Tüketicinin Korunması

Aynı ihtiyacı karĢılamak üzere çeĢitli marka, etiket ve ambalaj içinde birbirine çok benzer mallar gittikçe artmaktadır. Bu durum tüketicinin seçim yapmasını zorlaĢtırmaktadır. Tüketici, aldatıcı ve yanıltıcı reklamların ve çevrenin etkisiyle yanlıĢ satın alma davranıĢında bulunabilmektedir. Mala gereğinden fazla fiyat konması tüketicinin satın alma gücünü azaltmaktadır. Örneğin; bilgisayar gibi elektronik araçlar hakkında yeterli bilgisi olmayan tüketici, fiyat karĢılaĢtırması yapamamakta ve ürünü pahalıya satın almaktadır. Bu gibi nedenlerle tüketicinin korunması gerekmektedir (Ecer, 1994:33).

1982 Anayasasının “Tüketicilerin Korunması” baĢlığını taĢıyan 172. Maddesi “Devlet tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirleri alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu tedbirleri alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu tedbirlerini teĢvik eder” hükmünü içermektedir. Ayrıca Borçlar Kanunu, Medeni Kanun ve Türk Ticaret Kanunundaki çeĢitli hükümlere dayanılarak tüketicilerin korunması mümkün olabilmektedir. Ancak çok sayıdaki yasal düzenlemenin bulunması karıĢıklığa neden olduğundan, tüm bu hususları düzenleyen tek bir kanuna ihtiyaç duyulmuĢ ve 1995 yılında 4077 sayılı ”Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun” kabul edilmiĢtir (Surlu, 2003:87). Bu kanunun amacı “ekonominin gereklerine ve kamu yararına uygun olarak tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ilgili ekonomik çıkarlarını koruyucu, aydınlatıcı, eğitici, zararlarını tazmin edici çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı önlemleri almak ve tüketicilerin kendilerini koruyucu giriĢimlerini

özendirmek ve bu konudaki politikaların oluĢturulmasında gönüllü örgütlenmeleri teĢvik etmeye iliĢkin hususları düzenlemektir”. Bu kanunda tüketicinin korunması ve aydınlatılması bölümünde; ayıplı mal ve hizmetler, satıĢtan kaçınma, taksitli satıĢlar, kampanyalı satıĢlar, kapıdan satıĢlar, kapıdan satıĢlarda satıcının yükümlülüğü, tüketici kredisi, sürekli yayınlar, etiket, garanti belgesi, tanıtma ve kullanma kılavuzu, servis hizmetleri, ticari reklamlar ve ilanlar, reklam kurulu ile ilgili maddelere yer verilmiĢtir (4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Yasa, Babaoğul, 1997:93).

2.1.2.1. Tüketicinin Korunmasından Sorumlu Kurum ve KuruluĢlar

Tüketicinin korunmasında sorumlu baĢlıca kuruluĢlar; Tüketici Sorunları Hakem Heyeti, Tüketici Mahkemeleri ve Tüketici Örgütleridir.

2.1.2.1.1. Tüketici Sorunları Hakem Heyeti

Tüketici Sorunları Hakem Heyeti‟nin görevi, tüketici ve satıcılar arasında çıkan uyuĢmazlıklara çözüm bulmaktır. Değeri 500 TL‟nin altında uyuĢmazlıklarda hakem heyetlerine baĢvurulabilir. Hakem heyetinin satıcı-tüketici anlaĢmazlıklarında verdiği karar mahkemede delil olarak kullanılır. Bu heyetten onay alınmadıkça mahkemelere baĢvurulamaz.

2.1.2.1.2. Tüketici Mahkemeleri

Tüketici Mahkemeleri‟nin görevi; tüketiciler ile ilgili çıkabilecek her türlü anlaĢmazlıklara bakmaktır. Değeri 500 TL‟nin üzerindeki uyuĢmazlıklarda tüketici mahkemelerine baĢvurulabilir. Mahkemenin aldığı karar kesinlikle uyulur.

