Türeme

2.1.2.1.8. Sıra Değiştirme

Bir sözcükte bulunan ünlülerin tamamının ön sıradan art sıraya ya da art sıradan ön sıraya geçmesi olayıdır. Bu ses olayında genellikle inceltici ünsüzlerin (/c/, /ç/, /n/, /s/, /ş/, /y/) etkisi vardır. EİYA’da az sayıda örneğine rastlanmaktadır.

Tam Sıra Değiştirme Yarı Sıra Değiştirme

saŋĭ << seni (I/04/60) obúrú << öbürü (I/27/93) üslükçüle << ıslı¢çılar (I/03/98) óbur << öbür (II/06/43) hızmat << hizmet (I/23/190) şúkúr << şükür (I/21/138) misir << mısır (I/21/73)

2.1.2.1.9. Türeme

Ön, iç ve son seste sözcükle bağı olmayan ünlülerin türemesidir. Çoğunlukla düz-dar ünlüler türer. EİYA’da da /ı/ ve /i/ ünlüsünün ön ve iç seste türediği örnekler fazladır. /ü/’nün yalnız bir örnekte türediği görülmüştür.

2.1.2.1.9.1. Ön Seste

//->/ı/-, /i/- :

ıra§at (I/05/173) ırahatları (II/01/77)

ırāzıyın (I/18/77) ıramatlı¢ (II/08/10)

ıramazana (II/02/49) iresim (I/21/34) irezil (II/03/53)

2.1.2.1.9.2. İç Seste

-//->/ı/-, -/i/- :

işįde (II/08/55) metįre (I/05/104)

müjįdeci (I/25/93) tebįsi (II/02/78)

tekirar (I/03/177) tepizümüz (I/28/203)

eşiyasını (I/19/122) hamĭza (I/14/279)

afıyon (I/17/13) alĭmanyada (II/03/205)

hasįret (I/21/130) -//->-/ŭ/-, -/Ŵ/-:

ücŴretini (I/06/40) bodŭrum (II/18/83)

2.1.2.1.10. Düşme

İç ve son seste çoğunlukla düz-dar ünlülerin düşmesidir. EİYA’da nadiren diğer ünlülerin düştüğü de görülür. Ön seste ünlü düşmesi örneğine rastlanmamıştır.

Bu ses olayı daha çok vurgusuz orta hecelerde görülür. İkiden fazla heceli sözcüklerde, sonunda ünsüz bulunmayan orta hece ünlüsü çoğu zaman düşme temayülü gösterir (Ergin, 2005: 51).

2.1.2.1.10.1. İç Seste

-/a/-, -/e/->-//- :

nerdiŷse << neredeyse (II/04/82) şorda < şorada (I/03/37) şurda < şurada (I/08/11) orlar < oralar(I/08/47) -/ı/->-//- : ¢aynımıdı (I/08/104)

-/i/->-//- : da¢ġa << dakika (I/08/99) -/u/-, -/ü/->-//-:

boynunda (I/11/12) önne < önüne (II/16/61)

2.1.2.1.10.2. Son Seste

-/a/, -/e/>-// : tarĥan < tarhana (II/19/205) -/u/>-// :

tab << tapu (I/02/105) yo¢ar < yokaru (I/04/60)

2.1.2.1.11. Geçişme

İki ayrı sözcükten birincinin son sesindeki ünlüyle ikincinin ön sesindeki ünlünün birleşmesiyle (ulanmasıyla) oluşan ses olayıdır. Bu iki sözcük tek sözcük haline gelir. EİYA’da örnekleri bulunmaktadır.

babānnem (I/28/23) nerede << ne+arada (I/15/54) ermen§otlu < ermene§otlu (I/01/29) bulamaş << bulama+aş (I/13/04)

¢aramusta§ōlu << ¢aramustafa§oğlu (I/13/240)

2.1.2.1.12. Eskicil Biçimlerin Korunması

Kullanımdan düşmüş, dilsel çevrimden çıkmış sözlüksel birimlere eskicil biçim ya da eskil biçim adı verilmektedir (Vardar, 2002: 93). EİYA’da kimi sözcüklerin ÖTT’ye göre eskicil biçimlerinin korunduğu görülür. Bu eskicil biçimler düzenli bir kullanıma sahip değildir.

yörüyemedik (I/18/02) gözelidin (I/05/52) böyükleriniŋ (II/03/160) dübekde (II/04/44)

eŷi (II/09/15) şorda(I/03/37)

yo¢aru(I/03/117)

2.1.2.1.13. Alıntı Sözcüklerdeki Uzunlukların Kaybolması

Kimi alıntı sözcüklerdeki uzunluklar ÖTT’de olduğu gibi EİYA’da da kaybolur.

hazır (I/19/95) hocamız (I/11/32)

canavarla (I/02/89) falan (I/05/160)

ezanında (I/16/115) hava (I/14/209)

nişannı (I/05/55) namaz (I/13/21)

Ancak kimi sözcüklerdeki uzun ünlüler ÖTT’de korunduğu halde EİYA’da normal süreli ünlüye dönmüştür.

hayatı (I/16/76) hesab§ediviriyin (I/18/65)

caminiŋ (I/05/129) hane (I/11/106)

vazifesi (II/03/57)

2.1.2.2. Ünsüz Değişmeleri⁹ 2.1.2.2.1. Ünsüz Uyumu

Türkçe sözcüklerde ve ekleşme yoluyla alıntı sözcüklerde komşu ünsüzler arasındaki uyumdur. Ötümsüz ünsüzler (/f/, /s/, /t/, /k/, /ç/, /ş/, /h/, /p/) ile ötümsüz karşılığı olan ötümlü ünsüzler (/v/, /z/, /d/, /g/, /c/, /j/, /ğ/, /b/) yan yana geldiklerinde ünsüz uyumu bozulur. Bunun dışındaki her durumda ünsüz uyumu vardır.

2.1.2.2.2. Ünsüz Uyumsuzluğu

Ünsüz uyumsuzluğu EİYA’da hem Türkçe hem de alıntı sözcüklerde ileri durumdadır. Bu uyumsuzluk hem kök ve tabanlarda hem de ekleşme sırasında görülebilmektedir. Uyumsuzlukların bir kısmı TTTYD’de var olan uyumsuzluklardır.

