Dış borç stoku tablosunda,
• İlk alt ayrım, kurumsal sektörlere göre yapılmaktadır. Daha önce ele alınan dört sektör şunlardır: Genel Hükümet, Parasal Otorite, Bankalar ve Diğer Sektörler. Ayrıca, Diğer Sektörler kalemi altında, Bankacılık Dışı Finansal Kuruluşlar, Finansal Olmayan Kuruluşlar ve Diğer12 ayrımı da sağlanmaktadır (Detaylı format için Ek 2’ye bakınız).
Nitelik olarak diğer borçlanmalardan farklı olan doğrudan yatırımcı ile doğrudan yatırım işletmesi arasındaki borçlar Doğrudan Yatırım: Firmalar arası Borçlanma altında ayrı bir kalem olarak gösterilmektedir. Bir alacaklı herhangi bir ilişkisinin olmadığı bir kuruluşa borç verirken genellikle borçlunun geri ödeyebilme gücüne göre karar vermektedir. Buna karşılık, çok uluslu bir şirket doğrudan yatırımda bulunduğu işletmesine borç verirken, küresel karlılığı ve ekonomik amaçları doğrultusunda karar verebilmektedir.
• İkinci alt ayrım ise kısa vadeli ve uzun vadeli olmak üzere sözleşmede yer alan orijinal vadeye göre yapılmaktadır. Firmalar arası Borçlanma’da herhangi bir vade ayrımı yapılmazken, Vadesi Geçmiş Borçlar tanım gereği kısa vadeli yükümlülüklerdir.
• Üçüncü alt ayrım ise borç araçlarına göre yapılmaktadır.
UYP tablosunda Diğer Yükümlülükler kalemine denk gelen Diğer Borç Yükümlülükleri ile Doğrudan Yatırım: Firmalar arası Borçlanma kalemlerinde ise Vadesi Geçmiş Borçlar ve Diğer şeklinde bir alt ayrım yapılmaktadır.
1.1.4.1. Ek Tablolar
Kılavuz, standart dış borç stoku tablosunun yanı sıra analitik faydayı arttırmak amacıyla bazı ek tabloların da yayınlanmasını tavsiye etmektedir. Bu tablolardan ilki tahakkuk esaslı kayıt sisteminde dış borç istatistiklerine
dahil edilen, tahakkuk eden ancak vadesi gelmemiş olan periyodik faiz ödemeleridir. Diğer kalemler ise dış borç istatistiklerinin kapsamı dışında olan ancak bir ekonomiyi ödeyebilme gücü riski ve özellikle likidite riskine karşı kırılgan hale getirebilen; finansal türevler ile hisse senedi yükümlülükleridir.
a) Tahakkuk Eden Ancak Vadesi Gelmemiş Olan Faiz Maliyetleri (Tablo 1.6.): Bu veri ancak tahakkuk esaslı kayıt tabanının kullanılması durumunda üretilebilecektir. Bu verinin ayrıca gösterimi, faiz hariç dış borç stokunun hesaplanmasına olanak sağlayacak ve ülkeler arasında ve farklı zaman aralıklarında karşılaştırma yapılmasını kolaylaştıracaktır.
TABLO 1.6. TAHAKKUK EDEN ANCAK VADESİ GELMEMİŞ OLAN FAİZ MALİYETLERİ Genel Hükümet Kısa Vadeli Uzun Vadeli Parasal otorite Kısa Vadeli Uzun Vadeli Bankalar Kısa Vadeli Uzun Vadeli Diğer Sektörler Kısa Vadeli Uzun Vadeli
Doğrudan Yatırımlar: Firmalar arası Borçlanma Bağlı kuruluşlara borçlar
Doğrudan yatırımcıya borçlar Toplam
Kaynak: IMF, 1993, s.108-111
b) Finansal Türevler (Tablo 1.7.): Finansal türevler hem riskten korunma hem de spekülatif amaçlı kullanılabileceğinden, bu tip sözleşmeler bir ekonominin yükümlülüklerini arttırabilmekte ve uygun kullanılmadığında önemli zararlara yol açabilmektedir. Denkleştirici finansal türev sözleşmeleri ile eşanlı olarak hem bir varlık hem de bir yükümlülük yaratıldığından, finansal türevler tablosunda hem brüt varlıklar hem de brüt yükümlülükler yer almalıdır. Aynı zamanda, forward sözleşmeler ile cari dönemdeki varlık ya da yükümlülük pozisyonundan ilerideki bir dönemde yükümlülük ya da varlık pozisyonuna geçilebilmektedir. Örneğin, yabancı para cinsinden borçlanan
ve bir forward sözleşme ile kur riskinden korunmak isteyen bir borçlu, kurdaki hareketlere bağlı olarak sözleşmenin farklı zamanlarda varlık ya da yükümlülük pozisyonu yaratabildiğini gözlemleyebilir. Dolayısıyla, finansal türevlere ilişkin yükümlülükler finansal türevlere ilişkin varlıklarla birlikte gösterilmelidir. Parasal otoritenin rezerv varlık yönetimi çerçevesinde yapmış olduğu finansal türev sözleşmeleri ise UYP’de rezerv varlıklar kalemi altında gösterilmeli ve bu tabloya dahil edilmemelidir.
