Suistimal yapanların profiline yönelik yapılan araştırmalar hem ACFE tarafından hem de bu konuda danışmanlık veren firmalar tarafından dönemsel olarak hazırlanan raporlar ile sunulmaktadır. Bu rapordaki veriler, işletmelerin suistimal riski yönetimi konusunda veriye dayalı ve gerçekçi adımlar atmalarını, kırmızı bayrakları67
zamanında değerlendirmelerini ve çalışanlar ve yönetim kademesinde farkındalık yaratılması açılarından önem taşımaktadır. Bu tarz çalışmaların zayıf noktalarının ise, suistimal eyleminin yakalanabildiği vakaları içeriyor olmasıdır. Dolayısıyla, yakalanmadan şirketten ayrılan, emekli olan veya çalışmaya devam eden suistimal yapanlar ve onların eylemlerine ilişkin önemli bilgilerin ihtiva edilmediğini de değerlendirmek gerekmektedir.
Çalışmanın bu bölümünde, hem suistimal yapan profiline yönelik bu araştırmalardan bir derleme hem de kırmızı bayrak olabilecek konulara yer verilmiştir.
2016 yılında yayınlanan ve iki yıllık verileri kapsayan bir araştırmada 81 ülkeden 750 farklı suistimalci profili incelenmiştir. Tipik bir suistimal yapan profilinin çoğunlukla Erkek, 36-55 yaşları arasında, şirkette 6 yıldan uzun süredir ve yönetici pozisyonunda çalışan olduğu gözlemlenmiştir68.
67 Şirketlerde hile olarak ortaya çıkabilecek risk faktörlerine kırmızı bayrak adı verilir. Suistimale karşı yönelim veya eğilimin bulunduğuna yönelik uyarı işaretleridir. (Sandhu, 2016: 223).
Kırmızı bayraklar, çalışanların kendileri için şirketten faydalanma veya şirketi olduğundan daha iyi gösterme eğilimlerinin arttığını gösteren bir takım olaylar, durumlar, baskılar, fırsatlar ya da kişisel özelliklerdir (Gullkvist ve Jokipii, 2013: 45). Kırmızı bayraklar suisitmal üçgeni teorisinde yer alan unsurlar ile birlikte, analitik anormallikler, aşırı davranışlar, şikayetler, muhasebe ile ilgili
anormallikler vb. şekillerde olabilirler. Kırmızı bayraklar suistimali tespit etmekten ziyade söz konusu olabileceğinin göstergeleridir (Çankaya ve Gerekan, 2009: 100).
68https://home.kpmg/tr/tr/home/gorusler/2016/06/bir-suistimalcinin-profili-2016.html (Erişim Tarihi: 08.06.2020)
44
Tablo 3: Suistimal Yapanların Şirketteki Pozisyonları - Tutarları69
ACFE’nin suistimal yapan profil analizine göre ise, suistimal yapanların suistimal tutarlarının şirket içindeki pozisyonları ile doğru orantılı olduğu görülmektedir. Şirketteki pozisyonları yükseldikçe suistimal yapanların neden oldukları kayıplar da artmaktadır.
Tablo 4: Suistimal Yapanların Kurum İçi Deneyimleri - Tutarları70
Suistimal yapanların çalıştıkları departmanlar ve yapılan suistimallerdeki ortalama kayıplar dikkate alındığında, üst yönetim tarafından yapılan suistimallerin şirkete yarattıkları kayıpların yüksek olmasının yanı sıra, bu tarz suistimallerin oldukça sık gözlemlendiği dikkat çekmektedir.