-/kg/- :

hakgeten (I/16/98) tekge (I/13/138)

-/sd/- :

a¢şam§üsdü (II/06/42) a§usdos (I/26/121)

asdım (I/07/233) desdekle (I/27/61)

gösderim (II/13/127) hasdalıġ (I/07/34) isdēyoŋuz (I/25/119) fısdı¢ (I/29/318) hindisdanĭ (I/15/33) isdanbula (I/15/39)

pasda (II/16/85) pilasdik(I/22/62)

bosdanımız (I/25/54) yasdı¢ (I/23/172)

-/şd/- :

işde (I/14/123) verįŗmişdi (II/03/199)

ya¢ışdırı (II/16/100) yetişdirdi (I/14/305)

9 Geniş bilgi ve örnekler için bk. Ahmet Caferoğlu, “Anadolu Ağızları Konson Değişmeleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S. 1963, Ankara, 1988a, s. 1-32.

-/sg/-, -/sġ/- :

asger (I/18/196) püsgüllü (I/09/84)

esgi (I/07/102) basġılarnan (I/23/70)

-/şg/-, -/şġ/- :

keşge (I/05/62) yetişgin (I/29/176)

başġȧ (II/08/77) alışġannı¢ (I/07/238)

-/tc/- :

böyütcen (II/19/16) çifţciye (II/19/151) sallatcaz (I/04/15) toplatcaz (I/04/14) -/td/- :

emzitdirdilē (I/04/20) b¡§ütdüm (I/04/44) götdürlēdi (I/28/78) şā§abetdin (I/11/20)

2.1.2.2.3. Ötümlüleşme-Yarı Ötümlüleşme

Ön, iç veya son seste bulunan ötümsüz ünsüzlerin yerini ötümlü ünsüzlere bırakması olayıdır ve ÖTT’de oldukça yaygındır. Bu durum EİYA’da da ileri durumdadır. Bunun yanında ÖTT’de eski biçimini koruyan kimi sözcüklerde de ötümlüleşme görülür. Aşağıda örneklerini vereceğimiz bu ünsüz değişmeleri içinde

“yarı ötümlüleşme” şeklinde gerçekleşenler de vardır.

2.1.2.2.3.1. Ön Seste

/ç/->/c/-:

cizērdik (I/17/13) cıġar << çık- (II/09/91) /f/->[F]-:

Fallă (I/16/27) Filaņ (II/15/62)

/f/->/v/- :

valan (I/23/46) vındı¢ (I/09/68)

vırın (I/07/08)

ET’de ön seste bulunan /k/, TTTYD ve ÖTT’de olduğu gibi ötümlüleşerek EİYA’da /g/ olur.

/k/->/g/-:

gece (I/04/19) geçemeyis (II/14/72)

geniş (I/25/31) geriŷĕ (I/26/72)

gibidir (I/08/50) gök (I/20/79)

güç (I/07/115) gömlek (I/09/76)

göŋülsüz (I/05/51) gölden (II/11/69)

gömērdik (I/18/151) göndercēdi (I/09/05)

göçünü (II/10/72) götürǽdük (II/04/46)

ÖTT’de /k/’li şekli korunmuş olan kimi sözcüklerde EİYA’da ötümlüleşme görülür. Ancak bunlar /k/’li biçimleriyle birlikte kullanılır.

göylere (II/01/53) köylerde (II/01/08) güççüglerim (I/14/211) küçüklerim (I/04/15)

geçi (II/10/104) keçi (I/04/14)

Sınırlı sayıda örnekte ÖTT’de ötümlüleşmiş olan /k/ ünsüzünün EİYA’da korunduğu görülür.

keyerdiŋ (II/08/16) kölgeye (I/22/84) kün (I/20/94)

/k/->[K]-:

Kelini (II/15/74) Keyerlerdi (II/13/21)

Künnē (I/20/65)

ÖTT’de korunmuş olan /¢/- ünsüzü EİYA’da ötümlüleşerek /ġ/- olur.

/¢/->/ġ/-:

ġıymaya (II/12/81) ġāldı (II/05/80)

ġoyuyoŋ (II/12/70) ġullanĭyo (I/08/58)

ġal¢cek (I/28/240) ġannı (I/06/60)

ġurarıs (II/10/58) ġış (I/21/181)

ġarası (I/29/216) ġorusun (II/06/175)

ġaynadıŗdı¢ (II/10/106) ġoláy (II/06/27)

EİYA’da ön seste /¢/ ünsüzünün ötümlüleşme ya da yarı ötümlüleşme yoluyla /ġ/ olması durumu sadece Türkçe sözcüklerde değil alıntı sözcüklerde de görülür. Hem Arapça ve Farsça hem de batı dillerinden alınan sözcüklerdeki /¢/’larda ötümlüleşme örnekleri görülür.

ġadar (I/10/28) ġalabalıġdı¢ (I/28/218)

ġalbinden (I/05/19) ġınaya (II/03/131)

ġumaş (I/18/163) ġursu (I/16/85)

ġurbanda (I/23/230) ġuzinede (I/13/207)

ġutusunnan (I/19/109) /p/->/b/-:

bākisdan (I/15/33) bicamayı (II/16/116) berşembe (I/09/18)

TTTYD’de /b/- ünsüzü bulunan kimi sözcüklerin, ÖTT’de ötümsüzleşirken EİYA’da eski biçimlerini koruduğu görülmektedir.

bek (II/11/96, II/17/01) bişircez (II/19/171) barma¢lı (I/23/146)

EİYA’da görülen /s/>/S/ yarı ötümlüleşme ve /s/>/z/ ötümlüleşme örneklerinin tamamı alıntı sözcüklerdedir.

/s/->[S]- : Sobayı < soba+ (I/05/84) /s/->/z/- :

zabaĥ (II/03/162) zebse (II/04/71)

zobalar (II/03/46) ziniye < siniye (I/25/19)

Ön seste /t/->/d/- ötümlüleşmesi ve /t/->[T]- yarı ötümlüleşmesi EİYA’da yaygın görülen ötümlüleşmelerdendir. ET’de ön seste bulunan /t/ ünsüzü yaygın olarak hem TTTYD’de hem de EİYA’da ötümlüleşerek /d/ olur.

/t/->/d/-:

daddırıs (I/29/47) dadlı (I/28/64)

da¢ardı¢ (I/13/276) dara¢ (I/02/60)

daş (I/13/352) dınmıyo (II/15/121)

dut- (I/04/19)

Alıntı sözcüklerde de /t/->/d/- ötümlüleşmesi ve /t/->[T]- yarı ötümlüleşmesi görülmektedir.

dabi (I/29/343) Tenekelēnne (II/18/50)

dene (I/03/171) Taraf (I/29/108)

darafda (I/11/53)

ÖTT’de korunan kimi /t/’-ler EİYA’da yarı ötümlüleşmeye uğramıştır.

