İç Denetçinin Soruşturmalardaki Rolleri

Uluslararası Mesleki Uygulama Çerçevesinde belirtilen standartlara göre iç denetçilere suistimal soruşturma sürecinde verilecek olan yetkiler Yönetim tarafından belirlenir. İç denetim yönetmeliğinde, soruşturmanın kim tarafından yönetilmesi gerektiği, iç denetimin soruşturmalardaki rolleri ve diğer paydaşlarla ilişkilerine yer verilmesi, bu konuda netliği artıracak, sürecin daha sağlıklı yönetilmesini sağlayacaktır105_.

Bu çalışmanın farklı kısımlarında belirtildiği gibi, iç denetçiden suistimal belirtilerini tespit edebilecek yeterli bilgiye sahip olması beklenmekte; ancak iç denetçiden bir suistimal veya suistimal soruşturmacısının uzmanlığına sahip olması beklenemez (Nitelik Standartları 1210.A2). İç denetçilerin soruşturma ile ilgili

105 _{Kiracı, Murat ve Çelikay, Duygu Şengül. İç Denetçilerin Suistimal Karşısındaki Sorumluluğunun} İç Denetim Mesleki Uygulama Çerçevesi Açısından Değerlendirilmesi, MÖDAV 2014, s85.

82

rollerinin neler olabileceğini açıklayan UMUÇ’ta yer alan 1210.A2-2 numaralı uygulama önerisinde, suistimalin soruşturulması, raporlanması, çözüme kavuşturulması ve iletişim ile ilgili denetçinin sorumlulukları gibi konularda bilgilere yer verilmiştir. Öneride suistimal soruşturması “belirli ayrıntılarla ilgili yeterli bilgi toplamak ve suistimalin olup olmadığının, suistimalden kaynaklanan kayıp ve risklerin boyutunun, suistimali kimlerin yaptığının ve suistimalin nasıl gerçekleştiğinin belirlenmesi için gerekli prosedürleri uygulamak” olarak tanımlanmıştır. (Uygulama Önerisi 1210.A2-2 s.28).

Bu öneriye göre, suistimali tespit eden iç denetçiler, tüm sürecin incelenmesi ve soruşturulmasından doğrudan sorumlu olabilecekleri gibi sadece soruşturmada görev yapması gerekse bir kaynak görevi de görebilir veya soruşturma sürecinde hiçbir şekilde yer almayabilirler (Uygulama Önerisi 1210.A2-2). İç denetçinin konu ile ilgili yetkinlikleri ve teknik bilgisi, vakanın etkisinin büyüklüğü, iç denetim yönetmeliğinde suistimal ve suistimal konuları ile ilgili iç denetçiye verilmiş görevler, işletmenin genel politika ve prosedürleri baz alınarak, iç denetçiye ne kapsamda görev verileceğine işletme yönetimi tarafından karar verilir. Tüm yetki ve sorumluluk iç denetime verildiği takdirde, iç denetçiler kullanacakları kaynaklara karar verirlerken, işletme içinden de değişik fonksiyonlarda çalışan kişilerden de yardım isteyebilirler.

İç denetçi gerekli görevlendirmeleri yaparken hassas ve dikkatli davranmalıdır, zira uzmanlık gerektiren bilgi sistemleri gibi alanlarda çalışanlar iç denetçilere kolaylık sağlasa da, çalışmaya diğer fonksiyonlardan katılan ekip üyelerinin suistimal riskleri ve hileli olaylar ve soruşturma teknikleri konusunda hiçbir bilgisi olmadıkları varsayımı ile hareket edilerek, muhtemel zaman kaybına, verimsizlik veya yanlış sonuçlara ulaşılmasının önüne geçilebilir. Bu riskleri iyi yönetebilmek için, soruşturma faaliyetine katılacak olan taraflara suistimal konusunda temel bir eğitim verilmesi faydalı olacaktır106_.

