Tüketicinin Seçimlik Hakları

a. Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme

Tüketicinin sözleşmeden dönme şeklinde irade açıklaması, “bozucu yenilik doğuran bir hakkın kullanılmasını teşkil eden bir irade açıklamasıdır”. “Bu beyan satıcıya vardığında hükümlerini doğurur ve sözleşmeyi extunc ortadan kaldırır”. Bizim hukuk sistemimizde taraflar sözleşmeden dönme konusunda anlaşmış olmasa bile “Fransız ve Alman hukuklarından farklı olarak dönme beyanının dava yoluyla ileri sürmesine gerek yoktur”. Eğer tüketici sözleşmeden dönme hakkını kanuni sınırlamalarına uyulmadığından dolayı dava yoluna gidilmek durumunda kalındığı takdirde mahkemenin vereceği hüküm açıklayıcı nitelikte olur557_{. Alıcı hakkını} satıcının onayı ve mahkeme kararı olmadan tek taraflı bir irade açıklamasıyla kullanabilir. Eğer alıcı sözleşmeden dönecekse, satılanı geri vermeye hazır olduğunu da bildirmelidir.

TBK’nın 229’uncu maddesine göre; “Satış sözleşmesinden dönen alıcı, satılanı, ondan elde ettiği yararları ile birlikte satıcıya geri vermekle yükümlüdür. Buna karşılık alıcı da, satıcıdan aşağıdaki istemlerde bulunabilir”:

- “Ödemiş olduğu satış bedelinin, faiziyle birlikte geri verilmesi”.

- “Satılanın tamamen zaptında olduğu gibi, yargılama giderleri ile satılan için yapmış olduğu giderlerin ödenmesi”.

- “Ayıplı maldan doğan doğrudan zararının giderilmesi”.

gebeliğine ilişkin değilse satıcı, ancak ayıbın devrin yapıldığı veya alıcının devralmada temerrüdünün gerçekleştiği günden başlayarak dokuz gün içinde kendisine bildirilmesi ve ayrıca, hayvanın bilirkişilerce gözden geçirilmesinin aynı süre içinde yetkili makamdan istenmesi hâlinde sorumlu olur.”

“Satıcı, kendisine hiçbir kusur yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alıcının diğer zararlarını da gidermekle yükümlüdür”.

b. Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme

TBK’nın 227’inci maddesine göre; “Alıcının, sözleşmeden dönme hakkını kullanması hâlinde, durum bunu haklı göstermiyorsa hâkim, satılanın onarılmasına veya satış bedelinin indirilmesine karar verebilir. Satılanın değerindeki eksiklik satış bedeline çok yakın ise alıcı, ancak sözleşmeden dönme veya satılanın ayıpsız bir benzeriyle değiştirilmesini isteme haklarından birini kullanabilir”.

İndirim miktarını belirleme konusunda “Nispi Yöntem” benimsenmiştir. Buna göre; “ayıpsız değerle ayıplı değer arasında oran belirlenir ve elde edilmiş olan oran satış bedeline uygulanan ve indirilecek tutar teslim edilir558. “Bedelin indirilmesine karar verilmesi durumunda satım sözleşmesi ve ona bağlı olan tüm haklar devam eder”. Alıcı satılanı elinde bulundurmaya devam eder fakat bedeli eksik ödemiş olur. Mal ayıplı ve ayıpsız olarak değeri tespit edilir. Alıcı malın bedelini tamamen ödemişse aradaki tutar kendisine iade edilir.

c. Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme

“Alıcı, aşırı bir masrafı gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteyebilir”559_{. Alıcı, ücretsiz onarım} üretici veya ithalatçıya karşı da kullanılabilir. Bu istemin yerine getirilmesi için gerekmesi halinde taşıma veya yerleştirme gibi faaliyetlerden dolayı alıcıdan ücret talep edilemez. Alıcı satın aldığı ayıplı malın onarımı hakkı hem TKHK hem de TBK’da vardır. Alıcı bu hakkını tek taraflı ve karşı tarafa varması gereken bir idare beyanıyla kullanır.

“Üretici veya ithalatçı, malın kendisi tarafından piyasaya sürülmesinden sonra ayıbın doğduğunu ispat ettiği takdirde sorumlu tutulmaz (TKHK md. 11/2)”. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, üretici ve ithalatçıya malın piyasaya

558 _{AYDOĞDU, s. 171, TEKELİOĞLU, s. 148.}

559 _{TBK’nın 227’inci maddesinin 1’incı fıkrasının 3’üncü bendine göre; “Alıcı, aşırı bir masrafı}

gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteyebilir”.

sürülmesinden sonra ayıbın doğduğunu ispatlaması koşuluyla sorumluluktan kurtulabilme imkânı tanımıştır.

“Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesinin satıcı için orantısız güçlükleri beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici, sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim haklarından birini kullanabilir560_. Orantısızlığın tayininde malın ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınır. Alıcının bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın onarılmasını isteme hakkını kullanabilmesi için bu onarımın aşırı bir masraflı olmaması gerekir”.

d) İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme

Alıcı, imkân varsa, satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme hakkını haizdir561_{.Alıcı bu hakkının tek taraflı ve karşı tarafa ulaşması gereken bir} irade açıklamasıyla kullanır. Eğer bu mal alıcının kendi fiili sonucunda zarar görmüşse alıcı bu hakkı kullanamaz.

“İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme, hakkını kullanabilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür”562_{. Değiştirme nedeniyle oluşacak tüm masrafların satıcıya ait olacağını} düşünmekteyiz. Çeşit satışı söz konusu olduysa tüketicinin ayıplı olarak teslim edilen satılanın ayıpsızıyla değiştirilmesini istemesi söz konusu olacaktır. Eğer mal belirli bir stoktan verilecekse ve o stokta olanların hepsi ayıplı ise tüketicinin bu hakkını kullanması da bir anlam ifade etmeyecektir563_.

560 _{TKHK’nın 11’inci maddesinin 3’üncü fıkrasına göre; “ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli}

ile değiştirilmesinin satıcı için orantısız güçlükleri beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici, sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim haklarından birini kullanabilir. Orantısızlığın tayininde malın ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınır”.

561 _{TBK’nın 227’inci maddesinin 1’inci fıkrasının 4’üncü bendine göre; “alıcı, İmkân varsa, satılanın}

ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme hakkını haizdir”.

562 _{TKHK’nın 11’inci maddesinin 1’inci fıkrasının (ç) bendine göre; “İmkân varsa, satılanın ayıpsız}

bir misli ile değiştirilmesini isteme, seçimlik haklarından birini kullanabilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür.”