Tadını (I/27/33) Teyze (I/18/131)

Tutulurdu (II/13/41) Temin (I/14/77)

ÖTT’de ötümlüleşerek /d/- olmuş kimi /t/’-ler EİYA’da korunmuş ya da yarı ötümlüleşmiştir.

to§uŗmamış (I/17/55) tōru (II/01/144)

Toguž (I/17/20) Tikeni (I/06/47)

Tikmez (I/19/164) Tökeris (II/10/63)

2.1.2.2.3.2. İç Seste

EİYA’da iç seste görülen ötümlüleşme ve yarı ötümlüleşmelerden en yaygın olanları /¢/ ve /t/ ünsüzlerinde görülenlerdir.

2.1.2.2.3.2.1. Kök ve Tabanlar

Kök ve tabanlarda iç seste ötümlüleşme ve yarı ötümlüleşme, EİYA’da hem Türkçe hem de alıntı sözcüklerde görülür.

-/ç/->-/c/- :

b¡lelikce (I/03/58) sabahcıŷĭ (I/04/79) -/ç/->-[Ç]- :

böcekÇilª (I/12/35) türkÇe (II/06/109) -/f/->-[F]- :

eFendim (II/03/66) ġaFȧsından (I/01/32)

-/f/->-/v/- :

etva§iye (I/11/70) mutvaġdan (I/02/79)

-/k/->-/g/- :

asger (I/18/196) esgíden (II/01/119)

esgişe§irnen (I/16/25) püsgüllü (I/09/84) -/k/->-[K]- : eKiyo (I/10/118)

-/¢/->-/ġ/- :

yufġaņĭŋ (I/28/208) basġılarnan (I/23/70) dutġunudu (II/10/87) alışġannı¢ (I/07/238) şapġa (I/29/310)

-/t/->-/d/- :

defder (I/29/123) desde < deste (II/07/111) ª§işdi << işte (I/02/114) tahdadan (I/11/49)

topdaş (I/06/01) asdım (I/07/233)

-/t/->-[T]- :

çifTįleriŋ (I/08/45) hasTa (I/17/73) tahTalar (II/06/67)

2.1.2.2.3.2.2. Eklenme Yoluyla

Sonunda ötümsüz ünsüz bulunan sözcüklere hem ünlüyle başlayan hem de ünsüzle başlayan ekler getirildiğinde son seste ötümlüleşme görülür. EİYA’da sıkça görülmektedir. Tek heceli kimi Türkçe sözcüklerdeki ötümlüleşme veya ötümsüz kalma farklı nedenlere dayanmaktadır (Boz, 2002: 447-455).

-/ç/+>-/c/+ :

ahça§a§ıcı (II/14/115) gücüm (I/10/28)

ucumda (II/06/19)

Sonu /k/ ve /¢/ ünsüzleriyle biten sözcükler ünlü ile veya ötümlü ünsüzle başlayan ek aldığında bu ünsüzler ötümlüleşerek /g/ ve /ġ/ olur. Daha sonra da sızıcılaşarak /ğ/ olur. EİYA’da /k/ ve /¢/ ünsüzlerinin önce ötümlüleşip sonra sızıcılaşarak /ğ/ olmasının yanında sadece ötümlüleşerek /g/ ve /ġ/ olarak kalması da ileri durumdadır.

-/k/+>-/g/+, -/ğ/+ :

bildiğin (II/15/92) pēnirliği (II/19/138)

çegdig (I/13/117) zebilligler (II/04/43)

arçeligden (II/06/22) -/¢/+>-/ġ/+, -/ğ/+ :

so§uğa (II/19/198) yoğudu (II/16/75)

ayağını (I/04/24) uzağa (I/18/37)

samaņlığa (I/25/117) ġalabalıġdı¢ (I/28/218)

yoġdú (I/28/250) çocuġlāmız (I/28/261)

-/p/+>-[P]+ :

araPnan (II/15/135) yaPıcam (II/12/88) dePerlerdi (II/10/101) naParsaŋız (I/27/132) -/t/+>-/d/+ :

derdim (I/05/38) avradıŋ (I/29/121)

aldına << alt+ (I/19/118) arıden << arıt- (I/30/83) cegedini << ceket+ (II/03/120)

-/t/+>-[T]+ :

dāmaTı (I/20/98) milleTi (II/10/19)

unuTuyum (II/01/57) saTıyolaŗ (I/08/40)

çaTıra (II/13/71)

2.1.2.2.3.3. Son Seste

Son seste ötümlüleşme ve yarı ötümlüleşme EİYA’da ileri durumdadır. Türkçe sözcükler kadar sık olmamakla birlikte alıntı kimi sözcüklerde de bu olay görülür.

-/ç/>-[Ç] : üÇ(I/18/17) -/k/>-/g/ :

atatürg (II/11/05) böyüg (I/28/210)

ekmeg (II/06/49) erig (I/03/104)

yüklüg (II/07/198)

-/k/>-[K] :

yemeK (II/08/72) çocuK (II/15/111) -/¢/>-/ġ/ :

accıġ (I/21/149) aġ (I/13/272)

ardıġ (I/10/61) aşçılıġ (II/19/12)

candıġ (II/19/137) fındıġ (I/12/82)

halġ (I/26/57) ıslıġ (I/03/98)

-/p/>-/b/ :

ġab << ¢ap (II/19/63) olub(I/12/130) ġatílíb(I/28/130)

-/p/>-[P] : ġoŷuP(I/10/84) -/s/>-/z/ : patátiz (I/28/50) -/t/>-/d/ :

süd (I/24/41) yōrd << yoğurt (I/20/56) -/t/>-[T] : süT (I/10/21)

2.1.2.2.3.3.1. Ulanma Yoluyla

Ötümsüz bir ünsüzle biten sözcükten sonra ünlüyle başlayan sözcüklerin gelmesi durumunda birinci sözcüğün sonundaki ötümsüz ünsüzün ötümlüleşmesi ÖTT ile birlikte EİYA’da da ileri durumdadır. ÖTT’de yazımda gösterilmeyen bu durum EİYA’da hem ötümlüleşme hem de yarı ötümlüleşme şeklinde sıklıkla görülür.

Ulanma yoluyla ötümlüleşme, EİYA’da alıntı sözcüklerde de görülmektedir.

Kimi alıntı sözcükler, alındığı dilde de ötümlü ünsüzle bitmektedir.