Kılavuz’da yerleşik olmayanlarla yapılan döviz ve dövize endeksli finansal türev sözleşmelerinin kavramsal değerinin de para birimi bazında bir ayrıntı kalemi verilmesi önerilmektedir (IMF, 2003, s.57). Bu tür sözleşmeler döviz sağlayıcı finansal türevler ile döviz ödemesinde bulunulan finansal türevler şeklinde sınıflandırılmaktadır. Sınıflandırma, döviz hareketlerine maruz kalma temelinde yapılmaktadır. Dolayısıyla, ödemenin ulusal para cinsinden yapılacak olduğu bir dövize endeksli finansal türev sözleşmesi döviz ödemesinde bulunulan bir finansal türev olarak sınıflandırılmalıdır.
Finansal türevlerin kullanımı ile yerleşik ekonomi dış borç stokunda belirtilen kur riskinden daha küçük ya da daha büyük bir riske maruz kalabilmektedir. Bu kapsamda, kavramsal değer maruz kalınan riske ilişkin bir gösterge niteliği taşımaktadır. Örneğin, döviz cinsinden bir borçlanma aracı ihraç edildiğinde ve ihraçtan elde edilen döviz, ilerideki bir tarihte dövizi geri almak üzere yapılan bir anlaşmayla, ulusal para karşılığında satıldığında bir döviz swap işlemi gerçekleştirilmektedir. Bu finansal türevin kavramsal değeri swap edilen miktara eşittir. Bu türden yabancı para finansal türevlerin kavramsal değerleri kurumsal sektörlerin borçlanmalarından doğan döviz riskinin ne ölçüde karşılandığını ve söz konusu sektörlerin döviz riskine ne ölçüde maruz kaldıklarını göstermektedir.
Ayrıca, kurumsal sektörlerin finansal türevlerdeki pozisyonlarının farklı niteliklerinden dolayı swapları da içeren forward sözleşmeleri ve opsiyon sözleşmeleri bazında verilmesi önerilmektedir.
Tek bir finansal türev sözleşmesinin hem döviz alımı hem de döviz satımı gerektirmesi durumunda, kavramsal değer hem döviz sağlayıcı
finansal türev hem de döviz ödemesinde bulunulan finansal türev olarak sınıflandırılmalıdır.
TABLO 1.7. FİNANSAL TÜREV STOKU Yükümlülükler
Genel Hükümet Parasal otorite Bankalar Diğer Sektörler
Bankacılık dışı finansal kuruluşlar Finansal olmayan kuruluşlar
Hanehalkları ve hanehalklarına hizmet veren kar amacı gütmeyen kuruluşlar
Toplam Varlıklar (*) Genel Hükümet Parasal otorite Bankalar Diğer Sektörler
Bankacılık dışı finansal kuruluşlar Finansal olmayan kuruluşlar
Hanehalkları ve hanehalklarına hizmet veren kar amacı gütmeyen kuruluşlar
Toplam Genel Toplam
(*)Rezerv varlık yönetimiyle ilgili olan ve rezerv varlıklar altında gösterilen finansal türevler hariç. Kaynak: IMF, 2003, s.36
c) Hisse Senetleri (Tablo 1.8.): Hisse senetleri ile doğrudan yatırıma ilişkin sermaye ve yeniden yatırıma dönüştürülen karların stok değerlerini göstermektedir. Finansal türev pozisyonunda olduğu gibi yerleşik olmayanlara ait hisse senetleri de ekonomide bir kırılganlık kaynağı olabilmektedir. Ayrıca doğrudan yatırım işletmelerindeki sermayenin tasfiyesi de söz konusu olabilmektedir.
TABLO 1.8. HİSSE SENEDİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ Bankalar
Diğer Sektörler
Bankacılık dışı finansal kuruluşlar Finansal olmayan kuruluşlar Toplam
Raporlama yapan ülkedeki doğrudan yatırım: Sermaye ve yeniden yatırıma dönüştürülen karlar Genel Toplam
Kaynak: IMF, 2003, s.37
1.1.4.2. Diğer Yardımcı Tablolar
Ülke ekonomisi için dış yükümlülüklerden kaynaklanabilecek olası likidite ve ödeyebilme gücü risklerinin daha detaylı olarak incelenebilmesi için yukarıdaki bölümde ele alınan standart dış borç stoku tablosu ve ek tabloların yanında diğer bazı yardımcı tabloların yayınlanması da oldukça faydalı olacaktır. Kılavuz’da önerilen yardımcı tabloların en önemlileri şunlardır: a) Kalan vadeye göre kısa vadeli dış borç stoku tablosu, b) Borç servisi projeksiyonu tablosu, c) Döviz cinsinden ve ulusal para cinsinden dış borç stok tabloları, d) Faiz oranları ve dış borç stoku tablosu, e) Alacaklıya göre dış borç stoku tablosu ve f) Net dış borç pozisyonu tablosu.
Kılavuz söz konusu tablolar için bir öncelik sırası belirtmemekte ve tabloları üye ülkelerin uzun dönemde dış borç istatistiklerini geliştirmede kullanabilecekleri esnek birer çerçeve olarak sunmaktadır. SDDS kapsamında borç servisi projeksiyonu ile yabancı ve ulusal para cinsinden dış borç tablolarının yayınlanması teşvik edilmektedir.
İKİNCİ BÖLÜM