Diğer Yatırımlar - Araç Sınıflandırması ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu Bu bölümde dış borç

1.1.3. Araç Sınıflandırması ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu Bu bölümde dış borç stoku tablosunda yer alan finansal araç çeşitleri

1.1.3.4. Diğer Yatırımlar

Doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, finansal türevler ve rezerv varlıklar altında sınıflandırılan araçlar dışındaki tüm araçlar, “Diğer Yatırımlar” kalemi altında gösterilmektedir. Ticari krediler, krediler, mevduatlar ve diğer borç yükümlülüklerinden oluşan bu araçlar, yurtdışı yerleşiklere borçlu olunduğunda, dış borç stokuna dahil edilmektedir.

1.1.3.4.1. Ticari Krediler

Ticari krediler, yurt içi yerleşikler ile yurt dışı yerleşikler arasındaki mal ya da hizmet alım satımı işlemlerine ilişkin olarak, satıcı tarafından doğrudan sağlanan krediler ile alıcının yapmış olduğu ön ödemelerden oluşmaktadır.¹⁰ Uzun ve kısa vadeli krediler ayrı ayrı gösterilmektedir. Ticari krediler sadece firmaların birbirlerine açtıkları kredilerden oluşmaktadır. Banka gibi üçüncü bir tarafın dış ticaretin finansmanı amacıyla ihracatçı ya

da ithalatçıya sağlamış olduğu krediler ticari kredi olarak

değerlendirilmemektedir. Söz konusu krediler, Krediler kalemi altında gösterilmektedir.

1.1.3.4.2. Krediler

Krediler, bir kreditör tarafından borçluya doğrudan fon sağlanması yoluyla yaratılan finansal varlıklardan oluşmaktadır. Kredi işlemlerinde borçlu borcuna karşılık alacaklıya finansal ya da finansal olmayan bir teminat da verebilir. Dış borç stoku tablosunda, Krediler kalemi altında IMF’den Sağlanan Krediler de yer almaktadır.

Bir kredi ikincil piyasada alınıp satılabilir hale gelirse ya da halihazırda alınıp satılıyorsa, Krediler kaleminden çıkarılmalı ve bir borç senedi olarak yeniden sınıflandırılmalıdır.

1.1.3.4.3. Ters Menkul Kıymet İşlemleri ve Finansal Kiralama Ters menkul kıymet işlemleri ve finansal kiralamalar mülkiyet değişimi prensibinin çok katı olarak aranmadığı iki işlem türüdür.

Ters menkul kıymet işleminde, taraflardan biri yasal bir düzenleme altında karşı taraftan sözleşmenin başlangıcında menkul kıymetler edinmektedir. Sözleşme vadesinin sonunda ise edindiği menkul kıymetleri ya da aynı değerdeki başka menkul kıymetleri yine taraflarca önceden belirlenmiş bir fiyat üzerinden karşı tarafa iade etmektedir.

Bu tür bir işlemde, başlangıçta menkul kıymetleri edinen tarafın menkul kıymetler karşılığında karşı tarafa nakit fon sağlaması durumunda, ödemeler dengesi ve dış borç istatistikleri açısından bir kredi işlemi kaydedilmektedir. Ters menkul kıymet işlemlerine ilişkin bu yaklaşım, teminatlı kredi olarak da adlandırılmaktadır, bu işlemde alacaklı başlangıçta menkul kıymetleri teminat olarak edinen ve karşı tarafa nakit fon sağlayan taraf olmaktadır. Söz konusu işlemler, geri alım vaadiyle satımı¹¹, nakit karşılığında menkul kıymetlerin borç verilmesini ve geri alım, geri satımları içermektedir.

Bir ters menkul kıymet işlemi altında menkul kıymeti sağlayan taraf bir repo kredi yükümlülüğü ve menkul kıymetleri edinen taraf da bir repo kredi varlığı edinmektedir. Nakit sağlanmaması durumunda ise bir kredi işlemi kaydedilmemektedir. Teminatlı kredi yaklaşımı altında, menkul kıymetin mülkiyet değiştirmediği varsayılmakta ve menkul kıymet, sağlayan tarafın bilançosunda görünmeye devam etmektedir. Altın swapları işlemlerinde de aynı uygulama geçerli olmaktadır, bu işlemlerde ise teminat altın olmaktadır.