-/ç/§>-/c/§ :

felc§oldu (I/13/125) hic§olmassa (II/19/33) āc§odunna << ağaç§odunla (I/20/41) gec§açıldı (II/03/11) genc§olala¢ (I/07/27) sādıc§olurdu (II/15/16) oruc§èKmēni (I/14/256)

-/ç/§>-[Ç]§ :

genǧidi (II/09/29) hiǧayırţ (I/12/53)

-/k/§>-/g/§ :

çöreg§otu (I/23/85) kemig§erimesi (I/21/34)

geydig§Ǻle (I/13/263) tüfeg§atıyola (I/09/30) -/k/§>-[K]§ :

durduK§undan (I/03/85) bö§üK§ābi (I/03/127) direK§üzerine (II/09/54) peK§üzüldük (II/09/122) -/¢/§>-/ġ/§ :

çīlıġ§atarlardı (I/20/161) yoġ§esgiden (I/22/10) yataġ§odalarında (II/07/82) yatalaġ§olunca (I/10/11) -/p/§>-/b/§ :

arab§oyunu (II/07/151) ayĭb§èdiyoŋ (I/05/44) harāb§oldu (II/06/77) hesab§ediviriyin (I/18/65) -/p/§>-[P]§ :

haP§içince (I/05/22) heP§u (I/29/362)

-/s/§>-/z/§ : hergez§ādetini (II/03/176) -/t/§>-/d/§ :

muhabbed§ederďį (II/10/142) murad§ā (I/07/181) ad§arabası (I/10/85)

-/t/§>-[T]§ : amelį§ăT§ōldu (II/09/121)

2.1.2.2.4. Ötümsüzleşme -Yarı Ötümsüzleşme

Ötümlü ünsüzlerin yerine ötümsüz ünsüzlerin geçmesidir. EİYA’da ön seste ve iç seste /b/>/p, P/ değişimi ile özellikte son seste /z/>/s, S/ değişimi en yaygın görülenleridir.

2.1.2.2.4.1. Ön Seste

Ön seste ötümsüzleşme ve yarı ötümsüzleşme EİYA’da /b/ ünsüzünde yaygın olarak görülür. Alıntı sözcüklerde de görülebilmektedir.

/b/->/p/- : pa¢ması (I/30/41) /b/->[P]- :

Pacalīŋ << bacalık+ın (I/28/186) Pen < ben (I/10/14) Pıça§ınan << bıçak§+ınan (I/24/113) Pi ¢aş << bir¢aç (I/10/87) Pitēŗdi << biterdi (II/15/75) Pordan << buradan (II/05/81) Puydáyi << buğdayı (I/13/328)

/c/->[Ç]- : Çeket (II/15/86) /d/->/t/- :

to¢dur (I/03/162) tiploma (I/14/238)

/d/->[T]- : Tefteri (I/16/102)

/v/->/f/- : furayāždı (I/20/125, I/20/126) /v/->[F]- : Fallă (I/16/27)

/z/->/s/- :

saten < zaten (I/13/239) sāti << zati (I/03/151) /z/->[S]- :

Samāna << zamana (I/10/105) Saten < zaten (I/10/100)

Sornan << zor+ (I/17/48) Sēmerde << zemheri+ (I/21/79)

2.1.2.2.4.2. İç Seste

EİYA’da iç seste ötümsüzleşme ve yarı ötümsüzleşme alıntı sözcüklerde daha fazla görülmektedir.

2.1.2.2.4.2.1. Kök ve Tabanlar

-/b/->-/p/- :kiprit (I/19/109) -/b/->-[P]- : faPri¢anıŋ (I/16/118)

-/v/->-[F]- : ġaFanosdan << kavanoz+ (II/19/194)

2.1.2.2.4.3. Son Seste

EİYA’da, alıntı sözcüklerin son sesinde bulunan ötümlü ünsüzlerin ötümsüzleşmesi ÖTT ile paralel olarak yaygın bir biçimde görülür.

-/b/>-/f/ : hoşaf (I/13/214) -/b/>-/p/ :

arap (I/13/139, II/09/128) ayĭp (II/08/11)

dolap (II/07/89) çorap (I/13/280)

hap (I/20/199) intįĥap (I/18/07)

kitap (I/09/08) sebep (I/10/101)

tıp (I/30/67) -/v/>-[F] :

manaF (I/06/15) pilaF (I/23/37)

Türkçe kök, taban ve alıntı sözcüklerde son seste bulunan /z/ ünsüzünün ötümsüzleşmesi EİYA’da ileri durumdadır. Bunların bir kısmı ötümsüzleşme bir kısmı da yarı ötümsüzleşme biçiminde olur.

-/z/>-/s/ :

sekis (I/02/100) susus (II/19/102)

yalıŋıs (I/13/266) biras (I/08/62)

bis (I/07/222) ceŷis (II/15/11)

do¢us (I/26/106) ¢ıs (I/15/08)

otus (I/08/52) ba¢çes (I/29/214)

başlarıs (II/19/94) boyarıs (I/19/129)

cāmimis (I/11/82) yumurcas II/19/181

-/z/>-[S] :

aS (II/06/121) biS (I/10/22)

segiS (I/10/108) síS (I/16/191)

ederiS (II/10/54) işimiS (II/01/88)

2.1.2.2.5. Düşme

EİYA’da ünsüz düşmesi genellikle ünsüz gruplarındaki seslerden birinin düşmesi şeklindedir gerçekleşmektedir.

2.1.2.2.5.1. İç Seste

-/stg/->-/sg/- :

rasgele (II/03/149) -/ftç/->-/fç/- :

çifçi (I/24/08)

2.1.2.2.5.2. Son seste

-/st/>-/s/ :

üs (I/02/55) dürüs (II/03/37)

abdes (I/29/288)

2.1.2.2.6. Erime

Sözcük içinde bir ünlü ile bir ünsüz arasında bulunan ünsüzün, kendinden önceki ünlünün açıklığı sebebiyle onu uzatarak kaybolmasıdır (Boz, 2001b: 858).

Erime EİYA’da çok görülen ses değişmelerindendir. Hem Türkçe hem de alıntı sözcüklerde yaygındır. Genellikle /f/, /ğ/, /h/, /k/, /l/, /n/, [ŋ], /r/, /v/, /y/ ünsüzlerinin kaybolmasıyla ve çoğunluk ilk hecede görülür.

2.1.2.2.6.1. İlk Hecede

-VfK->V:K :

yū¢a (I/28/196) kǺtecide (I/06/13)

-VğK->V:K :

ēlence (II/16/25) ōla¢ (I/04/14)

¡retmen (I/02/31) ārısı (I/07/168)

būday (I/20/119) sīca¢ (I/08/98)

-VhK->V:K :

ētiyar (I/09/42) ªtiyacımızı (I/06/38)

bāşiş (II/15/19) mūtarlı¢ (I/10/48)

mākeme (I/13/35) mēmet (I/03/160) yªmi (I/24/41) zōnan << zor+ (II/05/68) atı¢ < artık (I/01/62) atıvedim < atıverdim (I/29/355) çı¢atdırıyon < çıkartdırıyon (I/10/08)

-VvK->V:K :

dǺdürü (I/22/72) tǺbe (II/19/41)

-VyK->V:K :

bǺle (I/03/141) bēgir (II/16/56)

dēzesiyin (I/05/65) nªse < niyse < ne+y+i-se (I/25/58)

EİYA’da erimenin ikinci hecede gerçekleştiği durumlar da görülür.

döşēsiŋ (II/10/100) gelªsiŋ (I/19/47) yapādı¢ (II/02/31)

2.1.2.2.6.2. Son Hecede

Erimenin son hecede gerçekleştiği örnek sayısı EİYA’da sınırlıdır.