2.1.2.1.3. Tüketici Örgütleri

Tüketici örgütleri, tüketicinin haklarını korumak ve geliĢtirmek, tüketici bilincini oluĢturmak amacıyla kurulan kuruluĢlardır. Bu kuruluĢların görevleri;

Tüketiciyi tüketici hakları konusunda bilinçlendirmek,

Zaman zaman düzenledikleri forum ve konferanslarla tüketicileri eğitmek, Tüketicinin kullandığı araçlar hakkında kendisine teknik ve ekonomik bilgi sağlamak,

Tüketicilere satın alma öncesi danıĢmanlık yapmak,

ÇeĢitli tüketim malları ve özellikle ev araçları konusunda test yapma ve bilgi verme faaliyetleri yapmaktır.

Tüketici örgütleri üç grupta toplanabilir, tüketiciler tarafından kurulan tüketici dernekleri, tüketiciyi koruyan devlet kuruluĢları, tüketici kooperatifleri.

Tüketicinin korunmasının ve haklarını bilmesinin yolu tüketicinin eğitiminden geçmektedir.

Tüketicilik bilinç düzeyine ulaĢmak, tüketici örgütlerinin yaygınlaĢmasını ve etkin olarak faaliyet göstermesini gerektirmektedir. Böylece tüketici hareketi geliĢecek ve tüketicilerin korunması, haklarına sahip çıkmaları mümkün olacaktır. Tüketici hareketinin baĢlıca amacı, tüketicinin çeĢitli olumsuz sonuçlara veya zararlara karĢı korunmasıdır. Bu koruma çeĢitli yöntemlerle veya aĢamalarla mümkün olur. Bu aĢamalar aĢağıdaki gibidir (Arıkan ve OdabaĢı, 1992:125);

Tüketicinin zarara uğramasının önlenmesi: Bu daha çok tüketicinin eğitilmesi ve uyarılması yoluyla mümkündür.

Zarara uğrayan tüketicinin zararının giderilmesi: Bunun da satıcı tarafından gönüllü veya yasal zorlama ile yerine getirilmesi söz konusudur.

Bazı durumlarda zararın telafi edilmesi yanında, sorumluların cezalandırılması gerekebilir.

Tüketici örgütlerinin yaygınlaĢarak, tüketici eğitme ve koruma faaliyetlerini yürütmesi.

2.1.3. Tüketici Eğitimi

Tüketiciler satın alma sırasında rasyonel bir inceleme ve değerlendirme yapamadıklarından para, zaman, enerji gibi satın alma maliyetlerini yerinde doğru kullanamayabilirler. Mal ve hizmetlerin ihtiyacını karĢılayacak nitelikle olup

olmadığı ile ilgili, mal ve hizmetlerin kalitelerinin nasıl olduğu ile ilgili, kendisi için uygun olan mantıklı bir fiyatı nasıl tespit edebileceği gibi konularda çeĢitli problemlerle karĢılaĢmaktadır. Bu durum tüketicileri piyasada zayıf düĢürerek, onların tüketici olarak eğitilmelerini bir mecburiyet ve aktüelliğini uzun yıllardır koruyan bir konu olarak gündeme getirmektedir.

Kısaca; “Tüketici Eğitimi, tüketicilere mevcut kaynaklarından tatmin sağlamayı baĢarmada ihtiyaç duydukları bilgi ve becerilerin kazandırılması sürecidir” Ģeklinde tanımlamak mümkündür (Yener, 1990:20).

Tüketicinin korunmasında en etkili yollardan biri; tüketicinin eğitilmesidir. Ġhtiyaçları ve kaynakları konusunda bilinçlenmiĢ tüketicinin hem yaĢamı kolaylaĢır, hem de daha kaliteli mal üretmeleri konusunda üreticileri zorlar (Surlu, 2003:87).

Toplumun ve ekonominin kalkınması için iyi eğitilmiĢ tüketicilere ihtiyaç vardır. Bu nedenle yaygın ve örgün eğitim kurumlarında tüketicinin eğitilmesi gerekmektedir.

4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunun 20. maddesinde tüketicinin eğitilmesi konusu vurgulanmakta ve bu konuda Milli Eğitim Bakanlığı görevlendirilmektedir. Tüketicilerin eğitiminden kasıt; tüketicilerin bilinçlendirilmesi ve bilgilendirilmeleridir (Peker, 2001:25).