Bir ters menkul kıymet işleminde, menkul kıymeti edinen taraf söz konusu menkul kıymeti satarsa menkul kıymette eksi pozisyon kaydetmektedir. Menkul kıymetin mülkiyetinden doğan risk ve faydalar eksi pozisyona sahip taraf ile menkul kıymetin yeni sahibi için aynı fakat ters yöndedir. Söz konusu uygulama bu ekonomik gerçekliği yansıtmaktadır. Altın swapları işlemlerinde ise, altını edinen taraf satım yaparsa benzer olarak eksi bir pozisyon bildirmekte ancak dış borç stoku etkilenmemektedir. Bunun nedeni altının yükümlülük doğurmayan bir varlık olmasıdır.

Finansal kiralama sözleşmesinde ise, sahibi tarafından çoğunlukla beklenen ekonomik ömrü süresince kullanılmak üzere bir mal kiralanmakta ve kiracı da bunun için kira ödemelerinde bulunmaktadır. Kira ödemeleri, mal sahibine sözleşme süresi boyunca malların maliyetinin tamamını ya da çoğunu karşılayabilme imkanı vermektedir. Resmi bir mülkiyet değişimi olmamasına karşın, mülkiyetten doğan riskler ve ödüller kiralama sözleşmesi ile fiili olarak malın resmi sahibinden kiracıya geçtiğinden; istatistiki

uygulamalar altında mülkiyet değişimine konu olan tutar malın toplam değeri kadardır. Dolayısıyla, kiracının borç yükümlülüğü malın değeri kadar olmakta ve kiracı malın değerine eşit tutarda bir kredi kullanmış gibi olmaktadır.

Bir yurt içi yerleşiğin bir yurt dışı yerleşikten finansal kiralama sözleşmesi altında bir mal kiralaması durumunda, işlem dış borç istatistiklerine yansıtılmaktadır. Kredinin geri ödemesi ise hem anapara hem de faizi içeren kira ödemeleri ile varsa sözleşme sonunda kalan borcun ödenmesi ile gerçekleştirilmektedir.

1.1.3.4.4. Nakit ve Mevduatlar

Nakit ve mevduatlar, madeni ve kağıt para ile mevduatlardan oluşmaktadır. Bazı ülke uygulamalarında, bir yurt dışı yerleşikten karşılığında nakit sağlamaksızın borçlanılan altın da yabancı para mevduatı olarak sınıflandırılmaktadır.

1.1.3.4.5. Diğer Varlıklar/Diğer Yükümlülükler

Diğer varlıklar/diğer yükümlülükler ise ticari krediler, krediler, nakit ve mevduat dışında kalan kalemlerden oluşmaktadır. Örneğin, emeklilik fonları ve hayat sigortası şirketlerinin yurt dışında yerleşik üye ve poliçe sahiplerine olan yükümlülükleri, parasal olmayan uluslararası kuruluşlara yapılan sermaye katılımı ödemeleri, vadesi geçmiş borçlar, ödeneceği ilan edilen ancak henüz ödenmemiş olan kar payları, ödenecek olan ücret ve maaşlar gibi. Kısa ve uzun vadeli diğer yükümlülükler, dış borç stoku tablosunda “Diğer Borç Yükümlülükleri” altında gösterilmektedir.

Vadesinde ödenmeyen borçları ifade eden vadesi geçmiş borçlar, hem anapara hem de faiz için söz konusu olabilmektedir. Örneğin, bir finansal türev sözleşmesi borç aracı olmamasına karşın, sözleşme vadesi sonunda yapılması gereken ödemenin yapılmaması durumunda, vadesi geçmiş bir borç yaratılmaktadır. Benzer olarak, ticari kredilerde sözleşme gereğince ödeme yapılmasına karşın malların zamanında teslim edilmemesi durumunda da, vadesi geçmiş bir borç yaratılmaktadır. Bu yeni borç yükümlülükleri, dış borç stoku tablosunda “Vadesi Geçmiş Borçlar” kalemi

altında gösterilmelidir. Tablo 1.4.’de, UYP’nin standart kalemlerinden olan “Diğer Yatırımlar” gösterilmektedir.

TABLO 1.4. UYP’NİN STANDART KALEMLERİ: DİĞER YATIRIMLAR Varlıklar Yükümlülükler Ticari Krediler Ticari Krediler (*) Genel Hükümet Genel Hükümet