-VnK>VK :

geş << genç (I/18/28) piriş << pirinç (II/19/14)

2.1.2.2.7. Yutulma

Sözcük içinde bir ünsüz ile bir ünlü arasında bulunan ünsüzün kaybolmasıdır.

“Erime” ile “yutulma” arasında yön farkı vardır (Boz, 2001b: 859). EİYA’da yutulma olayına /l/ ,/h/, /y/ ünsüzünün kaybolduğu sözcüklerde rastlanmıştır.

-KlV->-KV:/V- : gǺŋünden (I/23/25) -KhV->-KV:/V- :

çamaşırāneniŋ (II/07/19) haşaşlı (II/10/83)

heralda (I/08/23) mēşur (II/04/58)

taranaları (I/28/176) cepāne (II/06/173)

fetiye (I/19/11) şüpeleniyo (I/29/321)

isalden (I/13/131)

-KyV->-KV:/V- :cēran < ceryan < cereyan (I/25/19)

2.1.2.2.8. Ünsüz Tekleşmesi

Çoğunlukla alıntı sözcüklerde, bazen de Türkçe sözcüklerde iç sesteki ikiz ünsüzden birinin kaybolmasıdır (Boz, 2001b: 859). EİYA’da hem Türkçe hem de alıntı sözcüklerde örneği görülür.

-/¢¢/->-/¢/- :

ha¢ından < ha¢¢+ (II/05/69) muĥa¢ << muha¢¢a¢ (I/13/32) -/ll/->-/l/- :

genelikļe (II/13/33) mā§aleden < mahalle+ (I/03/82) -/rr/->-/r/- : züriyetiŋ (I/15/54)

-/cc/->-/c/- : acı¢ << azıcı¢ (I/16/172) -/vv/->-/v/- :

eveli (I/13/195) mǽret << mürüvvet (I/22/129) -/tt/->-/t/- : mutalıba << muttalıp+ (II/14/40)

2.1.2.2.9. Türeme 2.1.2.2.9.1. Ön Seste

Ön ses /h/ türemesi yaygın olmamakla birlikte EİYA içerisinde hem Türkçe hem de alıntı sözcüklerde görülmektedir (Gülsevin, 2001b: 129-146). Bununla birlikte bir örnekte ön ses /y/ türemesine rastlanmıştır.

Türkçe Sözcüklerde Alıntı Sözcüklerde //->/h/- : hávet << evet (I/15/43) ĥoruş << oruç (I/30/23)

hollada << orada (II/12/40) hambara < ambara (II/19/179) ĥǺledig << öyleydik (I/20/127)

//->/y/- : ŷazıcı¢ < azıcı¢ (I/14/43)

2.1.2.2.9.2. İç Seste

EİYA’da iç seste türemelere çok seyrek rastlanmaktadır.

-//->-/n/- : damandıŋ (I/04/59) -//->-/g/- : mesgeĺā (I/27/109)

-//->-/v/- : dovası << du§a+ (I/13/142) -//->-/y/- : mayışım << ma§aş+ (I/13/170)

2.1.2.2.9.3. Son Seste¹⁰

Türkiye Türkçesi Ağızları’nda ve Çağdaş Türk Lehçeleri’nde ünlü ile biten kimi sözcüklerin sonunda -/y/ türemesi görülmüştür. EİYA’da buna uygun bir örnek tespit edilmiştir.

anaŷ < ana (I/09/78) böleŷ < b¡le < böyle (I/11/49)

2.1.2.2.10. Benzeşme¹¹

EİYA’da pek çok sözcükte kök ve tabanlarda, ekleşme ve ulanma yoluyla benzeşme görülür. En çok görülenleri ise; -/nl/->-/nn/-, -/n+l/->-/nn/-, -/z+s/->-/ss/- değişmeleridir.

10 Geniş bilgi için bk. Aylin Koç, “Kelime Sonunda Ünsüz Türemesi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 28, Ankara, Güz 2010, s. 47-67.

11 Geniş bilgi ve örnekler için bk. Ahmet Caferoğlu, “Anadolu Ağızlarında İçses Ünsüz Benzeşmesi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S. 1958, Ankara, 1988b, s. 1-11.

2.1.2.2.10.1. Kök ve Tabanlar 2.1.2.2.10.1.1. İlerlek

-/nl/->-/nn/- :yannış (I/09/105) -/nr/->-/nn/- : sonna (I/21/33)

-/ly/->-/ll/- : fasülle (I/21/120, II/19/51) -/ş¢/->-/şş/- : allah§aşşına (I/27/63) -/çy-/>-/çç/- : üççüz (I/27/07)

2.1.2.2.10.1.2. Gerilek

-/kt/->-/tt/- : sittir (I/21/102) -/ts/->-/ss/- : yassı (II/03/158) -/ğn/->-/nn/- : inne (I/05/23) -/ly->-/yy/- : iyyas (I/08/119)

2.1.2.2.10.2. Eklenme Yoluyla 2.1.2.2.10.2.1. İlerlek

-/n+l/->-/nn/- :

şunnar (I/15/82) lambalarınnan (II/04/64)

öbürkünnēde (II/07/101) Ǻretmennik (II/11/16) bö§ǽnkünner (I/18/49) deliġannı (I/12/85) versinner (I/27/112) ¢ozannar (II/18/05)

¢urbannı¢ (II/13/102) e§itmennik (I/04/07) fidannı§a (I/12/33) gelinnik (I/22/10) ġalġannı (I/14/192) ġızĭļinner (I/11/01)

günnük (I/03/180) güvennikçiye (I/05/91)

kinni < kinli (II/04/87) ormannı¢ (II/15/117) -/k+l/->-/kk/- : ¡lelikkeņ (II/13/147)

-/r+l/->-/rr/- : sādışlarra (I/23/180)

2.1.2.2.10.2.2. Gerilek

-/l+s/->-/ss/- :

bussa¢ (I/07/93) ossun (I/15/63)

-/r+l/->-/ll/- :

duruyollar (I/27/19) getiriller (I/27/130) -/z+s/->-/ss/- :

ölemessek (I/07/124) demessin (I/28/131)

annāmassın (I/29/379) bilmessiŋis (I/13/311)

olmassa (II/19/33) gelmesse (I/30/39)