106 _{Kiracı, Murat ve Çelikay, Duygu Şengül. İç Denetçilerin Suistimal Karşısındaki Sorumluluğunun} İç Denetim Mesleki Uygulama Çerçevesi Açısından Değerlendirilmesi, MÖDAV 2014, s86.

83

Herhangi bir iç denetim görevine başladıkları gibi, iç denetçiler suistimal denetimine veya soruşturma sürecine başlarken de görev planı hazırlamak zorundadırlar.

Tablo 10: Suistimal Denetim Planı Örneği107

Suistimal konusu olan vakaların üst yönetim veya yönetim kademeleri ile ilişkisi bulunması olasılığı varsa, iç denetçilerin özellikle tarafsızlıklarını bozacak bir durumun bulunmaması, kapsamlarının daraltılmaması ve soruşturma planına müdahale edilmemesi gerekmektedir. Bu tür durumlarda iç denetçinin bağımsızlık ilkesine göre hareket edebilmesini sağlayacak en büyük güvence unsuru, güçlü bir iç denetim yönetmeliği, iç denetim standartlarına uyum ve denetim komitesinin sağlayacağı güvence ve destek olacaktır108_{. Bu çalışmanın 5. Bölümünde ele alınan}

örnek olay, işletmenin üst yönetiminin şüpheli olarak soruşturulduğu bir vakayı içermektedir. İlgili bölümde, denetim komitesi ve iç düzenlemelerin incelemenin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi konusundaki etkiye değinilmiştir.

Uluslararası iç denetim standartlarının ilgili maddeleri, iç denetçinin bağımsızlığını tanımlamaktadır. Bu tanımlamalara göre, iç denetim yöneticisi ve ekibinin işe alım, terfi, maaş zammı, performans değerlendirmeleri, takdir ve ödüllendirme, işten çıkarma gibi özlük hakları ile ilgili değerlendirmelerin, işletmenin icra faaliyetlerinden sorumlu olan yöneticiler ve yönetim kurulu üyelerine değil,

107 _{Kiracı, Murat ve Çelikay, Duygu Şengül. İç Denetçilerin Suistimal Karşısındaki Sorumluluğunun} İç Denetim Mesleki Uygulama Çerçevesi Açısından Değerlendirilmesi, MÖDAV 2014, s86.: Çalışma Kaynak Uygulama Önerisi 1210.A2-2 temel alınarak hazırlanmıştır.

108 _{Salameh, R.,G. Al-Weshah,M. Ai-Nsour, ve A. Al-Hiyari, 2011, “Alternative Internal Audit} Structures And Perceived Effectiveness Of Internal Audit in Fraud Prevention: Evidence From Jordanian Banking Industry” Canadian Social Science (7(3)),s.48

Hile Denetim Planı

Gözlem, mülakat veya yazılı ifade alma gibi yollara bilgi toplama

Mevzuat ve delillerin kullanılma şekilleri dikkate alınarak, delillerin belgelendirilmesi

Hilenin büyüklüğünün belirlenmesi

Hile yapılırken kullanılan tekniklerin belirlenmesi Sebeplerin belirlenmesi

84

bağımsız ve icra görevi bulunmayan denetim komitesi tarafından yapılması, üst yönetim tarafından gerçekleştirilebilecek suistimal olaylarının tarafsız bir şekilde araştırılmasına imkân verecektir109_{. Üst yönetim tarafından işletmeyi en çok etkilemesi}

muhtemel suistimal türünün finansal tablo suistimalleri olduğunun da altını çizmek gerekir. Kurumsal yönetim ilkelerinde, denetim komitesi ve yönetim kurulu yapıları prensip olarak tanımlanmış, bu tanımlama birçok ülke sermaye piyasaları düzenlemelerine girmiştir. Dolayısıyla, kurumsal yönetimin güvencesini sağlamayı amaçlayan ve bu konuda iç denetim fonksiyonunu görevlendiren ciddi işletmeler iç denetçiler için bağımsız ve tarafsız davranabilecekleri bir ortam hazırlamıştır.