Tüketici Eğitiminin Temel Amaçları (Yener, 1990: 20):

1. Tüketicilerin seçimlerini yönlendirmek olmayıp mevcut alternatif ve imkânlardan onu haberdar ederek amacına en uygun olanı seçmede ona yardımcı olmak,

2. Tüketicileri mallar hakkında mümkün olduğunca çok bilgi sahibi yapmak,

3. Tüketicileri malları ne zaman ve nereden satın alacakları konusunda uyarmak,

4. Malların kalitelerini nasıl tespit edecekleri ve fiyatları konusunda uyarmak,

5. Mallarla ilgili tahlil ve deney sonuçlarını tüketicilere iletmek.

Bu amaçlar doğrultusunda tüketici eğitimi ile tüketicilerin aĢağıda belirtilen yeterlilikleri kazanmaları hedeflenmektedir (Ersoy, 2001:22).

- Hak ve sorumluluklarının tanıtılması, öğretilmesi ve böylece bilinçlendirilerek umursamazlıktan kurtarılması.

- Mal ve hizmetlerin seçimi, satın alınması, kullanımı, tamir ve bakımı gibi konularda yol gösterici bilgiler veya bu bilgilerin nereden bulunabileceği. - Hakların kullanma ve arama yollarının gösterilmesi.

- Para tasarruf edici piyasa araĢtırması yoluyla fiyatların, markaların karĢılaĢtırılması, indirimli satıĢların izlenmesi gibi stratejilerin öğretilmesi ve karar verme becerilerinin geliĢtirilmesi

- Tüketici korumaya yönelik çalıĢmalar yapan ve tüketici Ģikâyetlerini izleyen mevcut kurumların, örgütlerin ve ilgili yasaların tanıtılması ve duyurulması.

- Tüketici olarak birbirlerinin haklarına saygılı olan, topluma ve çevreye karĢı duyarlı ve sosyal sorunlarla ilgilenme istekliliği gösteren bilinçli tüketici tipinin geliĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılması.

- Tüketimi ve üretimi sorgulamak, alternatif üretim ve tüketim modelleri geliĢtirmek.

- Ülke kaynaklarının tüketicilerin temel ihtiyaçlarına uygun olarak en rasyonel Ģekilde kullanılmasında etkili olmak.

- Doğru ve sağlıklı bir tüketici kültürü ve anlayıĢı geliĢtirmek ve yerleĢtirmek.

- Tüketiciler arasında hak ve yararlarının bir araya gelinerek toplumda korunma ve dayanıĢma bilincinin ve ortak Ģartları paylaĢma anlayıĢının doğup geliĢmesine yardımcı olmak.

- Tüketiciler arasında hak ve yararlarının bir araya gelinerek toplumda korunma ve dayanıĢma bilincinin ve ortak Ģartları paylaĢma anlayıĢının doğup geliĢmesine yardımcı olmak.

- Tüketicilerin kendilerine, örgütlerine ve topluma karĢı sosyal sorumluklarının geliĢmesine imkân sağlamak.

- Tüketicileri temel vatandaĢlık ve tüketici hak ve sorumlulukların neler olduğu konusunda bilinçlendirmek.

- Tüketicilerin aldatıldığı, yanıltıldığı, mağdur edildiği durumlarla ilgili olarak tüketicileri ve kamuoyunu uyarmak, bilgilendirmek, ilgili firma ve devlet kuruluĢlarının önlem almalarını sağlamak.

- Mal ve hizmetlerle ilgili tahlil ve deney sonuçlarını tüketicilere iletilmesini sağlamak.

- ÇeĢitli devlet kuruluĢlarının tüketiciyi dolaylı ve dolaysız ilgilendiren çalıĢmalarında tüketicilerin bilgilendirilmesini sağlamak.

- Tüketicilere tekel, kartel ve tröstlere karĢı korunma ve mücadele yollarını göstermek.

- Mal ve hizmetlerini tüketirken temel amacın ihtiyaçları karĢılamak olduğu bilincini vermek.

- Enflasyon ve hayat pahalılığına karĢı mücadele bilincini geliĢtirmek.

Görüldüğü gibi tüketici eğitimi tüketici meselelerinin çözümü ve dolayısıyla tüketicinin korunmasında en etkili faaliyetlerdendir. Çünkü tüketici eğitimi kiĢinin tüketici olarak toplum içindeki rolü ile ilgilidir. Tüketici eğitimi kiĢiyi, davranıĢ ve değerlerini değiĢtirici bir disiplindir. KiĢi değiĢmedikçe kiĢinin dıĢında değiĢen kanun ve uygulamaların fazla bir önemi yoktur (Yener, 1990:20).