2.1.2.2.10.3. Ulanma Yoluyla 2.1.2.2.10.3.1. İlerlek

-/n§l/->-/n§n/- : bin§nira (I/03/180) -/m§b/->-/m§m/- : yazdırdım§men (I/08/12)

2.1.2.2.10.3.2. Gerilek

-/k§g/->-/g§g-, -/g§ġ/ : deng§geliŗse (II/18/153) -/n§m/->-/m§m/- : görüyom§mu (I/05/53) -/p§b/->-/b§b/- : heb§ba¢ıyo (I/29/237) -/r§s/->-/s§s/- : büs§sürü (II/18/184) -/秺/->-/ş§ş/- : hiş§şindi (I/25/57) -/r§ş/->-/ş§ş/- : biş§şey (I/17/30) -/s§ş/->-/ş§ş/- : herkeş§şindi (I/22/100)

-/z§s/->-/s§s/- :

yüs§seksen (I/28/179) deŋis§subayı (I/18/200)

2.1.2.2.11. Dudaksıllaşma

Dudak ünsüzlerinin, yuvarlak ünlüler komşuluğundaki ünsüzlerin yerine geçmesidir. EİYA’da /v/ ünsüzünün /ğ/ ünsüzünün yerine geçmesi yaygın şekilde görülür.

-/ğ/->-/v/- :

savol (I/13/359) sovan (I/14/171)

sovudu (II/10/60) düvün (I/25/70)

erdovan (I/18/91) sovuldu(I/07/81)

-/h/->-/f/- : safur (I/28/249) -/h/->-/v/- :

veyavŭţ (I/26/143) yavut (II/10/17)

vēpisini << hepsini (I/07/114) -/ŋ, n/->-/m/- :

¢omşu (I/19/108) çarşamba (I/07/19)

-/y/->-/v/- : köv (I/13/03)

2.1.2.2.12. Dişsilleşme

Damak ve dudak ünsüzlerinin, yerini diş ünsüzlerine bırakmasıyla oluşur.

EİYA’da örneğine rastlanmamıştır.

2.1.2.2.13. Damaksıllaşma

Diş ve dudak ünsüzlerinin, yerini damak ünsüzlerine bırakmasıdır. Benzeşme yoluyla gerçekleşmektedir.

/n/->/y/- : yaylon < naylon (II/04/41) -/v/->-/y/- : yāŷŗum < yavrum (II/02/11)

2.1.2.2.14. Aykırılaşma (Benzeşmezlik)

Bir sözcükte komşu veya yakın ünsüzlerin çıkış yeri bakımından birbirinden uzaklaşmasıdır. EİYA’da seyrek görülür.

-/kt/->-/tt/->-/td/- : eletdirik < elektrik (I/14/155) -/tt/->-/td/- :

hatdā (II/04/127) batdāniye (I/07/103)

2.1.2.2.15. Süreklileşme

Süreksiz ünsüzlerin yerini sürekli ünsüzlere bırakmasıdır. EİYA’da daha çok eklenme yoluyla görülmektedir. Süreklileşme sızıcılaşma ve akıcılaşma olarak iki alt başlık altında incelenebilir.

2.1.2.2.15.1. Ön Seste

/p/->/m/- : mancarını (I/20/177)

2.1.2.2.15.2. İç Seste

2.1.2.2.15.2.1. Kök ve Tabanlar

-/b/->-/v/ : buvamgiliŋ (I/04/39) -/ç/->-/ş/- : reşberlik (II/11/23) -/p/->-/f/- : şüfeli (II/09/124)

2.1.2.2.15.2.2. Eklenme Yoluyla

-/ç/+>-/ş/+ :

geşdi (II/11/29) gēşlik (I/13/95)

güşlü (II/17/109) haşlı¢ (I/21/26)

işcek (II/19/126) kireşlemeler (I/18/170)

sādışla (I/09/36) sāşları (I/17/46)

seşmiyolar (I/23/215) biliņşli(I/14/49) -/k/+>>-/ğ/+ : edeceğiz (II/17/03)

-/¢/+>>-/ğ/+ :

so§uğa (II/19/198) yoğudu (II/16/75)

-/¢/+>>-/¤/- : yata¤da (II/09/21)

2.1.2.2.15.3. Son Seste

-/ç/>-/ş/ :

ġoş < ¢oç (I/07/113) hiş < hiç (I/01/08) ileş << ilaç (I/17/54) oruş < oruç (II/06/48) üş < üç (I/01/23) erkeş < erkeç (II/13/101) mālış < mihalıç << mihalıççık (II/07/28)

2.1.2.2.16. Süreksizleşme

Sürekli ünsüzlerin, yerini süreksiz ünsüzlere bırakmasıdır. EİYA’da seyrek olarak karşılaşılmaktadır.

2.1.2.2.16.1. Kök ve Tabanlar

EİYA’da daha çok /j/>/c/ süreksizleşmesi görülür. Bunların tamamı alıntı sözcüklerde gerçekleşmiştir (Ergin, 2005: 90).

/j/-,-/j/->/c/-,-/c/- :

bicamayı (II/16/116) candarma (I/30/15)

detercan (II/12/72) mesacıŋ (II/06/136) mücįdeŷį (I/25/92)

/f/->/p/- :

pistan < fistan (I/01/54) pasüllü << fasulye (I/01/51) -/h/->-/¢/- : mu¢tar (I/13/126)

-/z/->-/c/- : acıcı¢ < azıcık (II/06/119)

2.1.2.2.17. Sürekli Ünsüzler Arasında Değişme

Çeşitli ses olayları (ötümlüleşşme, ötümsüzleşme, damaklılaşma, dudaklılaşma, akıcılaşma) nedeniyle sürekli ünsüzler arasında görülen değişmedir.

2.1.2.2.17.1. Ön Seste

/s/->-/z/- : zabaĥ (II/03/162)

/f/->/h/- : huruna << fırına (I/21/53) /h/->/f/- : furiye < huriye (I/03/88)

/v/->/m/- : mabal (I/30/167)

/z/->-/s/- : saten (I/13/239), siyāret II/01/98

2.1.2.2.17.2. İç Seste

-/f/->-/h/- :

küĥŴrü (I/05/59) çufa (I/09/76)

-/f/->-/v/- :

havta (I/14/180) haŵif (II/12/74)

-/l/->-/n/- : bōyne (I/04/47) -/l/->-/v/- : şeŵāle (I/26/43) -/h/->-/v/- : yavıt (I/26/116) -/ğ/->-/l/- : bulday (II/14/23) -/ğ/->-/v/- :

erdovan (I/18/91) sovan (I/14/171)

-/r/->-/l/- :

selvis (I/22/164) erzuluma (II/14/24)

-/s/->-/z/- :

hēpzi (II/03/54) nirezinde (I/17/24)

2.1.2.2.17.3. Son Seste

-/ç/>-/ş/ :

erkeş (II/13/101) hēş (II/09/09)

-/s/>-/ş/ : hērkeş (I/15/57) -/j/>-/ş/ : baraş (I/04/38) -/y/>-/v/ : köv (I/13/03) -/z/>-/s/ :

horos (II/18/203) namas (I/02/40)

otus (I/08/52) segis (I/11/119) sis < siz (I/29/60) temis (I/24/106)

2.1.2.2.18. İkizleşme

İç seste, vurgulu ikinci hecenin başında bulunan ünsüzün tekrarlanmasıdır.

