Fırsat

Suistimal eyleminin gerçekleştirilebilme ve yakalanmamasına neden olacak fırsatları temsil eder. Suistimal fiilini gerçekleştirenler yaptıkları uygun olmayan eylemden dolayı yakalanmamak için, eylemlerinin yakalanmayacağından emin olmak isterler. İç kontrollerin zayıf olması, yetkin olmayan bir yönetim, yetersiz deneyim ve

38

gözetimler veya kişilerin mevcut konumlarından istifade etmeleri fırsatları yaratabilir. Yeterli olmayan suistimal risk yönetimi süreçleri de doğal olarak fırsatları artırabilir. Şirketlerde suistimal riskini azaltmaya yönelik programlar geliştirilmiş olsa da, bu durum suistimal riskinin tamamen yok edildiği anlamını taşımaz.

Farklı süreç ve fonksiyonlar için suistimal riskini minimize edebilecek kontroller etkin bir şekilde tanımlanmış, yetki ayrılığı ilkesine uygun çalışılıyor ve gözetimi yapılıyor olsa dahi, farklı süreç ve fonksiyonlarda çalışan kişilerin bir araya gelerek, bu kontrolleri aşarak kendilerine fırsat yaratma olasılıkları bulunmaktadır64.

Yaşanan suistimal vakaları incelendiğinde, karmaşık faaliyetleri olan şirketlerde, hızlı büyüme veya küçülme sürecinde bulunan şirketlerde, çok fazla hatalı işlemler ve ters kayıtların bulunması gibi kayıtlar da denetlenmesi zor ortamlar yaratacağı için fırsatları artıracak unsurlar arasında görülebilir.

Örnek Olay İncelemesi:

İşletme makine satış, kiralama ve servis iş kolunda faaliyet göstermektedir. İşin doğası gereği, üç farklı iş alanında farklı kontrol mekanizmaları tanımlanmıştır. Hizmetlerin ülke genelinde yaygın bir yelpazede olması nedeniyle, bölge müdürlükleri ve o bölge müdürlüklerine bağlı şube ağları bulunmaktadır.

Büyükşehirlerden bir tanesindeki şube müdürlüğünde görev yapan muhasebe müdürü bir yıl içinde kendisi için şirketten 950 bin TL almıştır. Para aldığı tespit edildiğinde, işten çıkışı verilmiş ve savcılığa suç duyurusunda bulunulmuştur. Ceza davası sonuçlandığında şüpheli personel emniyeti suistimal fiilinden hüküm giymiştir.

Konu detaylı olarak incelendiğinde, şahsın, iş makineler için tedarik etmiş olduğu teminat çeklerini, farklı muhasebe hesapları üzerinde virmanlayarak, kurmaca yabacı para çevrim işlemleri yaparak, kurumun banka hesabından kendi hesabına aktardığı paraları gizlemiş olduğu belirlenmiştir. Mutabakat çalışmasının teminat çekleri için yapılmaması, şahsın uzun zamandır şirkette çalışıyor olması nedeniyle kontrolden ziyade güvene dayalı ilişkiler, işletme içindeki karmaşık işlemler, şahsın

39

sahip olduğu yetkiler ve kurumunun şehirdeki itibarı bu eylemlerin gerçekleştirilmesi için şahsa fırsat yaratmıştır.

İşletme, kiralanan iş makineler için müşterilerinden teminat çekleri almaktadır. Bunları muhasebe kayıtlarında nazım hesaplarda takip etmekte aynı zamanda fiziksel olarak da kasasında tutmaktadır. Aynı zamanda, servis, makine satışı ve kiralama faaliyetleri ile ilgili de tahsilat aracı olarak da çek kullanmaktadır. Tahsilat çeklerini ise kasasında tutmayarak bankaya tahsile göndermektedir. Tahsilat çekleri bölge müdürlüğü ve şirket merkezi tarafından sürekli takip edilmektedir, mutabakat süreci etkin bir şekilde merkezi olarak gerçekleştirilmektedir.

Muhasebe müdürü 15 yıldır şirkette çalışan ve hem merkez hem de bölge müdürlüğünde çok sevilen ve saygı duyulan bir kişidir. Şirketin en zor zamanlarında çalışkanlığıyla ön planda olup, özellikle ekonomik kriz nedeniyle, şube müdürlüğünde personel eksiltildiği son bir yıl içinde izin kullanmadan sürekli fazla mesai yaparak çalışmış ve dikkat çekmiş bir elemandır. İşlerin çok yoğun olduğu belgelere imza alınamadığı zamanlarda bile, bankalar ile iyi ilişkisi sayesinde işlerin durmamasını sağlamıştır.

Yapılan incelemeler sonrasında, muhasebe müdürünün kendi hesabına para alma yöntemi aşağıda açıklanmıştır.

Nakit ödeme iç kontroller nedeniyle yasak olduğu için ödemeler banka kanalıyla yapılmaktadır. Şirketin ödeme listelerini elle kendisi hazırlayan muhasebe müdürü, ödeme listelerine kendi hesap numarasını ekleyerek parayı kendi hesabına aktarıyor.

Kendi hesabına aktardığı parayı mali tablolarda gizlemesi gerektiğini bilen muhasebe müdürü karmaşık şirket işlemlerinden yararlanarak, fiktif muhasebe kayıtları yaparak bu işlemi bir yıl saklamayı başarmış ve bu dönemde 950 bin TL para almayı başarmıştır.

Özetle, kendisi için ödeme çıkardığı 10 – 20 bin TL aralığındaki paraları gider hesaplarına kaydetmek yerine geçici olarak aktiflerde yer alan bir “diğer varlıklar” hesabına almıştır. Bu ufak tutarları, bir kaç gün sonra diğer varlıklardan da “tahsildeki çekler” hesabına “borç” kaydı ile aktarmıştır. Böylelikle, farkları bakiyesi çok yüksek

40

olan tahsildeki çekler hesabında biriktirmiştir. Ancak böyle bir durumda aylık olarak merkez tarafından yapılan mutabakat çalışmaları sırasında, tahsildeki çekler bakiyesinin kaydi olarak, bankadan gelen mutabakat yazısındaki fiili durum ile tutmaması gerekmektedir.

Mutabakatlarda fark çıkmaması için muhasebe müdürü, ay sonlarında, teminat olarak alınan ve şirket kasasında tutulan çeklerden, farka en yakın olan tutarlı çekleri seçerek, bankaya sanki tahsile vermiş gibi göstermiştir. Böylece, bankadaki çekler tutarı artırılmış ve kaydi tutar ile mutabakatı sağlanmıştır. Birkaç gün sonra, teminat çeklerini tekrar bankadan geri alarak, sehven tahsil edilmelerinin de önüne geçmiştir.

İnceleme sürecinde, muhasebe müdürünün yukarıda basit olarak anlatılan işlemleri yaparken, suistimalin tespit edilmesini daha da zorlaştıracak birçok farklı hesabı kullanarak çok fazla fiş kestiği ayrıca dikkat çekmiştir.

Yukarıda açıklanan vakada, muhasebe müdürünün faydalandığı bazı fırsatlar aşağıda sıralanmıştır:

 Kazanmış olduğu güven sayesinde, banka şubesinin belge bile olmadan telefon görüşmesi ile işlem yapmaya ikna olması.

 Şube müdürünün tüm ödemeleri incelememesi.

 İşletmenin küçülmeye gitmesi nedeniyle muhasebe müdürünün hem işi yapan hem de kontrol eden görevinde bulunması.

 Karmaşık muhasebe işlemleri ve karmaşık işletme yapısı.