçede yangın ve hırsızlık sigortası teminatlarının yer aldığını düşünelim. Deponun yangın çıkması sonucunda zarar görmesi ihtimalinde yangının çıkmasına sigorta ettiren malik kusurlu hareketiyle neden olduysa, depo malikinin de menfaatinin teminat altına alınmış olduğu gerekçesiyle sigortacının sigorta ettirene rücu imkânı olmayacaktır. Ancak sigorta teminatı kapsamında olan bir hırsızlık vakıası gerçekleşir ise sigorta ettiren malikin depoda yer alan mallar üzerinde bir menfaati olmadığından, hırsızlık olayına ilişkin olarak sigorta ettiren malike kusur atfedilmesi ihtimalinde sigortacının sigorta ettirene rücu edebiliyor olması gerekir.

Dolayısıyla burada önemli olan kıstas, sigorta ettirenin menfaatinin sigorta teminatı kapsamına dâhil edilip edilmediğinin tespitidir. Menfaati teminat dâhilinde değil ise sigorta ettirenin kendisine rücu edilmesi mümkün olan başkaca kişilerden daha avantajlı bir konumda olması için geçerli ve haklı bir sebep bulunmamaktadır378_{. Aksinin kabulü, tek bir prim ödemesiyle birden çok sigorta}

teminatının sağlandığı anlamına gelecektir ki bu da sigorta uygulamasında kabul edilebilir bir durum değildir.