İkizleşme çoğunlukla iki ünlü arasında bulunan ünsüzlerde gerçekleşmektedir. Hem Türkçe hem de alıntı sözcüklerde görülür.

-/ç/->-/çç/- : biççāre (I/03/61) -/¢/->-/¢¢/- : yo¢¢arı (II/09/143) -/l/->-/ll/- :

¢ollestırol (II/18/71) manzarallı (I/04/31) -/m/->-/mm/- : ammāņ < amān (II/01/114)

-/n/->-/nn/- : günnetmişleŗ << gün et- (I/10/103) -/ş/->-/şş/- :

beşşiklerde (I/07/102) döşşek (I/07/93) eşşek (I/29/402)

-/t/->-/tt/- : bǽttün (I/02/20) -/v/->-/vv/- : evvet (I/26/101) -/y/->-/yy/- :

vayyi (II/11/82)

2.1.2.2.19. Örnekseme

Sözcükteki bir ses ya da biçimin örnek alınarak başka bir sözcüğe aktarılmasıdır. EİYA’da iyelik kökenli 2. teklik ve çokluk kişi biçimbirimindeki /ŋ/

sesinin adıl kökenli 2. teklik ve çokluk kişi biçimbirimine aktarıldığı örnekler görülür.

alırsıŋ (I/19/90) bilirsiŋ (I/09/100) üredirsiŋ (I/19/71) çözersiŋ (I/19/118) getirisiŋ (II/17/60) eylesiŋ (II/01/82) döşēsiŋ (II/10/100) yapıyosuŋuz (I/01/03) verisiŋis (I/29/319)

EİYA’da ve ÖTT’de görülen diğer bir örnekseme örneği, görülen geçmiş zaman ve dilek-şart 1. çokluk kişi biçimbirimidir. -{DI⁴} ve -{sA} biçimbirimleriyle kullanılan -{K} kişi biçimbirimi, -{DI⁴K} sıfat-fiil biçimbiriminden örnekseme yoluyla oluşmuştur. EİYA ve diğer ağızlarda ise buradan örnekseme ile adıl kaynaklı kişi biçimbirimi -{(I⁴)z} yerine kullanılmaktadır.

bezleriŋ§üsdüne götürüp at-ıyı-¢. (II/01/65) yāp-íyı-¢ ya. (II/01/21)

2.1.2.2.20. Göçüşme¹²

Bir sözcükte bulunan komşu ya da uzak ünsüzlerin sıralanışının değişmesidir.

EİYA’da görülen örnekleri genellikle alıntı sözcüklerdir. “tehne”, “menmun” ve

“öndüç” sözcükleri EİYA’da yalnız göçüşmeli şekilleriyle yer almaktadır.

-/nh/->-/hn/- : tehne << tenha (I/02/89)

-/mn/->-/nm/- : menmunum < memnunum (II/01/92) -/d-n/->-/n-d/- : öndüç < ödünç (I/16/75)

-/l-z/->-/z-l/- : zelleţli < lezzetli (II/15/46) -/rv/->-/vr/- : kivre < kirve (I/25/75) -/r-y/->-/yr/- : ceyran (I/02/83)

12 Geniş bilgi ve örnekler için bk. Ahmet Caferoğlu, “Anadolu Ağızlarındaki Metathese Gelişmesi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S. 1955, Ankara, 1988c, s. 1-7.

2.1.2.2.21. Yarı Ünlüleşme

Sürekli ünsüzlerin yerini yarı ünlü /y/ ünsüzüne bırakmasıdır. EİYA’da örnekleri görülür.

-/ğ/->-/y/- :

eyirdik < eğirdik (I/20/164) buŷdáyi (I/28/170)

yiyennere << yeğenlere (I/29/270) ayeşlere << ağaçlara (II/02/39) beyen < beğen (I/12/54) diŷildi << değildi (II/15/101) -/h/->-y- :

saŷįbi (I/23/222) vallaŷi < vallahi I/08/22 şeyirde < şehirde I/08/64

2.1.2.2.22. İkili Kullanım

Bir sözcükte iki farklı ünsüzün birbirinin yerine kullanılmasıdır. EİYA’da ve ağızlarda daha çok akıcı /r/ ve /l/ ünsüzlerinin birbirinin yerine kullanıldığı örnekler görülür (Ergin, 2005: 92).

ġāli (I/03/167, I/03/177) ġāri (I/21/46) keli (II/11/28, II/11/41) keri (II/09/22)

2.1.2.3. Ünlü-Ünsüz Değişmeleri 2.1.2.3.1. Büzülme

Bir sözcük içinde iki ünlü arasında bulunan sürekli bir ünsüzün, ünlülerin açıklığında kaybolmasıyla oluşur. Çoğunlukla ünlü uzamasına sebep olur (Boz, 2001b:

858-859).

-VğV- >-V§V/ V:- :

sā§an (II/01/12) sā§ol (II/17/17)

ufā§ız (II/09/59) e§iridig (I/13/163)

a¢ci§er (II/06/13) a§ır (I/20/116)

a§ıt (I/29/328) aşa§ıda (I/12/06)

aya§ına (II/04/38) e§itmen (I/14/227)

ö§ünnerimiz (I/28/244) -VhV- >-V§V/ V:- :

rātım << rahat+ (I/13/71) sāna << sahan+ (II/19/206)

sebā§at (I/16/04) şā§abetdin (I/11/20)

şa§am << şahım (I/16/90) -VŋV- >-V§V/ V:- :

ba§a (I/01/54) gǺ§ül (I/21/172)

-VgV- >-V§V/ V:- : bǽn << bugün (I/26/125)

-V¢V- >-V§V/ V:- : yo¢lūdu << yo¢lu¢§idi (I/19/39) -VlV->-V§V/ V:- :tu§um (I/01/54)

-VyV- >-V§V/ V:- :

şi©ā§etim (I/18/173) nªyip << ne yiyip (I/29/243) ameli§át (II/09/122)

2.1.2.3.2. Derilme

Sözcük sonunda iki ünlü arasında bulunan sürekli bir ünsüzün, ünlülerin açıklığında kaybolmasıyla oluşur. Çoğunlukla ünlü uzamasına sebep olur ve sözcük uzun ünlüyle biter (Boz, 2001b: 859). EİYA’da örnekleri görülür.