69 Uluslararası Suistimal İnceleme Uzmanları Derneği (ACFE), Report to Nations Global Study on Occupational Fraud, 2018, s.33
70 Uluslararası Suistimal İnceleme Uzmanları Derneği (ACFE), Report to Nations Global Study on Occupational Fraud, 2018, s.35
Pozisyonu Oran Ortalama
Kayıp
Diğer 3% $189.000
Çalışan 44% $50.000
Müdür 34% $150.000
Üst Yönetim - Şirket Sahibi 19% $850.000
Denetiyimi Oran Ortalama
Kayıp
1 Yıldan Kısa Süre 9% $40.000
1-5 Yıl 44% $100.000
6-10 Yıl 23% $173.000
45
Tablo 5: Suistimal Yapanların Çalıştıkları Fonksiyonlar - Tutarları71
Suistimal yapanların profilleri üzerine yapılan araştırmalar, suistimal yapanlara yönelik “kırmızı bayrak” olarak ifade edilen dikkat çekici unsurları da ön plana çıkarmaktadır. Buna göre yapılmış olan farklı analizler sonucunda, aşağıdaki sıralanan uyarı işaretlerine dikkat etmek gerekir:
Yaşam stili ve kazanç uyuşmazlıkları olan aşırı kişisel harcamalar yapan çalışanlar,
Bağımlılıklar,
Diğer çalışanlarla iletişim ve özel hayatta ilişki problemleri,
İzin kullanmama, terfi veya yeni pozisyonları istememe ve hatta reddetme,
Demotive ve mutsuz olma, stres ve baskı altında olma, Güvenilmez, sık hata eğilimi ve düşük performans, Yanlışların sorumluluğunu almayı reddetme, Aşırı gizlilik, denetçilerle bilgi paylaşmama,
71 Uluslararası Suistimal İnceleme Uzmanları Derneği (ACFE), Report to Nations Global Study on Occupational Fraud, 2018, s.37
Fonksiyonu Oran Ortalama Kayıp Muhasebe 14% $212.000 Operasyon 14% $88.000 Satış 12% $90.000 Üst Yönetim 11% $729.000 Müşteri Hizmetleri 8% $26.000 İdari Destek 8% $91.000 Diğer 6% $77.000 Finans 6% $156.000 Satınalma 5% $163.000 Tesis Yönetimi ve Bakım 3% $175.000 Depolama ve Stoklar 3% $200.000 Bilgi Teknolojileri 3% $225.000 Pazarlama ve Kurumsal İletişim 2% $80.000
Üretim 2% $200.000
46 Bencillik,
Göz korkutan, kabadayı davranışlar,
Özgeçmişi ile uygun olmayan yetenek, performans veya pozisyon, Etrafında onu onaylayan ve sürekli destekleyen kişileri toplama,
Toplantı notları tutmamak, tutulmasını istememek, kayıtları silmek, kuralları gevşetme eğilimi,
47
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM - İÇ DENETİMİN ULUSLARARASI İÇ
DENETİM STANDARTLARI’NA GÖRE SUİSTİMAL RİSKLERİ
İLE İLGİLİ ROL VE SORUMLULUKLARI
İç denetimin görevlerinden bir tanesi de suistimal ile ilgili görevleridir. IIA tarafından yayınlanan ve uluslararası mesleki mevzuat olarak kabul edilen, Uluslararası Mesleki Uygulama Çerçevesinin (“UMUÇ”un) Standartlar kısmında, suistimale karşı iç denetçilerin görevleri tanımlanmıştır. IIA tarafından ayrıca Standartlarda yer verilen genel prensiplere yönelik uygulama rehberleri yayınlanarak iç denetçiler bu konuda bilgilendirilmişlerdir.
İç denetimin tanımında yer aldığı gibi iç denetçiler riskleri proaktif olarak değerlendirmektedirler. Bu risk kategorilerinden bir tanesi ise kaçınılmaz olarak suistimal ve suistimal riskleridir. İç denetçiler proaktif olarak, suistimal risklerini tespit edip, değerlendirmesini yapıp, risk azaltıcı önerilerde bulundukları gibi, iç denetim görevleri sırasında, suistimal göstergelerini takip ederek, suistimal tespitinde de bulunabilirler.
Bu bölümde, iç denetim fonksiyonunun özellikle suistimal tespit etmesi sonrasında kendisinden beklenen faaliyetlere yer verilmiştir. Bu çalışmanın dördüncü bölümünde yer alan örnek olay çalışmasında, bu bölüme referans verilerek, gerçek bir suistimal vakasının yönetilmesinde iç denetimin rolü incelenecektir.
Bu çalışmanın odağının kaybedilmemesi amacıyla, “suistimal risk yönetimi” başlığı incelenmemiş, çalışmanın kapsamı, iç denetçilerin suistimaller karşısındaki görev ve sorumlulukları ile sınırlandırılmıştır.