-VğV >V: :

aşşā << aşağı (I/18/08) bayā << bayağı (I/29/22) buzā << buzağı (I/17/09) ġurbā << kurbağa (I/29/354) börē << böreği (II/18/141)

-VlV >-V: : mĕsā << mesela (II/12/60)

-VhV->-V: :

vallā << vallahi (I/01/44) tārª << tarihi (I/09/03)

-VyV >-V/V§V: :

örtǽ < örtü+ (I/07/96) almā < alma+ (II/16/113) orta§a < ortaya (II/16/34)

2.1.2.3.3. Hece Tekleşmesi

Bir sözcükte, benzer seslerden oluşan ve çoğu zaman komşu iki heceden birinin kaybolmasıyla hece sayısının azalmasıdır. Genellikle sonu /I⁴r/ hecesiyle biten sözcüklere geniş zaman çekimi eklendiğinde meydana gelir (Gülsevin, 2002b: 68).

EİYA’da -/rI⁴rI⁴/- hecelerinin pek çok örnekte tekleşmeye uğradığı görülür.

-/irir/- >-/ir/- : è§irlēdi << eğirirlerdi (I/21/164) -/verir/- >-/ver/- :

salıverlēdi << salıverirlerdi (II/10/151) verlēdi << verirlerdi (II/16/68) -/rI⁴rI⁴/- >-/rI⁴/- :

yaptırım < yaptırırım (II/19/34) basdırız < bastırırız (I/23/69) getiris << getiririz (I/21/110) oturuz < otururuz (II/04/109) gezdirlē << gezdirirler

(

II/16/56) götürüz(II/19/133)

daddırıs(I/29/47)

2.1.2.3.4. Grup Düşmesi

En az bir ünlü ve bir ünsüzden oluşan ses grubunun düşmesidir. EİYA’da kimi örnekleri görülür.

getdªm << getirdim (II/02/60) pantullarımız << pantolonlarımız (II/03/63)

onnan << onunla (II/12/81) şuda¢ĭlardan << şuradakilerden (II/15/61) tarna << tarhana (II/19/155) sanca¢ << salınca¢ (I/19/32)

götceklē << götürecekler (I/29/177)

2.1.2.3.5. Ünlü-Ünsüz Uyumsuzluğu

Ön damak ünlülerin (/e/, /i/, /ö/, /ü/) ön damak ünsüzler (/g/, /k/, /l/) ile, art damak ünlülerin (/a/, /ı/, /o/, /u/) ise art damak ünsüzler (/ġ/, /¢/, /l/) ile ortak hece kurmasına ünlü-ünsüz uyumu denir (Ergin, 2005: 74-75). Türkçedeki ünlü-ünsüz uyumu tam sağlanmakta iken kimi alıntı sözcüklerde bu uyum yoktur.

ze©alı (II/13/145) ©atib (I/23/13)

©āya << kahya (I/28/76) evŵeĺa (II/04/134)

normaĺ (II/07/71) süĺālesi (II/10/71)

¨avur (I/28/263) tez¨ā (II/02/41)

hi©ā§esini (I/08/09) ©ādı (II/18/143)

ni©aĥ (II/12/80) şi©ā§etim (I/18/173)

faĺan (I/24/57) im©ān (I/21/129)

me©ănı (I/27/06) be©ar (I/18/133)

2.1.2.3.6. Bozularak Telaffuz Edilen Sözcükler

Sözcüklerin herhangi bir sessel eğilime uymadan kimi kaynak kişilerce farklı biçimlerde kullanıldığı görülür. Bunlar ağız bölgesinin özelliği değil, kaynak kişinin kişisel ağız özelliğidir. Bu örneklerden kimileri dil sürçmesi olarak değerlendirilebilir.

amaleten << emaneten (II/19/152)

rekteter << rektör (I/22/121) ötikenden << ötekinden (I/26/104)

2.2. BİÇİMBİLGİSİ 2.2.1. İşletimlikler 2.2.1.1. Ad İşletimlikleri

2.2.1.1.1. Sözdizimsel (Dizime Bağlı) Anlamsal İşlevler

2.2.1.1.1.1. Tümce Ve Söz Öbeği Düzeyinde (Ad-Eylem, Ad-Ad; Ad-İlgeç Bağlantısı) Sözdizimsel Anlamsal İşlevler ( Durum İşlevleri)¹³

2.2.1.1.1.1.1. +{} “Yalın”¹⁴

Temel sözdizimsel işlevi adları eylemlere bağlamak olan yalın durumun temel anlamsal işlevi de tümcede ad-eylem bağlantısıyla özne, nesne ve belirteç tümleçleri yapmaktır. Bununla birlikte söz öbeklerinde, ad-ilgeç ve ad-yardımcı eylem bağlantıları kurarak belirtme işlevi görür.

Ad-Eylem Bağlantısı

Ad-eylem bağlantısında tümcede/tümcecikte; özne, nesne ve belirteç tümleci yapma işlevleri vardır.

şindi+ tab§alıyoz biz+, (I/02/105) (belirteç tümleci, özne)

hiş+ çocu¢lu¢+ 'görmedim ben+§işde. (I/04/18) (belirteç tümleci, nesne, özne) ĕ§cambažlıġ+ yaparlardı bāzan+. (I/07/118) (nesne, belirteç tümleci)

eveli+ ilaç+ yo§udu. (II/03/75) (belirteç tümleci, özne)

13 “Durum” ulamı ve biçimbirimleri hakkında geniş bilgi için bk. Osman Mert, “Türkçe’de Hâl Kategorisi ve Öğretimi”, Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 21, Erzurum, 2003, s. 25-33; Uğur Kalkan, “Türkiye Türkçesinde Hal (Durum) Kavramı ve Hal (Durum) Eklerinin İşlevleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek

13 “Durum” ulamı ve biçimbirimleri hakkında geniş bilgi için bk. Osman Mert, “Türkçe’de Hâl Kategorisi ve Öğretimi”, Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 21, Erzurum, 2003, s. 25-33; Uğur Kalkan, “Türkiye Türkçesinde Hal (Durum) Kavramı ve Hal (Durum) Eklerinin İşlevleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek

Belgede ESKİŞEHİR İLİ YÖRÜK AĞIZLARI Göksel SERT (Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir, 2015 (sayfa 109-0)